Анатоль Грыцкевіч
1612 год у гісторыі Расіі
...і яго тлумачэнне расійскімі палітыкамі і гісторыкамі
...сапраўдную гісторыю таго часу мы ні
ад расійскіх гісторыкаў і кінематаграфістаў,
ні тым больш ад палітыкаў не пачуем
і праўдзівых твораў не пабачым...
У апошнія гады ў Расіі ўлада і палітычныя дзеячы ўсё больш звяртаюцца да гістарычных падзей далёкага мінулага, каб падмацаваць свае пазіцыі і апраўдаць сваю па-ранейшаму імперскую палітыку.
Адной з такіх тэм з’яўляюцца гістарычныя падзеі, звязаныя з перыядам Смуты ў Маскоўскім царстве на пачатку XVII стагоддзя са зменай ва ўладзе цароў і самазванцаў і ўсеагульнага рабавання Расіі самімі расейцамі (маскоўцамі).
Паколькі савецкія гісторыкі абапіраліся на класавую барацьбу народа супраць эксплуататараў “працоўнага народа” (тады гэта сяляне), то тэрмін Смута не ўжывалі, а бачылі маторам падзей масавы народны рух, і перш за ўсё сялянскую вайну пад кіраўніцтвам Івана Балотнікава. Умяшанне ў падзеі ў Расіі ў гэты час Рэчы Паспалітай (вайна 1609-1618 гг.) разглядалася савецкімі і разглядаецца расійскімі гісторыкамі як польская або польска-літоўская інтэрвенцыя. Гэтыя ж гісторыкі называлі і называюць захоп маскоўскімі войскамі беларускіх і ўкраінскіх земляў з іх пункту гледжання “вызваленнем брацкіх народаў” (альбо інакш адзінага рускага народу) ад чужаземных захопнікаў.
Доўгі час падзеі 1612 года не краналі расійскіх палітыкаў. Але на пачатку XXI стагоддзя тагачасны расійскі прэзідэнт, а цяперашні прэм’ер-міністр, Уладзімір Пуцін успомніў і пра гэтую дату. Праводзячы агрэсіўную палітыку ў дачыненні да суседніх краін, расійскае кіраўніцтва вырашыла выкарыстаць дату вызвалення Крамля ад іншаземнага гарнізона (дарэчы, запрошанага ў Маскву самімі маскоўскімі баярамі ў 1610 г.), каб замацаваць гэтыя падзеі ў свядомасці расіян як дзяржаўнае свята антыпольскага характару, бо якраз у гэты час пагоршыліся адносіны паміж урадамі Расіі і Польшчы ў сувязі з уступленнем Польшчы ў НАТО і Еўразвяз.
Восенню 2004 года кіраўніцтва Рускай Праваслаўнай царквы, якое знаходзіцца пад поўным кантролем расійскай дзяржаўнай улады (і хіба па падказцы расійскага палітычнага кіраўніцтва), звярнулася да ўраду Расійскай Федэрацыі з ініцыятывай змяніць тады яшчэ расійскае дзяржаўнае свята 7 лістапада на іншы дзень, блізкі па часе. Патрыярх Маскоўскі і ўсяе Русі Алексій II прапанаваў дзень 4 лістапада як дзень заканчэння Смуты ў Расійскім царстве ў 1612 годзе, матывуючы гэта тым, што якраз у гэты дзень Масква была вызвалена расійскім апалчэннем ад польска-літоўскіх інтэрвентаў. Патрыярх прапанаваў абвясціць гэты дзень святам - Днём народнага адзінства, а 7 лістапада пакінуць ужо не святочным, а звычайным рабочым днём тыдня.
Сапраўды ж 4 лістапада з’яўляецца царкоўным святам цудатворнай іконы Казанскай Божай Маці, якую вельмі шануе праваслаўная царква. У выніку ініцыятыва была прынята і часам прыняцця адпаведнага закона Дзяржаўнай думай і Саветам федэрацыі, падпісанага прэзідэнтам Расіі, дата свята 4 лістапада была прынята і з 2005 г. стала адзначацца як Дзень народнага адзінства.
Для падмацавання святочнай даты мастацкімі сродкамі быў хутка падрыхтаваны фільм “1612 год”, у якім паказана ў лепшых патрыятычных пазіцыях савецкага кіно гісторыя гераічнага змагання рускіх воінаў з “польскімі захопнікамі” (якія, дарэчы, нават гавораць па-польску, праўда, чамусьці з рускім акцэнтам).
Прымітыўная, прапагандысцкая ідэя фільма “1612 год” - “нашыя героі” і “захопнікі-ворагі” - вельмі нагадвае бяздарныя савецкія фільмы па гістарычнай тэматыцы і мае сваю мэту - распальваць сярод расіянаў шавінізм і варожасць да прадстаўнікоў іншых, “варожых” народаў у гэты важны для расійскіх палітыкаў момант. Такім чынам, у масавай свядомасці расіянаў павінна стварыцца ўражанне пра сапраўды народнае адзінства таго часу і перамогу над “польскімі захопнікамі”, якіх самі маскоўскія баяры запрасілі ў Крэмль за два гады да таго...
СМУТА
Пачатак XVII стагоддзя ў Расіі быў часам палітычнага і эканамічнага крызісу, які ахапіў усю дзяржаву. Гэты перыяд быў вынікам жудаснага панавання Івана Грознага (Жахлівага), панічна неўраўнаважанага цара, які праводзіў масавыя рэпрэсіі сярод ўсіх сацыяльных пластоў насельніцтва - ад баяраў да сялянаў. Асабліва жорсткія рэпрэсіі праводзіліся гвардыяй цара - апрычнікамі з абсалютным правам рабавання і пакарання ўсіх падазроных асобаў без ўсялякіх доказаў. Расійскі афіцыйны гісторык М. М. Карамзін (сучаснік А. С. Пушкіна) налічыў шэсць хваляў масавых рэпрэсій часоў Івана Грознага. Эканоміка Расіі пацярпела за гэты час настолькі, што многія землі вярнуліся ў сельскагаспадарчы зварот толькі праз сто гадоў пасля смерці гэтага цара.