Выбрать главу

AZƏRBAYCAN MİLLİ ELMLƏR AKADEMİYASI

GƏNCƏ REGİONAL ELMİ MƏRKƏZ

GƏNCƏ FOLKLORU

ANTOLOGIYASI

I

KİTAB

GƏNCƏ - 2003

Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyası Gəncə

Regional Elmi Mərkəzin Elmi Şurasının qərarı ilə çap

olunur.

TƏRTIB EDƏNİ:

f.e.n . RUZIYƏ QULIYEVA

TOPLAYANLAR: f.e.n. RUZİYƏ QULİYEVA

f.e.n. SAHİB AXUNDOV

f.e.n. MAQBET ƏHMƏDOV

ZİYAD RƏHİMOV

REDAKTORU: k.e.d . FUAD ƏLIYEV

RƏSSAMI:

p.e.n. ŞAİQ MƏMMƏDOV

NƏŞRƏ MƏSUL:

RASİM TAĞIYEV

RƏYÇİ:

f.e.n. NƏZAKƏT ƏLİYEVA

Kitabın işıq üzü görməsində maddi və mənəvi dayaq olduğuna

görə Gəncə şəhər Nizami rayon Bələdiyyəsinə və bələdiyyə sədri FAİQ

ƏHMƏDOVA dərin minnətdarlığımızı bildiririk.

«Gəncə folkloru antologiyası», Gəncə Qeyrət

Nəşriyyat Poliqrafiya MMC, Gəncə 2003.

Gəncə Regional Elmi Mərkəzin nəşr etdirdiyi

«GƏNCƏ FOLKLORU ANTOLOGİYASI» kitabında

2

qədim Gəncənin misilsiz ilahi dəyərə malik folklor inciləri

toplanmışdır.

3

ЩИКМЯТ ДЯРЙАСЫ

ЫХ-ХЫЫ ясрлярдя игтисади

вя мядяни йцксялишинин ян

йцксяк зирвясиня чатмыш вя

интибащ дюврц йашамыш Эянъя

Азярбайъан ядябиййаты, тарихи

вя фолклорунун юйрянилмясиндя

мцстясна ящямиййят кясб едян

шящярдир. Тарихимизя эедян

йолун башланьыъы Эянъядян

кечир, тарихимизин ачары

Эянъядядир. Бу шящярин

тарихини юйрянмяк яслиндя

Азярбайъан

тарихини

юйрянмякдир.

Чцнки

мядяниййятимизин,

ядябиййатымызын кюкляри гядим

Эянъя торпаьындадыр.

Эянъянин салынма тарихи

вя формалашма дюврц щаггында

мянбялярдя

мцхтялиф

мцлащизяляр мювъуддур. Эянъя

Елм Мяркязинин мярщум

ямякдашы, тарих елмляри

намизяди

Ф.М.Ящмядовун

4

Əlverişli coğrafi-strateji mövqeyinə görə tez-tez düşmən

hücumlarına məruz qalan və dəhşətli müharibələr

meydanına çevrilən Gəncə dəfələrlə yerini dəyişmiş, 1122,

1139, 1235-ci il zəlzələləri nəticəsində yerlə yeksan

olmuşdur. 1231-ci ildə monqollar tərəfindən işğal olunan

şəhər 1235-ci il zəlzələsindən sonra bərpa olunmuş və

qismən də olsa əvvəlki mövqeyinə qayıda bilmişdir.

Gəncə tarixinin öyrənilməsində M.M.Altmanın,

arxeoloq İ.Cəfərzadənin və 80-ci illərin əvvəllərində Gəncə

arxeoloji ekspedisiyasına rəhbərlik etmiş R.Əhmədovun

xidmətlərini xüsusi qeyd etməliyik. 1988-ci ildə

R.Əhmədov Xanlar rayonunun Qarasaqqal kəndi

yaxınlığında antik və orta əsr istehkamlarının qalıqlarını

tapmışdır. Aparılmış arxeoloji qazıntılar nəticəsində qazıntı

sahəsindən eramızdan əvvəl I-eramızın I əsrinə aid edilən

maddi mədəniyyət nümunələri-kirəmit, yapma buğda təsviri

olan zoomorf qab qırıqları, muncuqlar, bilərziklər, süd qabı

aşkara çıxarılmışdır.

Qədim Gəncə abidələrindən danışarkən dərin

təəssüflə onlardan birinin adını çəkmək istəyirik. Bu da

Comərd Qəssab türbəsidir. Vaxtında qoruya bilmədiyimiz

unikal sənət əsərlərindən biri olan bu məqbərə Comərd

Qəssabın qəbri üzərində tikilmiş və XX əsrin 60-cı illərinə

qədər qədim Gəncə xarabalıqları yaxınlığında mövcud

olmuşdur. VII əsrdə inşa olunmuş bu müqəddəs ziyarətkah

qəsdən dağıdılmışdır. Lakin xalq bu gün də Comərd

Qəssaba öz qəlbində ucaltdığı abidəni qoruyub saxlayır və

onun xatirəsini əfsanələrdə, nağıllarda yaşadır. Onu da qeyd

edək ki, Comərd Qəssab abidəsi Gəncə memarlığı üçün

səciyyəvi sayılan günbəzli məqbərələrdən biridir.

Şahzadə İbrahim kompleksi Gəncə abidələrindən ən

önəmlisidir. El arasında Göy İmam adlanan bu məqbərə

740-741-ci illərdə beşinci şiə imamı Məhəmməd Bağır oğlu

İbrahimin qəbri üzərində ucaldılmışdır. Gəncə əhalisinin

5

müqəddəs ziyarətgahı və and yeri sayılan Göy İmam

məqbərəsi tez-tez təmir və bərpa olunduğundan Comərd

Qəssab türbəsindən fərqli olaraq günümüzə qədər ilkin

formasında gəlib çata bilmişdir.

Şəhər dəfələrlə köçürüldüyündən antik və orta əsrlər

Gəncəsi haqda bilgilər verən abidələr və maddi mədəniyyət

nümunəsi qalıqları köhnə şəhər yerindən aşkara

çıxarılmışdır.

Azərbaycan intibah mədəniyyəti və onun ölməz söz

ustaları Gəncə torpağında yetişmişdir. Ömər Gənci,

Əbülüla Gəncəvi, Qivami Mütərrizi Gəncəvi, Qətran

Təbrizi, Raziyə Gəncəvi, Salar qızı, Gavə qızı, Sitti qızı,

Gəncə Xətibinin qızı, Məhsəti Gəncəvi, Xaqani Şirvani,

Nizami Gəncəvi kimi dahi sənətkarların yaşayıb-yaratdığı

bu gözəl şəhər karvan yollarının üstündə yerləşirdi.

Unutmayaq ki, bu karvanların yükü təkcə ticarət məqsədilə

daşınan mallardan ibarət deyildi. Gəncə eyni zamanda

dünya mədəniyyətindən, elmindən xəbər verən yolların

kəsişmə nöqtəsi idi. Burada yaranan dahiyanə əsərlərdən

bütün dünya xəbər tutur, bəhrələnirdi. Eyni zamanda bütün

elmlərin açarı sayılan ən qiymətli kitablar, əlyazmalar

Gəncə kitabxanalarında saxlanılırdı. Nizami Gəncəvinin

həyatı ilə bağlı bir faktı tez-tez vurğulayırlar ki, Şeyx

Nizami heç vaxt Gəncədən kənara çıxmayıb. Əslində, bu

böyük şairin uzaq ölkələrə səyahətə çıxmağı o qədər də

vacib deyildi. Çünki o dövrdə dünya özü Gəncədən

keçirdi. Şərqlə Qərbi birləşdirən körpü idi bu şəhər. Ardı-

arası kəsilməyən karvanlarsa dünyanı gözəgörünməz

tellərlə bağlayan vasitə idi. Həmin bu tellər Gəncə