Найбольш сведамыя навучэнцы пачалі гуртавацца, што нарэшце прывяло да ўтварэння ў педвучылішчах увосень 1945 года нелегальных патрыятычных групаў, якія затым аб'ядналіся ў СБП. Перад бел-чырвона-белым сцягам і гербам «Пагоня» моладзь прымала прысягу: «Я, беларус (імя і прозвішча), уступаючы ў Саюз Беларускіх Патрыётаў, прысягаю перад Бацькаўшчынай і Беларускім Народам, што заўсёды буду верны ідэалам Свабоды і Незалежнасці Беларусі. Калі ж па слабасці сваёй або ліхім намеры я парушу гэтую прысягу і выдам тайну сяброў, няхай пакарае мяне Бог ганебнай смерцю здрадніка Радзімы».
Менавіта свабода і незалежнасць нашай краіны былі галоўнай мэтай дзейнасці арганізацыі. Ейныя сябры займаліся самаадукацыяй і прапагандай сваіх поглядаў сярод прыяцеляў і знаёмых, пашыралі шэрагі аднадумцаў у мясцінах, куды траплялі на працу пасля педвучылішчаў. Рыхтаваліся дзейнічаць не толькі словам — сярод падпольшчыкаў вялася і вайсковая падрыхтоўка.
Не маючы досведу падпольнай работы, без падтрымкі сталых людзей і сувязяў з іншымі нелегальнымі арганізацыямі Беларусі СБП быў асуджаны на правал (тым больш што ў яго шэрагі ўбіўся правакатар). Арышты пачаліся ў лютым 1947 года. Затым былі допыты з запалохваннямі, катаваннямі. Летам і восенню 1947 года, а таксама ў наступным годзе адбыліся судовыя працэсы — у Менску і Полацку. Кіраўнікі Глыбоцкай (Васіль Мядзелец) і Пастаўскай (Мікола Асіненка) групаў, а таксама найбольш актыўныя сябры (Валянцін Лагунёнак і Алесь Юршэвіч) былі прыгавораныя ваенным трыбуналам да расстрэлу, замененага пазней на 25 гадоў зняволення. Такія ж тэрміны атрымалі Янка Бабіч, Тарэнць Еўдакімаў, Пётра Спірковіч, Алесь Умпіровіч.
Рэшту сяброў засудзілі пераважна на 10 гадоў канцэнтрацыйных лагераў (Алесь Адамовіч, Алесь Амельяновіч, Ніна Асіненка, Віктар Бабіч, Марыя Бабіч, Ангеліна Бароўка, Іван Бароўка, Алена Барсук, Ларыса Барсук, Тамара Барсук, Альберт Бацяноўскі, Леў Бялевіч, Алесь Дзікі, Лявон Казак, Сымон Касарэўскі, Гардзей Кліманскі, Мікола Конан, Людміла Краснадубская, Павел Лапушынскі, Уладзімір Лысёнак, Алена Мацук, Ліда Несцяровіч, Мікола Пачопка, Юстын Протас, Янка Рымдзёнак, Стась Савік, Яўген Сідаровіч, Віктар Стахоўскі, Алег Табола, Антось Фурс, Мікола Церашкевіч, Міхась Шуман, Павел Шуман). Розныя тэрміны атрымалі і некаторыя бацькі асуджаных — «за недоносительство» на ўласных дзяцей.
Не ўсе трапілі ў рукі эмгэбістаў. Некаторым удалося перабрацца цераз мяжу ў Польшчу, некаторыя пайшлі ў лес, каб збройна адстойваць свае ідэалы. На Пастаўшчыне і Мядзельшчыне апавядаюць, як нейкі юнак на лясным хутары, адстрэльваючыся ад эмгэбістаў, абгарнуўся бел-чырвона-белым сцягам і апошнюю кулю паслаў сабе ў скронь. Ці не быў гэта колішні сябар СБП?
Далёка не ўсе асуджаныя патрыёты вярнуліся на Бацькаўшчыну. Але ўсюды і заўсёды яны заставаліся вернымі прысяганню. Алесь Дзікі, паміраючы, прасіў выбіць на надмагіллі: «Хай сняцца сны аб Беларусі».
Няма сумневу, што ў незалежнай Беларусі нацыянальна-патрыятычныя рухі паваеннага часу — віленскі, глыбоцка-пастаўскі, слонімска-баранавіцкі, наваградскі, мядзельска-смаргонскі ды іншыя — будуць даследваць навуковыя інстытуты. Пра нашых, сёння яшчэ амаль безназоўных, герояў напішуць кнігі, здымуць кінафільмы. Іхнымі імёнамі назавуць вуліцы і плошчы гарадоў. Ацалелыя ветэраны вызвольнага змагання атрымаюць найвышэйшыя ўрадавыя нагароды са знакам «Пагоні».
136. Хто такі Расціслаў Лапіцкі?
Імёны беларускіх патрыётаў, якія за савецкім часам аддалі жыццё ў змаганні за незалежнасць Бацькаўшчыны, замоўчваліся акупантамі ды іхнымі памагатымі. І толькі апошнімі гадамі яны вяртаюцца з забыцця.
Расціслаў Лапіцкі нарадзіўся 1 верасня 1928 года ў вёсцы Касута на Віленшчыне ў сям'і праваслаўнага святара. У часе Другой сусветнай вайны Лапіцкія апынуліся ў Кабыльніку на Мядзельшчыне. Тут у 1944 годзе Расціслаў упершыню ўлучыўся ў патрыятычны рух, запачаткаваны на Віленшчыне навучэнцамі Віленскай беларускай гімназіі і духоўнай семінарыі. Пры арыштах падпольшчыкаў таксама быў зняволены — за перадрук і распаўсюджванне ўлётак. Як малалетак, ён атрымаў тры гады турмы, старэйшы брат Алег — дзесяць.