Ўiнстан прачытаў забракаваны артыкул. Загад дня Вялiкага Брата быў у асноўным прысвечаны выхваленню дзейнасцi арганiзацыi, вядомай пад назвай ПКЦР, якая забяспечвала матросаў Плывучых Крэпасцяў цыгарэтамi i рыштункам. Нейкi таварыш Ўiдэрз, дзеяч Унутранай Партыi, быў згаданы па iменi i ўзнагароджаны Ордэнам за Асаблiвыя Заслугi другой ступенi.
Праз тры месяцы ПКЦР была нечакана распушчана без абвяшчэння прычыны. Можна было меркаваць, што Ўiдэрз i кампанiя цяпер страцiлi ласку, аднак нi газеты, нi тэлегляд пра гэта нiчога не паведамлялi. I ў гэтым не было нiчога дзiўнага, бо звычайна палiтычных злачынцаў не судзiлi i публiчна не абвiнавачвалi. Вялiкiя чысткi, што закраналi тысячы людзей, з публiчнымi працэсамi над здраднiкамi i думзлачынцамi, якiя складалi прызнаннi аб сваiх нялюдскiх злачынствах, былi адмысловымi вiдовiшчамi i адбывалiся не часцей, чым раз на некалькi гадоў. Звычайна ж людзi, якiя выклiкалi незадавальненне ў Партыi, проста знiкалi, i пасля ўжо нiхто пра iх нiколi нiчога не чуў. Нiколi не заставалася нават найменшай згадкi пра тое, што з iмi сталася. У некаторых выпадках яны нават заставалiся жывыя. Прыблiзна трыццаць чалавек, якiх Ўiнстан асабiста ведаў, не лiчачы яго бацькоў, знiклi якраз такiм чынам.
Ўiнстан пацёр сашчэпкай нос. У нiшы па той бок прахода сядзеў таварыш Тылатсан, якi яшчэ нiжэй сагнуўся над сваiм мовапiсам. На iмгненне ён падняў галаву - зноў варожа блiснулi акуляры. Ўiнстан падумаў, цi не займаецца таварыш Тылатсан той самай працай, што i ён. Гэта было цалкам магчыма. Гэткае складанае заданне нiколi б не даверылi толькi аднаму выканаўцу, з другога ж боку, перадаць гэтую працу цэлай камiсii было б раўназначна публiчнаму прызнанню ў тым, што трэба зрабiць фальсiфiкацыю. Вельмi верагодна, што з дзесятак людзей шчыравала цяпер над тым, каб найлепшым чынам перапiсаць прамову Вялiкага Брата. А пасля нейкi "мозг" з Унутранай Партыi выбера той або iншы варыянт, выдасць яго нанова i пусцiць у ход складаны механiзм неабходных выпраўленняў у iншых галiнах, пасля чаго старанна апрацаваная хлусня пойдзе ў архiў i зробiцца праўдай.
Ўiнстан не ведаў, чаму Ўiдэрз страцiў ласку. Можа, праз хабарнiцтва, можа, праз некампетэнтнасць. Можа, Вялiкi Брат хацеў толькi пазбавiцца ад занадта папулярнага падначаленага. Можа, Ўiдэрз або нехта з блiзкiх яму людзей выказаў нейкiя шкодныя погляды. Цi, можа, - i гэта самае верагоднае - усё адбылося толькi таму, што кампанii чыстак i выпарэнняў былi мерапрыемствамi, неабходнымi для падтрымання жыццядзейнасцi дзяржаўнага механiзму. Адзiны ключ да разгадкi быў у словах "называе нечалавекаў" - гэта сведчыла пра тое, што Ўiдэрз быў ужо мёртвым. Нельга было напэўна сцвярджаць, што гэтак канчалi арыштаваныя людзi. Часам iх зноў выпускалi i давалi жыць яшчэ год цi два на волi i толькi тады каралi смерцю. Зусiм нечакана чалавек, якога даўно лiчылi мёртвым, з'яўляўся, нiбы прывiд, на публiчным судовым працэсе, дзе паспяваў выдаць у сваiх паказаннях сотнi iншых людзей, перш чым, гэты раз ужо назаўсёды, знiкнуць са свету. Ўiдэрз, аднак, быў ужо нечалавек. Ён не iснаваў: ён не iснаваў нiколi. Ўiнстан вырашыў, што недастаткова проста змянiць кiрунак прамовы Вялiкага Брата. Лепей, каб яна ўвогуле не мела нiчога агульнага з першапачатковай тэмай.
Ён мог ператварыць прамову ў звычайнае абвiнавачанне здраднiкаў i думзлачынцаў, але гэта было б занадта проста. З другога боку, ён задаў бы шмат працы аддзелу дакументацыi, калi б апiсаў перамогу на фронце цi блiскучае перавыкананне планаў Дзевятай Трохгодкi. Найлепей прыдалася б чыстая фантазiя. I ён уявiў сабе, як жывога, нейкага мiфiчнага таварыша Огiлвi, якi нядаўна ў гераiчных абставiнах загiнуў у баi. Часам здаралася, што Вялiкi Брат прысвячаў свой Загад дня памяцi якому-небудзь простаму сябру Партыi, жыццё i смерць якога ён паказваў як прыклад, варты наследавання. Такiм чынам, 3 снежня ён павiнен быў згадаць пра таварыша Огiлвi. Хоць чалавека з такiм iмем i не iснавала, аднак некалькi друкаваных радкоў i пара падробленых здымкаў маглi хутка i без цяжкасцi яго ажывiць.
Ўiнстан хвiлiнку паразважаў, пасля падсунуў да сябе мовапiс i пачаў дыктаваць у добра вядомым стылi Вялiкага Брата. Стыль гэты, адначасна ваяўнiчы i педантычны, лёгка было падрабiдь дзякуючы звычцы Вялiкага Брата ставiць пытаннi i адразу на iх адказваць ("Якi ўрок атрымлiваем мы з гэтага, таварышы? Той урок, якi таксама ёсць адным з асноўных прынцыпаў Ангсоцу, а менавiта ...").
У тры гады таварыш Огiлвi адмовiўся ад усiх цацак, акрамя барабана, аўтамата i верталёта. У шэсць гадоў ён дзякуючы асобнаму дазволу на год раней, чым прадугледжвае статут, уступiў у Шпiёны, у дзевяць гадоў ён стаў важатым групы. У адзiнаццаць гадоў ён выдаў Палiцыi Думак свайго дзядзьку, адчуўшы пад час адной размовы, што той выяўляе нездаровыя тэндэнцыi. У семнаццаць гадоў ён стаў акруговым старшынёй Антысексуальнага Саюза Моладзi. У дзевятнаццаць ён вынайшаў ручную гранату, якая была прынята на ўзбраенне Мiнiстэрствам Мiру i пад час першага выпрабавання забiла адным выбухам трыццаць аднаго эўразiйскага палоннага. У дваццаць тры ён загiнуў у баi. Ратуючыся ад варожых рэактыўрых знiшчальнiкаў, што праследавалi яго, калi ён ляцеў праз Iндыйскi акiян з важнымi дэпешамi, ён скочыў з самалёта ў мора разам з дэпешамi, захапiўшы дзеля вагi бартавы кулямёт, каб адразу пайсцi на дно, - гэткай смерцi, сказаў Вялiкi Брат, можна толькi пазайздросцiць. Вялiкi Брат дадаў яшчэ колькi слоў пра сумленне i беззаганнае жыццё таварыша Огiлвi. Ён нiколi ў жыццi не пiў i не палiў, не ведаў iншага адпачынку, акрамя штодзённай трэнiроўкi на спортпляцоўцы, i склаў абяцанне застацца нежанатым, бо лiчыў шлюбныя i сямейныя клопаты несумяшчальнымi з штодзённай дваццацiчатырохгадзiннай адданасцю абавязку. Ён не меў нiякiх iншых тэм для размовы, акрамя прынцыпаў Ангсоцу, i нiякай iншай жыццёвай мэты, акрамя знiшчэння эўразiйскiх ворагаў i абясшкоднення шпiёнаў, сабатажнiкаў, думзлачынцаў i ўсiх iншых здраднiкаў i падазроных элементаў.
Ўiнстан вагаўся, цi не ўзнагародзiць таварыша Огiлвi Ордэнам за Асаблiвыя Заслугi. Урэшце вырашыў, што не трэба, бо гэта пацягнула б за сабой зашмат непатрэбных выпраўленняў.
Ён яшчэ раз зiрнуў на свайго супернiка з нiшы насупраць. Нешта падтрымлiвала яго ўпэўненасць, што Тылатсан займаецца тым самым, што i ён. Невядома, чый варыянт будзе ўрэшце прыняты, але недзе ў глыбiнi душы ён адчуваў, што пераможа. Яшчэ гадзiну таму таварыш Огiлвi быў у цемры невядомасцi, а цяпер ён ужо рэальны факт. Яму падумалася, як лёгка можна ажывiць нежывога. Таварыш Огiлвi, якi нiколi не iснаваў у сучаснасцi, iснаваў цяпер у мiнуўшчыне, i як толькi забудзецца сам факт фальшавання, ён стане гэткiм жа сапраўдным, як Карл Вялiкi або Юлiй Цэзар.
5
У сталоўцы, што знаходзiлася глыбока пад зямлёй, чарга рухалася вельмi павольна. Зала была напханая да берагоў i аглушальна шумная. З акенца раздачы валiла пара ад густой полiўкi з кiсламеталiчным пахам, якi, аднак, не мог заглушыць смуроду джыну "Перамога" - у канцы залы быў маленькi бар, простая адтулiна ў сцяне, дзе можна было за дзесяць цэнтаў купiць вялiкую шклянку джыну.
- Вось каго я шукаў! - пачуўся голас з-за спiны Ўiнстана.
Ён азiрнуўся. Гэта быў яго сябар Сайм, якi працаваў у аддзеле даследаванняў. Можа, слова "сябар" не надта тут пасавала. Цяпер сяброў не было, былi таварышы; але былi таварышы, з якiмi было прыямней, чым з iншымi. Сайм быў мовазнаўцам, спецыялiстам у навамоўi. Ён належаў да вялiкай групы спецыялiстаў, якiм цяпер было даручана скласцi Адзiнаццатае выданне Слоўнiка навамоўя. Сайм быў дробны, нiжэйшы за Ўiнстана, чалавечак, цёмнавалосы, з вялiкiмi вылупленымi вачыма, што пазiралi адначасна сумна i насмешлiва i, здавалася, даследавалi пад час гутаркi твар размоўцы.
- Я хацеў спытацца, цi няма ў цябе часам лёзаў для галення, - сказаў ён.
- Нiводнага! - з вiнаватай паспешлiвасцю адказаў Ўiнстан. - Я шукаў паўсюль. Болей нiдзе няма.
Увесь час нехта пытаўся пра лёзы. Праўду кажучы, у Ўiнстана заставалiся яшчэ два нечапаныя. Ужо некалькi месяцаў лёзаў нiдзе не было. Цяпер увесь час бракавала якога-небудзь тавару першай неабходнасцi, якога не было ў партыйных крамах. Часам гузiкаў, часам цыравальных нiтак або матузкоў да чаравiкаў. Цяпер жа не было лёзаў. Калi i можна было iх здабыць, дык толькi наведваючы час ад часу "чорны рынак".