З дапамогай правакатараў бальшыня падпольных групаў была выкрытая органамі дзяржбяспекі. Цэлае лета 1947 года вяліся арышты. Затым па Цэнтры Беларускага Вызваленчага Руху адбылося некалькі закрытых ваенных трыбуналаў у Баранавічах і Менску. Беларускіх патрыётаў ашальмавалі як «фашыстаў» і жорстка пакаралі. Некаторыя былі растраляныя, многія загінулі на савецкай катарзе. Акрамя памянёных кіраўнікоў Цэнтра былі засуджаныя: Кастусь Альшэўскі, Лявон Баговіч, Алесь Гардзейка, Хведар Даўгач, Мікола Ждановіч, Алесь Жукоўскі, Антось Кабак, Леакадзія Кавальчук, Генадзь Казак, Міхась Капціловіч, Уладзімір Кернога, Вячаслаў Краскоўскі, Лазіцкі, Яўген Лішко, Лысенка, Лях, Самсон Пярловіч, Сапежка, Майсей Стома, Міхась Чыгрын, Адам Шабоцька, Алесь Шапавал ды іншыя, прозвішчы якіх яшчэ неабходна высветліць.
138. Ці была КПБ партыяй?
Камуністычная партыя бальшавікоў Беларусі была створаная згодна з пастановаю ЦК РКП(б) 30 снежня 1918 года ў Смаленску на чарговай Паўночна-Заходняй канферэнцыі РКП(б), якая тут жа была абвешчаная першым з'ездам КП(б)Б. Ад часу стварэння самастойнасць КП(б)Б была фікцыяй. Яе кіраўніцтва прызначалася ў Маскве, а потым толькі фармальна зацвярджалася беларускімі партыйнымі камітэтамі. Яна не мела свайго статута, праграмы, грашовых сродкаў, бо з'яўлялася структурнай часткай спачатку РКП(б), а потым ВКП(б) і КПСС. Камуністы Беларусі падпарадкоўваліся пастановам, прынятым у Маскве.
У таталітарных дзяржавах аснову палітычнай сістэмы складае звычайна адзіная легальная масавая палітычная арганізацыя, якую ўзначальвае «правадыр». Яе структуры або сумяшчаюцца з дзяржаўнымі, або кантралююць іх. Па сутнасці такая палітычная арганізацыя не можа называцца партыяй. І.Сталін у сваім «Кароткім курсе гісторыі Ўсесаюзнай камуністычнай партыі (бальшавікоў)» адзначыў, што ВКП(б) не падобная да звычайнай сацыял-дэмакратычнай партыі заходнеэўрапейскага тыпу, якая марыць пра сацыяльныя рэформы, бо з'яўляецца «партыяй новага тыпу».
Што гэта такое, дакладна высветлілася ўжо пры канцы 30-х гадоў. Апарат кіравання кампартыі стаўся часткаю дзяржаўнага апарату, якая вызначала асноўныя кірункі дзяржаўнага развіцця і кантралявала іх выкананне. Менавіта ў гэтым і палягала «кіраўнічая роля» партыі, бо шэраговыя камуністы ніяк не ўплывалі ні на партыйную, ні на дзяржаўную палітыку.
Дзейнасць кіраўніцтва КПБ з'яўлялася строга сакрэтнай, кантроль за ёю з боку звычайных камуністаў фактычна адсутнічаў. Партыйны кіраўнічы апарат быў у савецкім грамадстве асаблівай кастай, якой дазвалялася болей, чым усім астатнім грамадзянам, мець праўдзівай інфармацыі пра тыя ці іншыя падзеі палітычнага жыцця. Камуністы-кіраўнікі карысталіся матэрыяльнымі прывілеямі: за грамадскі кошт мелі добра ўладкаваныя службовыя кватэры, аўтамабілі, іх адпачынак праходзіў у найлепшых санаторыях, кантроль іх здароўя ажыццяўлялі спецыяльныя медычныя ўстановы.
Манаполія ўлады КПБ-КПСС здзяйснялася з дапамогаю інстытуцыі гэтак званай наменклатуры: без дазволу партыйных органаў нельга было заняць ніводнай кіраўнічай пасады ні ў дзяржаўных, ні ў грамадскіх арганізацыях. Уплыў партыйнай ідэалогіі на грамадства падтрымліваўся значнай колькасцю адукаваных палітычных работнікаў, а таксама спецслужбамі, якія паслядоўна вынішчалі ўсялякае іншадумства. Шэраговыя камуністы таксама не былі выключэннем: ім забаранялася верыць у Бога, мець кантакты з «класавымі ворагамі», без дазволу партыйнага камітэта мяняць месца працы ці жыхарства. Пытаннем абмеркавання на партыйных сходах маглі стаць усе бакі асабістага жыцця камуністаў — дачыненні мужа і жонкі, выхаванне дзяцей, баўленне вольнага часу.
Дэмакратычныя рэформы 90-х гадоў, што распачаліся ў Савецкім Саюзе, парушылі манаполію КПБ-КПСС на ўладу. Дзейнасць КПСС была забароненая, КПБ як частка дзяржаўнага апарату перастала існаваць.
139. Дзе ў свеце жывуць беларусы?
Акрамя Рэспублікі Беларусь, дзе яны складаюць блізу 80 адсоткаў, найбольш кампактна беларусы жывуць на Беласточчыне, Віленшчыне, Латгальшчыне, Пскоўшчыне, Смаленшчыне і Браншчыне. Але варта зазначыць, што яны там не эмігранты, а спрадвечныя жыхары на сваёй этнічнай тэрыторыі, на сваёй зямлі.