Przejdźcie przez osadę możliwie szybko i wdrapcie się na wzgórze. Dobrym punktem orientacyjnym będą ruiny cerkwi. Zbudowana z czerwonej cegły i białego, wapiennego kamienia, stanowi bardzo charakterystyczny element krajobrazu. Na murach znajdują się interesujące resztki fresków ze scenami zabobonów religijnych. Za świątynią zaczyna się rozległy zagajnik. Tubylcy nazywają to miejsce Diabelskim Lasem, choć nazwa ta nie figuruje na oficjalnych mapach (patrz mapka nr 28). Koło ruin odnajdźcie ślady brukowanej kocimi łbami drogi. Diabelski Las porastają stuletnie świerki. Rosną gęsto, tworząc zbity gąszcz, określany przez leśników mianem ostoi zwierzyny. Około sześciu kilometrów od wsi droga dociera nad spory, zarośnięty trzcinami staw. Tamże znajdziecie pozostałości spalonego w czasie wojny domowej pałacu.
Setki ton żelaza, szyny, resztki dziwnych urządzeń i rur, poniewierających się ciągle w tym miejscu, świadczą dobitnie, jakie sumy była gotowa wydawać przedrewolucyjna burżuazja na realizację swoich idiotycznych zachcianek, nim burza rewolucji zmiotła ją na śmietnik historii.
Okolice Moskwy – przewodnik
pieszego turysty, wyd. II, 1928
Poranek był chłodny, pomiędzy drzewami wisiały języki mgły. Idący drogą młody człowiek wyjął z torby mapę i przez chwilę porównywał ją z okolicą. Uśmiechnął się do swoich myśli. Wiał zachodni wiatr, powoli rozpraszając opary. Turysta minął zabagniony, zarosły trzciną staw. Przez chwilę podziwiał zamarłe na zawsze koło wielkiej pompy. Pas transmisyjny nie istniał od dziesięcioleci, ale w gąszczu krzaków spoczywała jeszcze potężna, parowa lokomobila. Rury doprowadzające wodę biegły chyba pod ziemią. A zatem pałac był już niedaleko. Młodzieniec poprawił grube parciane paski wyładowanego plecaka i ruszył dalej. Niebawem jego oczom ukazało się gruzowisko. Wyjął plan i przez dłuższy czas porównywał resztki murów z rysunkiem na pożółkłym ze starości papierze.
– Domek ogrodnika – wydedukował wreszcie.
Zaraz obok podłużny garb znaczył miejsce, gdzie niegdyś stał mur otaczający posiadłość. Dawny podjazd zarosły gęsto brzozy. Wędrowiec zatrzymał się przed resztkami kamiennych ścian. Tynk odpadł już dawno, lecz ceglane łuki trzymały się jeszcze, dając pewne wyobrażenie o przebrzmiałej wspaniałości rezydencji.
Młody człowiek z ulgą zrzucił z barków ciężki pakunek. Pomachał chwilę ramionami, aby przywrócić krążenie i śmiało przeszedł przez ziejący w murze otwór dawnych drzwi. Z reprezentacyjnego holu zostało niewiele. Spod warstwy gleby i ściółki wystawały kawałki muru, a pomiędzy sosenkami sterczała dumnie marmurowa kolumna. Płomienie, które strawiły dom, oblizały ją, znacząc powierzchnię plamami wapna.
Pomieszczenia po lewej stronie uległy prawie całkowitemu zniszczeniu, ze stosów gruzu nie sposób było wydedukować pierwotnego rozkładu sal.
Mężczyzna wrócił przed drzwi i, wyszukawszy niewielką polankę, spokojnie rozbił wydobyty z plecaka namiot. Teraz pozostawało czekać. Nie tracił czasu. Wybrał z trawy kawałki cegieł i ułożył z nich nieduży krąg – miejsce na przyszłe ognisko. Okopał namiot i nazbierał duży stos chrustu na opał.
Było koło południa, gdy z oddali dobiegł go warkot silnika.
Jakoś w początku 1896 roku, wkrótce po zakończeniu moich prac w Rumunii, gdzie instalowałem piece grzewcze w zamkach królewskich w Siniaja (za co byłem odznaczony medalem złotym), zgłosił się do mnie rosyjski uczony-amator hrabia Kokuszew. Zapytywał, czy potrafiłbym zrobić lampy łukowe o mocy światła pięciu tysięcy świec. Odpowiedziałem mu, że robota to poważna, jednak jej wykonanie trudności specjalnej nie nastręcza. Zamówienie jednak okazało się znacznie poważniejszym niż pierwotnie sądziłem, hrabia bowiem lamp zamówił grubo ponad dwieście. Jeździłem co kilka tygodni na Ukrainę, gdzie w szczerym stepie budowy słupów i instalacji lamp pilnowałem. Tamże wznieść musieliśmy baraki, które by pomieściły stację dynamomaszyn mojej konstrukcji, potężniejszych jeszcze niż te dostarczające prądu dla lwowskich tramwajów.
Pytałem oczywiście hrabiego, w jakim celu taką iluminację stepu robi, on zaś odpowiedział, że to dla komunikacji z Marsyjanami. Śmiały ten pomysł nie przyniósł jednakowoż skutków. Po roku niepowodzeń hrabia lampy sprzedał magistratowi Kijowa, dla ulic oświetlenia i już do tego nie wracał.
Inż. F.D. Rychnowski, Rozliczne przykłady
mojej działalności zagranicznej, Lwów 1923
Stary, zdezelowany UAZ, będący własnością instytutu astronomii, zatrzymał się na brukowanej drodze koło resztek pałacowego muru. Profesor zeskoczył na gruby mech i wyciągnął z tyłu worek ze sprzętem obozowym.
– Kiedy po was przyjechać, towarzyszu profesorze? – zapytał kierowca
– Równo za pięć dni – powiedział uczony. – Tyle czasu mi wystarczy…
Zabrał drugi worek, a potem jeszcze szpadel i kilof. Samochód zawrócił i odjechał, pozostawiając w powietrzu mgiełkę spalin. Uczony dźwignął pakunki i ruszył w stronę pałacu, wypatrując jednocześnie dogodnego miejsca na obozowisko. Nieoczekiwanie prawie wpadł na szary, połatany, wojskowy namiot. Przed namiotem młody człowiek układał kopczyk chrustu na ognisko.
– A niech mnie – mruknął naukowiec zaskoczony. – Nie spodziewałem się…
– Witajcie. – Uśmiechnął się młodzieniec. – Turysta zapewne?
– Jestem akademik Filipow – wyjaśnił z godnością.
– Ten słynny astronom? – Młodzieniec wytrzeszczył zdumione oczy. – Czytałem wasze artykuły, profesorze. O przepraszam, nie przedstawiłem się… Michaił Iwanow, student archeologii. Mam tu zrobić pomiary ruin pałacu.
Uczony cisnął bagaże na ziemię. Przypadek? Pewnie tak. Zresztą przebywanie w ruinach nie było zakazane…
– No to przez parę dni będziemy sąsiadami – rzucił. – Bo ja przyjechałem wykopać tu kilka dziur. – Spojrzał z uwagą na Michaiła.
Ten nie okazał zdziwienia.
– Bardzo mi przyjemnie, zawsze we dwójkę raźniej.
Filipow niebawem rozbił namiot i się w nim urządził. Nadeszło południe. Zjedli nieco zupy, przyrządzonej przez studenta w kociołku zawieszonym nad ogniem.
– Rozglądałeś się tu po okolicy? – zapytał profesor, siorbiąc z menażki.
– Trochę, w lesie poniewiera się cała masa złomu, jakieś szyny od kolejki, wagoniki, kupy zbrylonego cementu, zardzewiałe maszyny… Czyżby interesowała was historia przemysłu?
– Poniekąd. – Astronom uśmiechnął się do swoich myśli. – Ponoć leży tu gdzieś rura w rodzaju armaty?
– Owszem, widziałem coś takiego. Jeśli sobie życzycie, możemy po obiedzie zrobić mały rekonesans.
Uczony skinął głową. Spojrzenie studenta było czyste i niewinne. Z pewnością nie był podstawiony. Filipow przymknął oczy, analizując raz jeszcze swoje działania. Wpadł do działu prohibitów, nie dostał książki, oddał przepustkę. Potem zamawiał wyłącznie ogólnie dostępne dzieła… Aby sprawdzić, czy interesuje się nadal tym tematem, KGB musiałoby przeryć wszystkie czytane przez niego tomiszcza. List do Leningradu, czy mogli go po drodze przeczytać? E, chyba nie. Kupił przewodnik i zdobył fotokopię „Cywilizacji Marsa” na tyle dyskretnie, że nie groziło mu raczej wykrycie. A zatem był czysty…
Węgle hrabiego Kokuszewa, z Grenlandii przywiezione, które dziś w kilku muzeach oglądać można, widziałem po raz pierwszy chyba w 1892 roku, zaraz po jego powrocie. Wcześniej w muzeum geologicznym sankt-petersburskiej akademii miałem sposobność badać meteoryty, znalezione w różnych zakątkach naszego globu. Gdy się obejrzy ich odpowiednią ilość, nie sposób się pomylić. Mają wiele cech wspólnych, nawet jeśli zaliczają się do różnych rodzajów. Te były inne. Spalone po wierzchu, wyżarzone głęboko na dwa mniej więcej palce, pokryte jeszcze resztkami szarego popiołu. Wnętrze ich, choć noszące niekiedy ślady ognia, zachowało się doskonale. Odciski gałązek i małych zwierząt (na podobieństwo owadów), na pierwszy rzut oka zdradzały ich odmienność od form ziemskich. Znajomi botanicy tylko moje obserwacje potwierdzili. Jak przypuszczam, bryły owe pochodzić muszą z jakiejś obcej, a pobliskiej planety. Sądzić należy, że z Marsa.