yalvarır ki, məni daşa döndər. Gəlin yerindəcə daş olur.
Gəlinin yanında daş uşaqnan daş sandıq da var.
QARA İNƏK ZAĞASI
(Daşkəsən rayonu, Xaçbulaq kəndinin Əmirvar
yaylağındadır)
Bir yetim qız varymış. Bu qız çox gözəl imiş.
Analığın gözü qızı götürməzmiş. Qızı hər gün döyərmiş,
söyərmiş, əl boyda quru çörək verərmiş.
Qızın bir qara inəyi var imiş. Hər gün ağlaya-ağlaya
inəyini örüşə apararmış. İnək də mehrini qıza salıbmış. Qız
ağlayanda inək onun gözünün yaşını yalayırmış. Dilini ota
vurmazmış. Ögey ananın buna paxıllığı tutur. Axşam kişisi
evə gələndə deyir:
- Kişi, ya bu inəyi kəs, ya da mən çıxıb gedirəm
dədəm öyünə.
Kişi çox dil tökür. Arvad iki ayağını bir başmağa
dirəyib durur. Kişinin əlacı kəsilir. Razılıq verir. Qara inək
bunu eşidir, qaçır. Yetim qız da inəyin dalınca. İnək girir
bir zağaya. Qız da inəknən bir yerdə. Kişi qıznan inəyi çox
axtarır, tapa bilmir. O zamandan zağanın yanında dörd
bulaq qaynayır. Bulağın hərəsi inəyin bir əmcəyidir.
118
TORPAQ QALA
(Tovuz rayonunun Bozalqanlı kəndi yaxınlığında, Kür
çayının sahilindədir)
Torpaq qala böyük bir kənd imiş. Bu kənddə bir bacı,
bir qardaş varıymış. Qız çox gözəl imiş, həm də ağıllı.
Qardaş da axmağın biri. Bir gün bacısına gözü düşür. Qız
bunu duyur. Üzünü göyə tutur, Allaha yalvarır:
- Ey Tanrım, məni daşa döndər! Belə yaşamaq
ölümdən betərdi.
Allahtaala qızın səsini eşidir. Qız dönüb daş olur.
Bu işə Allahın qəzəbi tutur. Kəndi yerlə yeksan edir.
Zəlzələ olur. Evlər uçub dağılır, təkcə divarları qalır. O
vaxtdan həmin kəndə Torpaq qala deyirlər.
OVSUNÇU QƏBRİ
(Murğuzallar düzündədir)
Bir kasıb oğlan var imiş. Dövlətli bir kişinin qızına
vurulur. Qız da oğlanı sevir. Qızın ata-anası qızlarını lütün
birinə vermək istəmir. Oğlan çox fikirləşir, çox baş sındırır,
axırda qazanc yolu tapır. Deyir bir torba tikdirim, ilan
torbası. Düşüm düzlərə ilan tutum, dişlərini torbaya salım.
Qapı-qapı gəzib oysunçuluq eləyim.
Oğlan anasından icazə alır, gedir peşəsinin dalınca.
Bir-iki ilan tutur. Dişini çıxarıb, salır torbaya. Düşür
kəndlərin canına. Başlayır camaatı oysunlamağa. Hər
oysunladıqca da pul alır. Ha belə-belə, ha belə-belə, yavaş-
yavaş kasıblığın daşını atır.
Günlərin bir günündə oğlan yenə gedir ilan tutmağa.
Deyir bu dəfə gedim ilanlar mələşən Murğuzallar düzünə.
İlanlar bu işdən duyuq düşür. Oğlan əlini ilana uzadan kimi
119
ilanlar birləşir. Hamısı oğlanı çalır, tas-tas eləyir. Heç kəsin
xəbəri olmur. Oğlan ölür, meydi də qalır düzün ortasında.
Aradan bir xeyli vaxt keçir. Oğlandan səs-soraq
çıxmır. Bir çoban düzdə qoyun otaranda oğlanın cırıq-cırıq
olmuş paltarını, bir də sür-sümüyünü tapır, gəlir kəndə,
camaata xəbər verir. Oğlanın anası bir başına döyür, bir
dizinə. Hamı gedir həmən yerə. Oğlanın cırılmış paltarını,
sür-sümüyünü yığıb basdırırlar. Üstünə o qədər torpaq
tökürlər ki, olur təpə. Təpəyə deyirlər Ovsunçu qəbri.
Adamlar həmin təpənin torpağından gətirib öz həyətinə
səpir. Ovsunçu torpağı hara tökülsə, altı il həmən yerə ilan
gəlməz.
SAVALAN DAĞI
Deyir otuz altı ildən bir Savalan dağında gurultu
qopur. Bu səs üç gündən sonra kəsir. Səs kəsilən kimi yekə
bir yarrağan açılır. Lilli su axmağa başlayır. Üç günün
tamamında yarrağan açılanda qopan yekə bir daş öz yerinə
düşür. Su da başlayır dumduru axmağa.
ƏŞRƏF OCAĞI
(Yevlax rayonu Qarxum kəndi)
Qarxum kəndində Əşrəf adında bir seyid varıymış. Bu
seyid sınaqlı seyidlərdən imiş. Seyid Əşrəfin duaları ağır
xəstələrə şəfa verərmiş. Öləndən sonra qəbri ziyarətgaha
çevrilib. Seyidin qəbri üstündə nəzir-niyaz paylayırlar.
Ocağlıq verilir seyidin qızına. Bir dəfə bir ilan qızın
dizinin üstünə çıxıb yatır. Adamlar ilanı seyidin qızından
aralamaq istəyirlər. Qız tərpəndikcə ilan daha bərk sarılır.
Hamı qorxuya düşüb səsini kəsir. Bir müddətdən sonra ilan
120
özü sürüşüb gedir. İlan tez-tez gəlir, qızın dizləri üstündə
yatır. İlan qıza vurulubmuş. Bu möcüzəni görənlər Seyid
Əşrəfin qızına da seyid övladı kimi inanmağa başlayırlar.
Günlərin birində seyidin qızına elçi gəlir, toy olur.
Qız qonşu kəndə ərə gedir. Həmin kənddə də qıza inanırlar.
İlan bir xeyli görünmür. Qız başlayır rahat yaşamağa. Çox
çəkmir ilan yenə qızı tapır. Gündə bir dəfə qızın dizi
üstündə yatır. İlan tez-tez gəldikcə qız başlayır qorxmağa.
Qorxusundan ölür. Qızı da atasının yanında basdırırlar.
QIZ QALASI
(Xanlar rayonu, Köşkü kəndi)
Deyilənə görə qədim Gəncə vaxtılə Kəmənd dağının
ətəklərində olub. Bu dağın belində uca qala hasarları,
keşikçi qülləsi varıymış. Qala divarları qaya üstündən
çəkilib. Qalanın suyu Sarıyal dağından saxsı borularla
gəlirmiş. Sonralar bu qalanı dağıtmışlar. Varlı-hallı bir
tayfanın qızı uçan qülləni təzədən tikdirmişdir. Düşmənlər
basqın eləyəndə qülləyə od vurmuşlar. Qalanın daşları
üzərində oğuzların əl izləri durur. Bu qalaya Qız qalası
deyirlər.
NOVRUZ BAYRAMI
Novruz bir kasıb kişiydi. Hər bayramda təzə paltar
geyərdi, yumurta boyayardı, Şax bəzəyərdi. Dedilər:
- A Novruz, niyə belə bəzənmisən?
Novruz dedi:
- Bu bayram ən əziz bayramdı. Lap belə bir toyuğum
da olsa, satıb bəzənəcəm.
121
Novruzun sözü Allahtaalaya xoş getdi. Ona binəsib
bu bayramın adı Novruz bayramıdı.
QARININ BORCU
Deyir qarının bir sürü oğlağı varıydı. İl gümrah
gəlibmiş. Bayramdan sonra köbələk, dombalan hamısı
çıxıbmış. Hər yan gömgöy imiş. Qarı oğlaqları buraxır göy
ota. Deyir:
-
Mart, gözünə barmağım,
Dərd, gözünə barmağım.
Yaza çıxdı oğlağım.
Mart bunu eşidir. Yazdan on gün borc alır. Bir
tufan, bir çalpoy eləyir, gəl görəsən. Qarının oğlaqları
qırılır.
On gün sonra hava açılır. Qarı otların üstündə
çəlhim çəkir. Öz-özünə deyir: