AZƏRBAYCAN MİLLİ ELMLƏR AKADEMİYASI
GƏNCƏ REGİONAL ELMİ MƏRKƏZ
GƏNCƏ FOLKLORU
ANTOLOGIYASI
I
KİTAB
GƏNCƏ - 2003
Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyası Gəncə
Regional Elmi Mərkəzin Elmi Şurasının qərarı ilə çap
olunur.
TƏRTIB EDƏNİ:
f.e.n . RUZIYƏ QULIYEVA
TOPLAYANLAR: f.e.n. RUZİYƏ QULİYEVA
f.e.n. SAHİB AXUNDOV
f.e.n. MAQBET ƏHMƏDOV
ZİYAD RƏHİMOV
REDAKTORU: k.e.d . FUAD ƏLIYEV
RƏSSAMI:
p.e.n. ŞAİQ MƏMMƏDOV
NƏŞRƏ MƏSUL:
RASİM TAĞIYEV
RƏYÇİ:
f.e.n. NƏZAKƏT ƏLİYEVA
Kitabın işıq üzü görməsində maddi və mənəvi dayaq olduğuna
görə Gəncə şəhər Nizami rayon Bələdiyyəsinə və bələdiyyə sədri FAİQ
ƏHMƏDOVA dərin minnətdarlığımızı bildiririk.
«Gəncə folkloru antologiyası», Gəncə Qeyrət
Nəşriyyat Poliqrafiya MMC, Gəncə 2003.
Gəncə Regional Elmi Mərkəzin nəşr etdirdiyi
«GƏNCƏ FOLKLORU ANTOLOGİYASI» kitabında
2
qədim Gəncənin misilsiz ilahi dəyərə malik folklor inciləri
toplanmışdır.
3
ЩИКМЯТ ДЯРЙАСЫ
ЫХ-ХЫЫ ясрлярдя игтисади
вя мядяни йцксялишинин ян
йцксяк зирвясиня чатмыш вя
интибащ дюврц йашамыш Эянъя
Азярбайъан ядябиййаты, тарихи
вя фолклорунун юйрянилмясиндя
мцстясна ящямиййят кясб едян
шящярдир. Тарихимизя эедян
йолун башланьыъы Эянъядян
кечир, тарихимизин ачары
Эянъядядир. Бу шящярин
тарихини юйрянмяк яслиндя
Азярбайъан
тарихини
юйрянмякдир.
Чцнки
мядяниййятимизин,
ядябиййатымызын кюкляри гядим
Эянъя торпаьындадыр.
Эянъянин салынма тарихи
вя формалашма дюврц щаггында
мянбялярдя
мцхтялиф
мцлащизяляр мювъуддур. Эянъя
Елм Мяркязинин мярщум
ямякдашы, тарих елмляри
намизяди
Ф.М.Ящмядовун
4
Əlverişli coğrafi-strateji mövqeyinə görə tez-tez düşmən
hücumlarına məruz qalan və dəhşətli müharibələr
meydanına çevrilən Gəncə dəfələrlə yerini dəyişmiş, 1122,
1139, 1235-ci il zəlzələləri nəticəsində yerlə yeksan
olmuşdur. 1231-ci ildə monqollar tərəfindən işğal olunan
şəhər 1235-ci il zəlzələsindən sonra bərpa olunmuş və
qismən də olsa əvvəlki mövqeyinə qayıda bilmişdir.
Gəncə tarixinin öyrənilməsində M.M.Altmanın,
arxeoloq İ.Cəfərzadənin və 80-ci illərin əvvəllərində Gəncə
arxeoloji ekspedisiyasına rəhbərlik etmiş R.Əhmədovun
xidmətlərini xüsusi qeyd etməliyik. 1988-ci ildə
R.Əhmədov Xanlar rayonunun Qarasaqqal kəndi
yaxınlığında antik və orta əsr istehkamlarının qalıqlarını
tapmışdır. Aparılmış arxeoloji qazıntılar nəticəsində qazıntı
sahəsindən eramızdan əvvəl I-eramızın I əsrinə aid edilən
maddi mədəniyyət nümunələri-kirəmit, yapma buğda təsviri
olan zoomorf qab qırıqları, muncuqlar, bilərziklər, süd qabı
aşkara çıxarılmışdır.
Qədim Gəncə abidələrindən danışarkən dərin
təəssüflə onlardan birinin adını çəkmək istəyirik. Bu da
Comərd Qəssab türbəsidir. Vaxtında qoruya bilmədiyimiz
unikal sənət əsərlərindən biri olan bu məqbərə Comərd
Qəssabın qəbri üzərində tikilmiş və XX əsrin 60-cı illərinə
qədər qədim Gəncə xarabalıqları yaxınlığında mövcud
olmuşdur. VII əsrdə inşa olunmuş bu müqəddəs ziyarətkah
qəsdən dağıdılmışdır. Lakin xalq bu gün də Comərd
Qəssaba öz qəlbində ucaltdığı abidəni qoruyub saxlayır və
onun xatirəsini əfsanələrdə, nağıllarda yaşadır. Onu da qeyd
edək ki, Comərd Qəssab abidəsi Gəncə memarlığı üçün
səciyyəvi sayılan günbəzli məqbərələrdən biridir.
Şahzadə İbrahim kompleksi Gəncə abidələrindən ən
önəmlisidir. El arasında Göy İmam adlanan bu məqbərə
740-741-ci illərdə beşinci şiə imamı Məhəmməd Bağır oğlu
İbrahimin qəbri üzərində ucaldılmışdır. Gəncə əhalisinin
5
müqəddəs ziyarətgahı və and yeri sayılan Göy İmam
məqbərəsi tez-tez təmir və bərpa olunduğundan Comərd
Qəssab türbəsindən fərqli olaraq günümüzə qədər ilkin
formasında gəlib çata bilmişdir.
Şəhər dəfələrlə köçürüldüyündən antik və orta əsrlər
Gəncəsi haqda bilgilər verən abidələr və maddi mədəniyyət
nümunəsi qalıqları köhnə şəhər yerindən aşkara
çıxarılmışdır.
Azərbaycan intibah mədəniyyəti və onun ölməz söz
ustaları Gəncə torpağında yetişmişdir. Ömər Gənci,
Əbülüla Gəncəvi, Qivami Mütərrizi Gəncəvi, Qətran
Təbrizi, Raziyə Gəncəvi, Salar qızı, Gavə qızı, Sitti qızı,
Gəncə Xətibinin qızı, Məhsəti Gəncəvi, Xaqani Şirvani,
Nizami Gəncəvi kimi dahi sənətkarların yaşayıb-yaratdığı
bu gözəl şəhər karvan yollarının üstündə yerləşirdi.
Unutmayaq ki, bu karvanların yükü təkcə ticarət məqsədilə
daşınan mallardan ibarət deyildi. Gəncə eyni zamanda
dünya mədəniyyətindən, elmindən xəbər verən yolların
kəsişmə nöqtəsi idi. Burada yaranan dahiyanə əsərlərdən
bütün dünya xəbər tutur, bəhrələnirdi. Eyni zamanda bütün
elmlərin açarı sayılan ən qiymətli kitablar, əlyazmalar
Gəncə kitabxanalarında saxlanılırdı. Nizami Gəncəvinin
həyatı ilə bağlı bir faktı tez-tez vurğulayırlar ki, Şeyx
Nizami heç vaxt Gəncədən kənara çıxmayıb. Əslində, bu
böyük şairin uzaq ölkələrə səyahətə çıxmağı o qədər də
vacib deyildi. Çünki o dövrdə dünya özü Gəncədən
keçirdi. Şərqlə Qərbi birləşdirən körpü idi bu şəhər. Ardı-
arası kəsilməyən karvanlarsa dünyanı gözəgörünməz
tellərlə bağlayan vasitə idi. Həmin bu tellər Gəncə