Юман-паттӑр хыҫалтан хӑваласшӑнччӗ, анчах ӑна Улӑп тытса чарчӗ. Ытла хӗрӳллӗскер, вӑрҫӑ йӗркисене пурне те пӗлмест-ха вӑл. Унта темле чеелӗх те сиксе тухма пултарӗ. Таҫталла илӗртсе кайӗҫ те кунта юлнисене хӳтӗлекен тупӑнмӗ. Аманнисене те, вилнисене те тирпейлеме хушусем тумалла. Ҫав хушӑрах тата тӑшмана ытлашши инҫе кайма та памалла мар. Меллӗ вырӑн тупса вырнаҫсан пысӑкрах сиен кӳме май пур.
Кӑштах сывлӑш ҫавӑрса ярсан — тӑшман хыҫҫӑн малалла. Эсрел вара ниҫта чарӑнса тӑмасӑр тарчӗ. Хулан тӑватӑ енчи тӑватӑ хапхи ун ҫарне кӗтсе уҫӑ тӑрать. Улӑп ҫарӗ ҫитнӗ ҫӗре хула хапхисем хупӑнса питӗрӗнчӗҫ. Акӑ, Эсрел ҫыннисем ҫӳллӗ хӳме тӑрне улӑхса тӑчӗҫ те ухӑпа пеме пуҫларӗҫ. Сӑнӑ ывӑтакансем те пур. Патне те ямаҫҫӗ. Хӑйсене лектерме ниепле те май ҫук, кӑкӑр таран ҫеҫ курӑнаҫҫӗ, сӑннине пенӗ хыҫҫӑн пӗшкӗнеҫҫӗ те курӑнми пулаҫҫӗ. Вӑрӑм пусмасемпе хӑпарма пулӗ-ха, анчах вӗсене ҫителӗклӗ таран туса хатӗрличчен вӑхӑт нумай кирлӗ. Мӗн тумалла-ха?
Эсрел хӑй хули тавра хӳме тытни ҫинчен Улӑпа пӗлтернӗччӗ-ха, анчах ҫакӑн пек ҫӳллӗскер тесе шутламан. Юман та нимех те сӗнеймест. Кун пек ҫарӑҫсене пӗтерни ҫеҫ.
Шӑпах ҫапла пуҫ ватса тӑнӑ вӑхӑтра Улӑп патне Ахмата илсе пычӗҫ. Лешӗ, ҫар пуҫлӑхне пӗрремӗш хут кураканскер, тӳрех чӗркуҫленсе ларчӗ те пуҫне усрӗ.
— Каламалли пур тет вӑл, анчах Улӑпа хӑйне кӑна тет, — пӗлтерчӗ хурал.
— Апла пулсассӑн ыттисем кайччӑр. Юман эсӗ кунтах юл.
— Улӑп паттӑр, итле мана. Ҫарӑҫсен пӗр ушкӑнне инҫетрен ҫаврӑнса кӑнтӑр енчи хапха патне илсе тух. Кусем вара ҫакӑнтанах йӗкӗлтесе тӑччӑр. Шалта унта хапхана уҫма хатӗр ҫынсем пур. Ыттине вара хӑвӑр пӗлӗр.
— Кам пулатӑн эсӗ? — ыйтрӗ Юман.
— Ахмат эпӗ, Минеслу йӑхӗнчен.
— Апла кайрӑмӑр! — терӗ Ахмата Улӑп хӑйӗн ирӗклӗ лаши ҫине утланма сӗнсе.
Юман кунта мӗн тумаллине ӑнланчӗ, пӗрмаях тапӑнса тӑмалла. Лешсем вара юланутҫӑсемпе каялла чакнӑ пек турӗҫ те Ахмат хыҫҫӑн кайса кӑнтӑр енчи хапха патнелле вӗҫтерчӗҫ.
Эсрел ҫурҫӗр енчи хапха патӗнче кӑтартусем парса тӑнӑ вӑхӑтра Ольгӑпа ун майлисем, вӗсен шутӗнче Остаппа Махмуд та, хапха патне пычӗҫ те чарӑнчӗҫ. Ольга хапхана сыхлакан ушкӑн пуҫлӑхне айккинерех чӗнсе илчӗ те хӑй шухӑшне пӗлтерчӗ.
— Пӗтетпӗр вӗт. Улӑп патне хам каятӑп. Кӑларса яр мана.
— Ҫук, ҫук, — хӑраса ӳкрӗ лешӗ, — Эсрел никама та уҫма хушман. Мӗншӗн хӑй патӗнчен тухмастӑн тата?
— Пӑх-ха, мӗн мӑкӑрланать унта?
Чӑнах та, хулара пушар пуҫланнӑ иккен. Пӗр тавҫӑруллӑ чӑвашӗ ухӑ йӗппи вӗҫне ҫӗтӗк чӗркет те ирӗлтернӗ тӗве ҫӑвне пуҫса илет, унтан ҫунса тӑракан кӑвайтран чӗртсе ярса ухха хӳме урлӑ тӗллет. Кӗҫех ҫавӑнталла вуншар сӑнӑпа ухӑ йӗппи вӗҫме пуҫлать. Унта та кунта пушар сиксе тухать. Ҫакна Эсрел пачах та кӗтмен.
Хула ҫунма пуҫланине курсан хапха хуралӗ хӑраса ӳкет. Ольга вара ҫине тӑрсах тархаслать, ӗҫ ӑнӑҫлӑ вӗҫленсен кусене кермен сыхланӑ ҫӗре илме сӑмах парать, аллине ылтӑн укҫа тыттарать. Лешӗ парӑнать. «Кӑшт кӑна уҫатӑп, эсӗ вара хӑвӑрт тухса кай», — тет.
Ҫав хушӑра хапха тӑрринче тӑракан Махмуд сӑнӑ вӗҫне тутӑр ҫыхса суллать. Хапха кӑшт уҫӑлсанах айккинерех тӑракан Остаппа юлташӗсем чупса пыраҫҫӗ те хурала ҫапса пӑрахса хапхана яриех уҫса яраҫҫӗ. Малта Ахмат вӗҫтерсе пырать, ун хыҫҫӑн хӗҫӗ тытнӑ юланутҫӑсем. Улӑп та вӗсемпех. Ольга вара аран пӑрӑнса ӗлкӗрчӗ. Ахмат лашине кӑштах чарчӗ те сиксе анчӗ, Ольга патне чупса пычӗ. Ҫав хушӑра вӗсем ҫинелле хӳме тӑрринчен сӑнӑсемпе ухӑ йӗпписем вӑркӑнчӗҫ. Иккӗшӗ те ҫӗр ҫине тӗшӗрӗлсе анчӗҫ…
Шал енче хӳме тӑррине хӑпармалли сӗвек вырӑнсем пур иккен. Юланутҫӑсем ҫакна хӑвӑрт тавҫӑрса илчӗҫ те лашисене ҫавӑнталла хӑваларӗҫ. Лешсем вара хӑраса ӳкнипе унталла та кунталла сикме тытӑнчӗҫ.
Улӑппа Эсрел шӑпах кермен умӗнчи тӑваткӑлта тӗл пулчӗҫ, хӗҫҫисене хытӑ чӑмӑртаса тытрӗҫ те ҫапӑҫма пуҫларӗҫ. Усалпа Ырӑ хушшинчи кӗрешӳ. Ҫӗр чӗтресе тӑрать, ӑнсӑртран хӗҫ тивнӗ йывӑҫсем тӳне-тӳне каяҫҫӗ. Улӑп кун пек хаяррӑн ҫапӑҫнине ку таранччен никам та курманччӗ. Лешӗ те парӑнасшӑн мар, пӗтӗм вӑйне хурать. Ҫапах та Улӑп хӗҫҫи хӑй ӗҫне турӗ, Эсрел пуҫӗ татӑлчӗ…
Хула хапхисем пурте уҫӑ иккен. Нарпи те кунтах. Остаппа аманнӑ Махмуд ыттисем пулӑшнипе Ольгӑпа Ахмата йӑтса килчӗҫ те Эсрелпе юнашар вырттарчӗҫ. Виҫӗ вилӗ — икӗ шӑпа. Пӗри тӗнче пуҫлӑхӗ пуласшӑн сӗкӗнчӗ, иккӗшӗ ирӗклӗхшӗн пуҫне хучӗҫ.
Улӑп патне Эсрелӗн аслӑ ывӑлне илсе пычӗҫ. Кӗҫӗнреххи ҫапӑҫура пуҫне хунӑ иккен. Ку вара вӑрҫӑ пуҫлансан та ҫуртӗнчен тухман, чиперккесен ытамӗнчех юлнӑ.
— Ҫӗнтерӳҫӗ умӗнче пуҫӑма таятӑп. Эсӗ хушнине, Улӑп-паттӑр, пурне те тума хатӗр. Пуҫӑма кӑна ан кас.
— Мӗншӗн ҫапла калатӑн вара? Улӑп ҫын юнӗшӗн кӑна ҫунать тетӗн-им? Ҫук, айӑпсӑр ҫынна тӗкӗнме аллӑм ҫӗкленмест. Текех кунти хуҫа эсӗ пулатӑн. Улӑпа хирӗҫ вӑрҫӑпа тухмастӑп тесе сӑмах пар. Пӗтӗм халӑх илтмелле кала.