Польскія ўлады, напалоханыя каласальным размахам беларускага руху, ахвотна выкарысталі камуністычны «след» ў Грамадзе, каб расправіцца з ёю. Справаю разгрому БСРГ займаўся сам начальнік Польшчы Пілсудскі разам з міністрам нутраных справаў Мейштовічам. У студзені 1927 года папярэднія правакацыі супраць грамадаўскага руху завяршыліся масавымі арыштамі. Паслоў ад парламенцкай фракцыі Грамады пазбавілі дэпутацкага імунітэту і зняволілі, а праз год засудзілі на катаргу. Праз пяць-шэсць гадоў грамадаўцаў, выпушчаных з польскіх астрогаў і абмяняных на бальшавіцкіх вязняў, судзілі, а пасля расстралялі ў СССР як «польскіх шпіёнаў».
Трагічны лёс напаткаў і дзесяткі тысяч маладых грамадаўцаў, што, ратуючыся ад пераследу польскай адміністрацыі, нелегальна перайшлі цераз мяжу ў СССР у надзеі на лепшую долю.
Палякі называлі Грамаду «крэатурай кампартыі», а бальшавікі — «творам 2-га аддзела польскага генштаба». І тут нічога дзіўнага няма. У задушэнні беларускага нацыянальнага руху інтарэсы Варшавы і Масквы цалкам супадалі. Невыпадкова разгром Грамады палякамі супаў з пачаткам барацьбы з гэтак званым нацыянал-дэмакратызмам у БССР, якая перарасла ў генацыд супраць усяго народа.
124. Хто такі Мельхісэдэк?
У 1922 годзе, калі бязбожніцтва станавілася адным з галоўных сродкаў замацавання камуністычнай ідэалогіі, праваслаўную царкву ў Беларусі ўзначаліў мітрапаліт Менскі і Беларускі Мельхісэдэк (у свецкім жыцці Міхал Паеўскі, 1876–1931). Ён рабіў ўсё магчымае, каб захаваць веру ў народзе, спалучыць інтарэсы царквы з ідэямі беларускага нацыянальнага Адраджэння.
Беларус паходжаннем, ён і ўсведамляў сябе беларусам. 18 лютага 1924 года ў сувязі з далучэннем часткі ўсходніх этнічных беларускіх земляў да БССР мітрапаліт Мельхісэдэк пісаў у сваім архіпастырскім пасланні: «Мы не можам не вітаць ад імя Царквы з пачуццём вялікай радасці аб'яднання роднай Беларусі ў асобную грамадзянскую адзінку. Беларускі народ зараз атрымлівае багатую магчымасць агульнымі сіламі ісці па шляху развіцця сваёй нацыянальнай культуры і стварыць свой духоўны і матэрыальны дабрабыт. Праваслаўная Царква ўласцівымі ёй сродкамі шчыра гатовая спрыяць гэтаму развіццю роднай нам Беларусі».
Але камуністычныя ўлады аднолькава не хацелі ні рэлігійнага, ні нацыянальнага адраджэння Беларусі. У жніўні 1925 года ў Менску адбыўся судовы працэс, на якім мітрапаліт і яго чацвёра паплечнікаў абвінавачваліся ў масавым утойванні пад час рэквізіцыі царкоўных каштоўнасцяў, у контррэвалюцыйнай прапагандзе і да т. п. Любоў вернікаў да свайго духоўнага настаўніка была такая вялікая, што маскоўскія ўлады забаранілі выносіць яму смяротны прысуд, які быў заменены на ўмоўнае пазбаўленне волі.
У тым часе калі ўладу ў Расейскай праваслаўнай царкве захапілі прыхільнікі супрацоўніцтва з бальшавіцкім рэжымам (гэтак званыя «абнаўленцы»), мітрапаліт Мельхісэдэк выказаўся за стварэнне незалежнай ад Масквы царквы. Аднак у лістападзе 1925 года ён быў зняволены ў Бутырскую турму, а затым вывезены ў Сібір на спецпасяленне, дзе прабыў да вясны 1927 года. Вярнуцца ў Беларусь яму не дазволілі. Неўзабаве мітрапаліт ізноў трапіў ў турму, потым у Сібір. Пра апошнія гады яго жыцця захавалася мала звестак. Вядома толькі, што ён раптоўна памёр у Маскве 17 траўня 1931 года (ёсць меркаванне, што яго атруцілі).
10 жніўня 1927 года, калі мітрапаліт Мельхісэдэк знаходзіўся ў турме, ягоныя паплечнікі абвясцілі стварэнне Беларускай Аўтакефальнай Царквы. У адозве, выдадзенай з гэтае нагоды, адзначалася: «Няма ніводнага народа, які мог бы разглядацца як пусты і абыякавы матэрыял царкоўнага жыцця, якому магло б быць адмоўлена ў праве на вольнае развіццё ў якасці жывой і дзейснай часткі сусветнага цела Хрыстовага». «Абнаўленцы» зрабілі ўсё магчымае, каб Беларуская Аўтакефальная Царква не была прызнаная кананічна. Тым не менш рэальна яна існавала. «Мельхісэдэкаўскіх» прыходаў было 407 — гэта абсалютная бальшыня ўсіх прыходаў у тагачаснай Усходняй Беларусі.
Незалежная царква ў Беларусі — мэта духоўных намаганняў мітрапаліта Мільхісэдэка — праіснавала дзесяць гадоў. У ліпені 1937 года ўсе святары Беларускай Аўтакефальнай Царквы былі арыштаваныя па сфабрыкаванай бальшавіцкімі спецслужбамі справе. А 1 лістапада таго ж года епіскапы Філарэт (Хвядос Раменскі), Апанас (Хведар Вячорка), а таксама Антон Кіркевіч, Сцяфан Кульчыцкі, Міхал Рубановіч, Павел Вяршынскі, Сяргей Садоўскі, Якаў Бараноўскі, Уладзімір Лобач і шмат іншых дзеячоў нашай незалежнай царквы былі расстраляныя.