Kazoo estas inter la kavalireco, lojaleco, toleremo, memfido kaj justeco, sed estas adekvata al neniu el ĉi tiuj. Ĝi signifas ian ĝeneralan justeman intencon, sed estas tradukebla per neniu vorto, ĉar ekzemple ĉe ni la unuŝilinga trinkmono, donita al la kelnero estas rigardata kiel kavalireco, dum ĉe ili ĝi ne estus kazoo, ĉar ĝi estus la tropago de io. Kaj la kazoo same ne identas kun la lojaleco, ĉar en ĉi tiun koncepton jam miksiĝas ankaŭ la cedemo, dum en la kazoo ili ne konas la voĉon de la koro. Ĝi estas severe matematika koncepto por la egaleco de la servado kaj reservado. Kiel ĉe ni estas la fizika tezo pri la ago kaj reago.
Ekzemple, se iu, kiu faras pli malfacilan laboron, manĝas ankaŭ pli multe, tio estas por ili kazoo. Se iu tial manĝas pli multe, ĉar lia stomako deziras multe, ankaŭ tio estas kazoo. Se la malsanulo, kiu ne laboras, deziras pli delikatajn manĝaĵojn, ankaŭ tio estas kazoo.
Ankaŭ tio estas kazoo, se iun minacas danĝero kaj la aliaj, lasante siajn laborojn, helpas al li, sed ĝis kiam li fakte bezonas helpon.
Mi povas aserti, ke mi pasigis longan tempon, ĝis mi povis ellerni ĉi tiun vorton. Por pli bone konigi ĝin al miaj ŝatataj Legantoj, mi provas ĝin proksimumi per jena difino:
Kazoo estas la klara prudento, kiu vidas antaŭ si, laŭ matematika rektlinio, kiam kaj kiel ĝi devas ion fari, por ke la individuo akiru la plej altan bonstaton per la socio.
Do, racie dividi la laboron, ripozon, dormon, sporton, manĝadon, konduti al niaj homfratoj tiel, ke ĉiu produktu pli multe, tamen sen malutilo de la sano. Se iu laboras malpli multe, ol li kapablas, tio jam ne estas kazoo, ĉar la mankantan parton devas plenumi alia, kiel pluslaboron kaj tiu estas farebla nur per korpa malutilo. Ni ne forgesu: la kazoo havas ne individuan, sed komunan, ĝeneralan sencon: kio por aliaj ne estas kazoo, tio ne estas kazoo ankaŭ por mi.
Strange, la kazoo ampleksas ankaŭ la individuan kapablon. La pli kapabla homo pli produktas por la sama reservo. Ĉi tio ŝajnas ĉe ni maljusta, sed ĉe ili ĝi estas same memkomprenebla, kiel tio, ke la pli perfekta maŝino devas pli produkti per la sama hejtmaterialo. Ĝi ja kapablas ĉi tiom kaj ĝi estas konstruita ĝuste pro tio!
La kazoo ampleksas ankaŭ la helpon al la homfrato, kiu tion bezonas, ĉar, – mi ripetas, – ĝi havas ne individuan, sed ĝeneralan sencon. Se estus necese, haltus la laboro de la tuta urbo por savi unusolan homon. Kaj estas plej mirinde, ke, – kiel ni poste vidos, – la kazoo havas nenian sentimentan karakteron.
Ĝi estis aplikita eĉ al aferoj, kiuj havis nenian interrilaton kun la homa socio. Ekzemple, se la leporoj formaĉadis la arbojn, tio estis konsiderata ankaŭ kazoo, sed se la lepora patrino formanĝis siajn filojn, tiu jam ne estis kazoo! Kiu povus ĝin kompreni?
Ĝia antitezo estis la kazi. Ekzemple, se iu elprenas novan vestaĵon el la magazeno, kiam la malnova ankaŭ estas uzebla. Aŭ, se iu malhelpas la agadon de sia homfrato sen ia deviga kaŭzo, ekzemple superflue paroladas pri temoj, kiuj nek al li, nek al la alia signifas ian utilon. Aŭ, se iu deklarus pri ĝardena seĝo, ke sur ĝi alia homo ne rajtas sidi, eĉ, se ŝi estas vaka.
Ni supozu, ke iu sidas sur ĝardena seĝo kaj ne estas aliloke neokupita loko. Iu alvenas kaj petas transdoni la seĝon, sed la sidanto rifuzas. Nu, la rifuzo estas kazoo, se la sidanto estas la pli laca, kontraŭokaze ĝi estas kazi.
Kiam mi, dum mia lernado atingis ĉi tion, la tuta afero ŝajnis al mi iom konfuza kaj necerta. Mi demandis Zata-. monon, kiamaniere ili povas eviti la okazon de kaziaferoj.
– Kazoa homo faras nur kazoajn aferojn. – li respondis
– Ŝajnas, – mi diris, – ke vi ne komprenis mian demandon. Kiel scias tiu, kiu volas sidiĝi, ke li estas la pli laca?
Li mire min ekrigardis.
– Se li petas la lokon, nepre li estas la pli laca!
– Sed kiel li scias tion?
– Ĉar tia estas la kazoo!
Mi jam vidis, ke ni ne komprenas unu la alian.
– Sed kiel li povas vidi en la internon de la alia?
– Mi jam diris – respondis, – ke la kazoo estas tiel. Ekzemple: ekzistas speco de formikoj. Se unu el tiuj trovas mielon, ĝi plensuĉas sin per la dolĉaĵo. Se ĝi poste renkontas alian formikon, kiu ne trovis mielon kaj estas pli malsata ol ĝi, tiam ili kunmetas siajn buŝojn kaj la sata formiko transdonas al la malsata tiom da mielo, ke ili fariĝu egale sataj. Nu, el kio scias la sata formiko, ke la alia estas pli malsata kaj el kio scias ambaŭ, kiam ili fariĝis egale sataj?
– Nu, el kio do? – mi demandis per forta scivolo, ĉar mi esperis, ke per ilia perfekta scienco malkovriĝas antaŭ mi sekretoj, kiuj ĉe ni estas ankoraŭ nesolvitaj problemoj de la naturo.
– EI tio, ke la pli sata transdonas mielon al la pli malsata, kaj ili fariĝas tiam egale sataj, kiam ili disiĝas.
La stulta respondo min surprizis. Mi atendis de li tute ne tian. Sed kiel ajn mi demandadis, mi ne povis lin elkonduki el ĉi tiu filozofia cirklo, fermita en si mem. Kaj li finis ĉiun sian frazon per la vortoj: "La kazoo estas tia." Do, mi ne plu esploris, pensante, ke mi ekkonos ĝin per mi mem.
Ili nomas sin hinoj, kio eble konformas al la vorto "homo", sed kiel ĉiu ilia vorto, ankaŭ ĉi tiu havas interligon kun intencoj kaj celoj, kiel la Leganto baldau vidos.
Ĉar se ies konduto ne konformas al la tezoj de la kazoo, tiu jam ne estas nomita hin, kaj por ties nomo ili havas diversajn vortojn laŭ tio, ĉu li faras la kaziajn agadojn el mallerteco, aŭ nevolo. La mallertuloj estas nomataj belohinoj, la obstinuloj behinoj, kaj tre interesa estas ankaŭ ilia opinio pri ĉi tiuj.
La koncepto de la belohinoj proksimume konformas al tio, kion ni signas per la vorto: "neinstruata". Do, al ĝi apartenas la infanoj kaj kiuj komencas novan profesion. Ili estas senditaj al lernejoj por esti edukitaj, sed tie oni apenaŭ uzas devigon kaj eĉ tion nur en la unuaj jaroj de la infanaĝo. Nome, ili havas la konvinkiĝon, ke per klara cerbo neniu faras kaziaĵojn.
El tio sekvas, ke ilia edukado radikale diferencas de tiu ĉe ni, ĉar dum ĉe ni la ĉefa celo de la lernejo estas eduki la infanon fariĝi virta kaj honesta ŝtatano, por ke lia spirito estu inklina al la belaj kaj noblaj aferoj, inter ili ĉio ĉi estas nekonata koncepto kaj la lernejo estas nenio alia, ol la fontoj de fizikaj, kemiaj, higienaj kaj teknikaj scioj.
Kompreneble mi demandis Zatamonon kiel estas atingebla la evito de kaziaj aferoj nur per teknikaj scioj. Al tiu demando li respondis:
– Ne estas imageble, ke iu ajn, havante teknikajn sciojn kaj klaran cerbon, tamen intencus manĝi la elektran lampon.
Mi ja kontraŭdiris, ke ne pri tio mi parolas, sed pri tio, kiel eblas direkti la moralan intelekton de la homo sen ia instruo de moralaj reguloj. Li respondis:
– Kian sencon havus lerni, kion ni rajtas kaj kion ni ne rajtas manĝi? tio havus plie malutilon: unue ĝi komplikus la edukadon, ĉar ni devus krom la vitro mencii ankaŭ la ŝtonon, feron, nikelon kaj ceterajn pli aĵojn, due, ĝi eĉ ne estus taŭga atingi la celon, ĉar al homo, kiu aŭdas nur regulojn kaj ne konas la esencon de la aferoj, mankas la aŭtomata kompaso, kaj li neniam povas agadi per si mem. Kaj cetere, la spirito estas ĉies privata posedaĵo, naskita kune kun li, el kiu la tiaspeca edukado forprenus ion, kvankam la celo de la edukado estas ne forpreni, sed aldoni. Kaj fine, ĝi estus tute superflua, ĉar, kiel mi jam diris, se klarcerba homo ekkonas la veran situacion, tiu neniam manĝus vitron eĉ sen malpermeso. La malpermeso devus esti instruata nur al frenezuloj, sed por ili ja vane.
Mi vidis, ke mi estis denove miskomprenita kaj mi rimarkis, ke mi ne parolis pri la manĝo de la vitro, sed pri la evito de la kaziaj vivmaniero kaj agadoj, sed li responde ripetadis nur:
– Mi klarigis ĝuste tion.
Tiom mi jam povis konstati, ke la kazoo havas nenian rilaton al la moralo, ĉar la kazoo mem eĉ ne estas lernata, sed ĝi signifas ian talentan staton kaj ĉiu, kiu ĝin havas kaj lia cerbo estas sana, tiu nepre plenumos ĝin per si mem. Ili inter si eĉ ne menciis la kazoon, kiel ni ne paroladas pri la alfabeto, sed mi, la fremdulo, tiom pli ofte ĝin aŭdis, ĉar, kiel neinstruita, mi ĉiupaŝe koliziis kun ĝi dum mia tiea vivo.