Bərkdə əli yoxdu.
Yel əsib, qoz tökülüb.
Gördüyündən göz kirəsi istəyir.
Uzaq yerin döymənci holalıynan gələr.
Yayın yağıntısı,
Qışın yığıntısı.
Ağacnan daşın nə yoldaşdığı.
Qonşudan gələnnən öynə olmaz, o da vaxtlı-vaxtında.
Camışınan gəzən dananı qurd yeyər.
Tez durannan tez öyrənən xeyir tapar.
Anasına bax qızını,
Torbasına bax duzunu.
Oğlan öyündə heç nə yoxdu. Qız öyündə dıqqır-
duqqurdu.
Doğruluq – dost qalası. Dolan gəl, öz öyündü.
Qohum qohumunan dalaşdı,
Əbləh ona yanaşdı.
Acnan danışan əcəlinnən danışır.
Qonağı abırınan qarşılayar, ağılınan yola salar.
Kotan nə bilir, qaraqayış nə çəkir.
Yaxşı gündə yad qonşu,
Yaman gündə gəl, qardaş.
Toy bəysiz, gəlin yengəsiz.
Su özünə yol eylər.
Bayquş xaraba sevər.
Ata doğrayıb, bala yeyər.
Qardaşa baxarlar, bacısını alarlar.
El dəlisini çölə atmaz.
Pulu pul qazanar.
Sabun qara palazı ağartmaz.
Dədə yanında ədəb olar, gədə yanında əda.
Qoç quzu ikən quyruq tutar.
81
Yoğun yortar, nazik artar.
Tatı tamarzı görüb əlinə bağır-öfkə uzadır.
Heç kəs anasının qarnında öyrənmir.
Ayağı pilləkənə bir-bir qoyarlar.
Nə qədər çox bilsən, yenə bir az biləndən soruş.
Ağıl ağıldan ustündü.
Vara yox deyənin varı yoxa çıxar.
Dişindəkini dırnağına salma.
Ağacdan maşa olmaz,
Arvaddan paşa.
Yatan öküz yük götürməz.
Unu ələkdən,
Xəmiri biləkdən.
Yara yiyəsini ağrıdar.
Bəhməzi kupdən,
Arvadı kökdən.
Çıxmayan cana ümid çoxdu.
MÖVSÜM-MƏRASİM NƏĞMƏLƏRİ
82
ÜZƏRLİK YANDIRMA MƏRASİMİ
Ta qədimlərdən bu günə kimi yaşamaqda olan üzərlik
yandırma mərasimi pis gözdən, bədnəzərdən qorunmaq
üçün təsirli vasitələrdən biri sayılır. Mərasimdə istifadə
olunan üzərlik yalnız insan nəfsi toxunmayan, yəni xoruz
səsi eşitməyən yerdən yığılıb qurudulmalıdır. Üzərliklə
birlikdə çox zaman soğan, sarımsaq qabığı da yandırılır.
Həmin tüstünü nəzər toxunmuş adama iylədir və oxuyurlar:
Üzərliksən, havasan,
Hər dərdlərə davasan,
Pis gözlərə yavasan.
Üzərliyim çartlasın,
Yaman gözlər pırtlasın.
Bu nəğmədən sonra üzərlik çıtlayırsa, bəd rühlar,
bədnəzərin nəfsi evdən qovulur. Göz dəymiş adam üç dəfə
yanan üzərliyin üstündən keçirdikdən sonra mərasim sona
çatır.
YAĞIŞI KƏSMƏK
Yağış həddindən çox yağıb kəsilmək bilməyəndə
insanlar qorxuya düşür. Onda anasının ilki olan uşaq mis
qazan götürüb daşla döyəcliyir, özü də belə oxuyur:
Mən anamın ilkiyəm,
Ağzıqara tülküyəm,
Mən kəsirəm,
Sən də kəs!
DUZ YANDIRMA MƏRASİMİ
83
Duz yandırma da üzərlik yandırma törəni kimi icra
olunur. Göz dəyən adamın başına bir çimdik duz hərləyib,
gözü dəyməcəli adamların adlarını çəkə-çəkə ocağa atır və
oxuyurlar:
Bir ovuc duz,
Ocaqda qız!
Yanıb kül olsun
Balama dəyən göz.
XIDIR ELLƏZ
Xıdır Nəbi bayramına Xıdır Elləz də deyirlər. Kiçik
çillədən on gün keçmiş ev adamlarının sayına görə palıd
çubuğu kəsirlər. Çubuqların başına pambıq doluyurlar.
Sonra duğda doldurulmuş məcməyinin içinə sancırlar.
Qaranlıq otağın bir küncünə qoyub pambığı yandırırlar.
Sübh tezdən baxırlar ki, buğdanın üstündə at nalının izi var.
Bu, Xıdır Elləzin atının izidir. O gecə Xıdır peyğəmbər hər
qapıdan öz payını götürüb gedər.
XIDIR NƏBİ
Xıdır Nəbi bayramında uşaqlar hansı evə torba atsalar
xorla oxuyarmışlar:
Xıdır Nəbi, Xıdır Elləz,
Bitdi çiçək, oldu yaz.
Mən Xıdırın quluyam,
Boz atının çuluyam.
Xıdır gəldi hayınan,
Bir qaraca dayınan,
84
Qara day palçığa batdı,
Xıdır yanında yatdı.
Çatma-çatmaya,
Çatma yerə batmaya.
Kim Xıdırın payın verməsə,
Əri yanında yatmaya.
HOLAVARLAR
İranadakı1 boz öküz,
Qoparıbdı toz öküz.
Alıb yerin canını,
Çıxsın yaman göz, öküz.
Dağların enişi var,
Diki var, enişi var,
Cütə gedən öküzün
Özünün yerişi var.
Kotanın xodakları,2
Partlayıb dodaqları.
Qarğayın kotan sınsın,
Dincəlsin xodakları.
Öküzlər qoşa getdi,
Güc vurdu daşa getdi,
Cütün macı3 qırıldı,
Zəhmətim boşa getdi.
1 İrana – cütün açdığı şırım
2 Xodak – kotanın hissəsi
3 Mac – cütün hissəsi
Öküzüm gedər başdan-başa
85
Kotanını qoşaram qoşa,
Holal ho yeri, ho yeri.
Yaxşı ək, qoy buğda bitsin,
Düşmənlərin dönsün daşa.
Halal ho yeri, ho yeri.
Öküz, boynunu yağlaram,
Boyunduruğun bağlaram,
Holal ho yeri, ho yeri,
Öküzüm, sən xərəyə çəkməsən,
Səni gözüm üstə saxlaram,
Holal ho yeri, ho yeri,
Holal ho yeri, ho yeri.
SAYAÇI SÖZLƏRİ
Tut qoyunun belini,
Ələ gəlmir yelini.
Bir doyunca görəydim
Onu sağan gəlini.
Saya yaxşı sayadı,
Yeri-yurdu qayadı.
Onun gözəl sözləri
Yatanları oyadır.
Təkəmə bir tay gətir,
Tikələri say gətir.
Təkəni tez yola sal,
Özünə bir tay gətir.
Yaxşı adam çox yaşar,
86
Vay pisidir öləndə.
Kül təkənin başına,
Qaynanası öpəndə
Qoyunum, ağ qoyunum,
Dərisi yağ qoyunum.
Mən öləndə istərəm
Qalasan sağ qoyunum.
Ala kərə, tayın gördüm,
Özünü görmək istərəm,
Qara kürə özüm gördüm,
Tayını görmək istərəm.
Nənəm qoyunun ağı,
Gedir dolanır dağı.
Qızlara cehiz ağı,
Uşağa bələk bağı.
Qarı tutanda yağı,
Gəlin yeyir qaymağı.
Nənəm sarıbaş qoyun,
Qarlı dağlar aş qoyun.
Yağından plov olar,
Quyruğundan aş, qoyun.
87
OVSUNLAR
QURDAĞZI BAĞLAMA
Qulfu qulfu,
Allah qulfu.
Qulfu
Süleyman Allah qulfu.
Qulfunu götdüm əlimə,
Adını gətdim dilimə.
Dörd yanın hasar olsun,
Hasarın müxtəsər olsun.
Ovsunun sözlərini arada fışqırıq çalmaq şərti ilə bir
nəfəsə üç dəfə təkrar etmək lazımdır. Onda qurdun ağzı
bağlanar və örüşdən qayıtmayan mal-qara salamat gələr.
ZİYİLİ YOX ETMƏ
Təzə ay doğanda aya baxa-baxa ziyilə köhnə süpürgə
çəkmək, yaxud öpmək şərti ilə bu sözləri üç dəfə təkrar