УЗЯЦЦЕ КРАМЛЯ
У жніўні Аляксандру Корвін-Гасеўскаму са сваім атрадам удалося пакінуць Маскву. Частка гарнізона ў Крамлі і Кітай-горадзе была заменена. Камандаваць гарнізонам застаўся палкоўнік Мікалай Струсь (шляхціц з Падоліі), ён жа і камандзір аднаго з палкоў. Двума другімі палкамі, пераважна з беларусаў, камандавалі беларускія шляхціцы Язэп (Юзаф) Будзіла, які меў ганаровы тытул харунжага Мазырскага, і Эразм Стравінскі (род паходзіў з Менскага і Мсціслаўскага ваяводстваў). Такім чынам, польскі элемент у крамлёўскім гарнізоне быў значна меншы, чым беларускі. Большасць гарнізону складалі беларусы. На другім месцы па колькасці былі немцы, на трэцім - французы, на чацвёртым - палякі. Так што вызваленне Крамля было не ад палякаў, а ад беларусаў і дапаможнага ім інтэрнацыяналу. Гарнізон налічваў 1,5 тысячы чалавек. Масква была ўжо занята апалчэнцамі Пажарскага і Трубяцкога.
Акупацыйнае войска ў кастрычніку адступіла ў Крэмль, пасля ўзяцця рускімі Кітай-горада 22 кастрычніка (1 лістапада) 1612 года. У Крамлі гарнізон пратрымаўся яшчэ некалькі дзён, нягледзячы на страшэнны голад.
Камандаванне гарнізона Крамля, па дамоўленасці з князем Д. Пажарскім, выпусціла з Крамля рускіх жанчын - жонак баяраў, дваран і іншых рускіх людзей з ураду “цара Уладзіслава Жыгімонтавіча”, а да таго баяраў і іншых з Тушынскага лагера.
Нягледзячы на пагрозы казакоў з першага апалчэння, што яны заб’юць князя Дзмітрыя Пажарскага, які не дазволіў ім рабаваць і гвалтаваць баярынь і іншых рускіх жанчын, Д. Пажарскі сам прыняў ля адной з крамлёўскіх брам жанчын і ўзяў іх пад сваю апеку.
Потым зусім згаладалы гарнізон згадзіўся на капітуляцыю з умовай захаваць жыццё палонным. Спачатку 27 кастрычніка (6 лістапада), выпусцілі з Крамля рускіх баяраў, што супрацоўнічалі з акупантамі. Сярод баяраў былі князі Фі. Мсціслаўскі, I. М. Варатынскі, баярын Іван Мікітавіч Раманаў з 15-гадовым пляменнікам Міхаілам Фёдаравічам Раманавым (якога Земскі сабор Расіі ў лютым 1613 г. абраў царом). Разам з сынам выйшла яго маці Ксенія Іванаўна (якую за дванаццаць гадоў да таго цар Барыс Гадуноў загадаў пастрыгчы ў манахіні пад імем Марфа). Былі адпушчаны і іншыя баяры і дваране. Казакі прыбеглі і хацелі іх забіць, але апалчэнцы адстаялі баяраў і іншых рускіх людзей. Казакі толькі паспелі сарваць з некаторых з іх адзенне і абрабаваць. Д. Пажарскі прыняў баяраў з “вялікім гонарам”.
На наступны дзень, 28 кастрычніка (7 лістапада) 1612 года, капітуляваў гарнізон Крамля. Язэп Будзіла выйшаў са сваім палком праз Траецкую браму да войска Д.Пажарскага, а М. Струсь з іншымі жаўнерамі - праз некалькі брам на Красную плошчу - да казакоў Трубяцкога. Жаўнеры Я. Будзілы засталіся цэлымі, а на Краснай плошчы жаўнераў, пасля таго, як тыя склалі зброю, абрабавалі, шмат каго забілі. Сведка гэтых падзей запісаў: “По взятии же царствующего града Москвы многих литовских людей посекли,а больших панов по темницам засадили”.
Як бачым, дзень 4 лістапада як дзень народнага адзінства не адпавядае гістарычным фактам і падзеям. Вызваленне Крамля адбылося 7 лістапада, але расійскія ўлады не пайшлі на перайменаванне свята ў гэты дзень. У выніку дзяржаўнае свята Расіі аказалася штучным і фальшывым. Гады два таму газета “Новые известия” зрабіла апытанне сярод чытачоў: “Калі вы святкуеце: 4 ці 7 лістапада?” і атрымала праз інтэрнет адказ: “П’ем і 4 лістапада, і 7 лістапада”.
ЗНОЎ ВАЙНА...
Пасля ўзяцця Масквы апалчэннем К. Мініна і Д. Пажарскага Смута ў Расіі працягвалася. Яшчэ дзейнічалі казацкі атрады, што былі прыхільнікамі царыцы Марыны (Мнішак) і яе маленькага сына Івана. Яны не прызналі выбар цара Міхаіла Раманава. У 1614 годзе Марына з сынам былі схопленыя. 3-гадовы хлопчык быў павешаны, а Марына памерла ў турме.
Уладу ў Маскве пасля яе вызвалення зноў узяла “сямібаяршчына” (за выключэннем двух яе ўдзельнікаў), якая ў 1610 г. капітулявала перад польска-беларускім войскам. У лютым 1613 г. на Земскім саборы ў Маскве разгарнулася барацьба за кандыдатуры на царскі пасад. Расійскі гісторык В. О. Ключэўскі адзначыў, што па саборы былі рознагалоссі, падкопы, інтрыгі і подкуп. Нават князь Дзмітрый Пажарскі з дапамогай грошай хацеў, каб яго выбралі царом.