Οι μεγαλύτερες απ’ αυτές τις συλλογές ήταν πιθανόν στους Κάτω Πύργους, στα μεγάλα Σμάιαλς και στο Μπράντι Χολ. Η ιστορία αυτή του τέλους της Τρίτης Εποχής προέρχεται κυρίως απ’ το Κόκκινο Βιβλίο του Γουέστμαρτς. Λυτή η τόσο σπουδαία πηγή της ιστορίας του Πολέμου του Δαχτυλιδιού, που λέγεται έτσι γιατί για πολύ καιρό ήταν φυλαγμένη στους Κάτω Πύργους, το σπίτι των Φέιρμπέρν, που ήταν Επίτροπος του Γουέστμαρτς[4]. Ήταν στην αρχή το προσωπικό ημερολόγιο του Μπίλμπο, που το πήρε μαζί του στο Σκιστό Λαγκάδι. Ο Φρόντο το ξανάφερε στο Σάιρ, μαζί με πολλά σκόρπια χαρτιά γεμάτα σημειώσεις, το (Μ.τ.Σ.) 1420, και γέμισε σχεδόν τις σελίδες του ημερολογίου με τη δική του εξιστόρηση του Πολέμου. Αλλά μαζί μ’ αυτό διατηρήθηκαν, όπως φαίνεται, σε μια κόκκινη θήκη, τρεις μεγάλοι τόμοι, δεμένοι με κόκκινο δέρμα, που ο Μπίλμπο του είχε δώσει σαν αποχαιρετιστήριο δώρο. Σ’ αυτούς τους τέσσερις τόμους είχε προστεθεί στο Γουέστμαρτς κι ένας πέμπτος με σχόλια, γενεαλογίες και διάφορα άλλα σχετικά με τους χόμπιτμέλη της Συντροφιάς.
Το πρωτότυπο Κόκκινο Βιβλίο δεν έχει σωθεί, αλλά έγιναν πολλά αντίγραφά του, ιδιαίτερα του πρώτου τόμου, για να το χρησιμοποιούν οι απόγονοι των παιδιών του Μάστερ Σαμγουάιζ. Το σπουδαιότερο αντίγραφο όμως είχε διαφορετική ιστορία. Το φύλαγαν στα Μεγάλα Σμάιαλς, αλλά είχε γραφτεί στην Γκόντορ, κατά πάσα πιθανότητα, επειδή το ζήτησε ο δισέγγονος του Πέρεγκριν, και τέλειωσε το 1592 Μ.τ.Σ. (4η Εποχή 172). Ο γραφιάς εκείνος του νότου πρόσθεσε αυτή την υποσημείωση: «Ο Φίντεγκιλ, ο Γραφιάς του Βασιλιά, τελείωσε αυτό το έργο το IV 172. Είναι πιστό αντίγραφο, σ’ όλες του τις λεπτομέρειες, του Βιβλίου του Θάην στη Μίνας Τίριθ. Εκείνο το βιβλίο ήταν αντίγραφο, που έγινε με διαταγή του βασιλιά Έλεσαρ, του Κόκκινου Βιβλίου των Περιάναθ και του το έφερε ο Θάην Πέρεγκριν όταν αποσύρθηκε στην Γκόντορ το IV 64».
Έτσι, το Βιβλίο του Θάην ήταν το πρώτο αντίγραφο του Κόκκινου Βιβλίου και περιείχε πολλά, που αργότερα εξαιρέθηκαν ή χάθηκαν. Στη Μίνας Τίριθ του πρόσθεσαν πολλές σημειώσεις και πολλά διορθώματα, ιδιαίτερα στα ονόματα, στις λέξεις και στ’ αποσπάσματα γραμμένα στις γλώσσες των ξωτικών. Του πρόσθεσαν επίσης μια συντομευμένη διήγηση από εκείνα τα κομμάτια του: «Ιστορία του Άραγκορν και της Άργουεν», που βρίσκονται έξω απ’ την εξιστόρηση του Πολέμου. Λέγεται ότι ολόκληρη η διήγηση γράφτηκε απ’ τον Μπαραχίρ, τον εγγονό του Επιτρόπου Φαραμίρ, λίγο καιρό μετά το θάνατο του Βασιλιά. Η μεγαλύτερη όμως σπουδαιότητα του αντιγράφου του Φίντεγκιλ είναι ότι μόνο αυτή περιέχει ολόκληρες τις «Μεταφράσεις απ’ τη Γλώσσα των Ξωτικών» του Μπίλμπο. Αυτοί οι τρεις τόμοι βρέθηκε πως ήταν έργο μεγάλης δεξιοσύνης και γνώσεων. Σ’ αυτούς ο Μπίλμπο, ανάμεσα στο 1403 και 1418, είχε χρησιμοποιήσει όλες τις πηγές που ήταν προσιτές σ’ αυτόν στο Σκιστό Λαγκάδι, προφορικές και γραπτές. Επειδή όμως ο Φρόντο λίγο τις χρησιμοποίησε — αφορούσαν σχεδόν αποκλειστικά τις Αρχαίες Ημέρες — δε θα πούμε τίποτα περισσότερο γι’ αυτές εδώ.
Επειδή ο Μέριαντοκ κι ο Πέρεγκριν έγιναν αρχηγοί των μεγάλων οικογενειών τους και ταυτόχρονα διατήρησαν τις σχέσεις τους με το Ρόαν και την Γκόντορ, οι βιβλιοθήκες του Μπάκλμπερι και του Τούκμπορο περιείχαν πολλά που δεν είναι γραμμένα στο Κόκκινο Βιβλίο. Στο Μπράντι Χολ υπήρχαν πολλά έργα σχετικά με το Έριαντορ και την ιστορία του Ρόαν. Μερικά απ’ αυτά τα έγραψε ή τ’ άρχισε ο Μέριαντοκ ο ίδιος, αν και στο Σάιρ τον θυμόνταν κυρίως απ’ την Ιστορία τον Φύλλοο του Σάιρ και απ’ το Μέτρημα των Χρόνων, στο οποίο συζητούσε τη σχέση ανάμεσα στα ημερολόγια του Σάιρ και του Μπρι με τα ημερολόγια του Σκιστού Λαγκαδιού, της Γκόντορ και του Ρόαν. Έγραψε επίσης μια σύντομη διατριβή με τον τίτλο Αρχαίες Λέξεις και Ονόματα στο Σάιρ, δείχνοντας ιδιαίτερο ενδιαφέρον στην ανακάλυψη σχέσεων με τη γλώσσα των Ροχίριμ σε τέτοιες «λέξεις του Σάιρ», όπως μάθομ και παλιά στοιχεία σε τοπωνυμίες.
Τα βιβλία που υπήρχαν στα Μεγάλα Σμάιαλς είχαν λιγότερο ενδιαφέρον για το λαό του Σάιρ, αν και ήταν πιο σπουδαία για την πλατύτερη ιστορία. Κανένα απ’ αυτά δε γράφτηκε απ’ τον Πέρεγκριν, αλλ’ αυτός και οι απόγονοι του συγκέντρωσαν πολλά χειρόγραφα γραμμένα απ’ τους γραφιάδες της Γκόντορ: κυρίως αντίγραφα ή περιλήψεις ιστοριών ή θρύλων σχετικών με τον Έλεντιλ και τους διαδόχους του. Μόνο εδώ στο Σάιρ βρισκόταν λεπτομερειακό υλικό για την ιστορία του Νούμενορ και τον ξεσηκιομό του Σώρον. Ήταν πιθανό Η Ιστορία των Ετών[5] να γράφτηκε στα Μεγάλα Σμάιαλς, με τη βοήθεια του υλικού που είχε μαζέψει ο Μέριαντοκ. Αν και οι χρονολογίες που δίνονται είναι συχνά υποθετικές, ιδιαίτερα της Λεύτερης Εποχής, είναι όμως άξιες προσοχής. Είναι πολύ πιθανό ο Μέριαντοκ να είχε βοήθεια και πληροφορίες απ’ το Σκιστό Λαγκάδι που το επισκέφτηκε πολλές φορές. Εκεί, αν κι ο Έλροντ είχε φύγει, οι γιοι του έμειναν για πολύ, μαζί με μερικά Ανώτερα Ξωτικά. Λέγεται πως ο Σέλεμπορν πήγε να μείνει εκεί μετά την αναχώρηση της Γκαλάντριελ· δεν υπάρχει όμως πουθενά γραμμένο ποια μέρα τέλος αναζήτησε τα Γκρίζα Λιμάνια. Μαζί μ’ αυτόν έφυγε κι η τελευταία ζωντανή ανάμνηση των Αρχαίων Ημερών στη Μέση-Γη.
4
Βλέπε παράρτημα Β: Χρονικά 1451, 1462, 1482 και σημείωση στο τέλος του παραρτήματος Γ, που βρίσκονται στο τρίτο μέρος της μεγάλης έκδοσης του:
5
Παρουσιάζεται πολύ συντομευμένη στο Παράρτημα Β ως το τέλος της Τρίτης Εποχής, που βρίσκεται στο τρίτο μέρος της μεγάλης έκδοσής του: