oturmuram. Çıxıb gedirəm dədəm öyünə.
Kişinin əlacı kəsildi. Uşaqları yanına salıb meşəyə
apardı. Meşəyə çatanda hərəsinə bir torba verib tapşırdı:
- Gedin bu torbaları əzgilnən, fısdıqnan doldurun.
Mən də burada duvaq qayırıram.
Kişi götürdü bir taxtanı ağaca mıxladı. Yel
vurduqca tıq-tıq elədi. Kişi uşaqları buradaca qoyub dala
qayıtdı. Uşaqlar taqqıltını eşidib elə bildilər dədələri
meşədədi.
Şər qarışdı, yetimlər qaldı tək-tana. Çox hərrəndilər,
dolandılar bir nəjranın düzünə çıxdılar. Burada bir qarıya
urcah oldular. Sən demə, bu qarı adamyeyən imiş. Allah
elə onand elədi bu qarının əlinə xəlbir verib su gətirməyə
yolladılar. Qarı gəlincə komadan çıxıb qaçdılar.
Savax açıldı. Cəmi savaxlar üzünüzə xeyirriknən
açılsın. Bunlar qardaş-bacı gethaget gedib bir yol ayrıcına
çıxdılar. Burdan üç yol ayrılırdı. Birinə yazılmışdı:
gedərsən gəlməzsən. O birinə yazılmışdı: gedərsən gec
gələrsən. Üçüncü yolun adı beləydi: gedərsən tez
gələrsən.
Bunlar gedərsən, tez gələrsən yazılan yolnan
getdilər. Bir xeyli gedəndən sonra gördülər iki su axır.
203
Hərəsi suyun birindən içdi. Fatma dönüb oldu gözəl bir
qız. Qardaşı da dönüb oldu öküz. Fatma bir başına döydü,
bir dizinə. Ta hara çataydı? Birdən öküz dil açdı. Dedi:
- Ay bacı, ağlama! Allah mənim cilidimi dəyişib.
Görürsənmi dil bilirəm. Min belimə! Ta sənə yemək-
içmək gərək deyil. Buynuzumun biri yağdı, biri bal. Əmə-
əmə gəl gedək dədəmizin qapısına.
Bunlar gəlhagəl-gəlhagəl gəlib dədələrinin öyünə
çatdılar. Analıq gördü Fatma öküznən gəlib, dinib
eləmədi. Qız öküzü aparıb otarırdı, gətirirdi. Analığın
Fatmaya paxıllığı tutdu. Gördü bu qız günbəgün
gözəlləşir, şox salır. Arvad dedi:
- Yun darağını apar. Çöldə bu yunu did, dara!
Fatma yunu diddi, daradı. Birdən Yel, Qiyamət
qopdu, Fatma qaçdı, piltə qaçdı. Yel piltəni götürüb bir
qarının bacasından saldı, Fatma bacadan boylandı, gördü
bir qarı oturub. Qarı dedi:
- A qızım, piltən məndədi. Dur gəl yanıma !
Fatma girdi qarının komasına.
Qarı dedi:
- A qızım, gəl bir bu başımı bitlə !
Qız baxdı ki, qarının başında bitlər var ilan - çayan
boyda. Heç dinmədi. Qarı soruşdu :
- A qızım, sənin ananın başı gözəldi, yoxsa mənim ?
Fatma tez dedi:
- Həlvət də sənin, qarı nənə.
Qarı nənə qapqara çörəklər bişirmişdi. Yan–yanaşı
düzmüşdü. Bu dəfə də çörəyi xəbər aldı:
- De görüm sənin anan yaxşı çörək bişirir, yoxsa
mən?
Fatma dedi ki, sən. Qarı dedi:
- Mən yatacam. Bax o buxarıdan üç su çıxacaq: biri
ağ, biri qırmızı, biri qara. Gördün gəlir, məni durğuz.
204
Fatma oturdu buxarının qabağında. Birdən gördü üç
rəngdə su çıxdı. Tez qarını durğuzdu. Qarı dedi ki, tez ol
suda çim. Fatma oldu dümağ mərmər kimi. Dedi: qırmızı
sudan yanaqlarına, dodağına çək. Fatma oldu ağ gülnən
qızılgül. Qarı dedi:
- Bax o qara sudan da saçlarına, kipriyinə, qaşına
sürt!
Qız qarının dediklərini elədi. Qarıya alxış dua verdi.
Mindi öküzün belinə. Analıq Fatmanı görəndə partladı, nə
partladı. Bunun da bir qızı varıydı: keçəl Fatma. Dedi:
- Savax getmə, öydə qal. Qoy bu dəfə mənim qızım
getsin.
Analıq öz qızına da yun darağı verdi, yun verdi.
Göndərdi öküz otarmağa. Keçəl Fatma yunu diddi, daradı.
Yel gəldi bunun da piltəsini apardı. Saldı qarının
bacasından. Qarı keçəl Fatmanı içəri çağırdı. Buna da
dedi başımı bitdə. Qız bittəmədi. Qarı nənə dedi:
- A qızım, sənin ananın başı gözəldi yoxsa mənim ?
Qız qayıtdı:
- Həlvətdə mənim anamın.
Qarı nənə dinmədi. Bu dəfə də çörəkləri göstərdi.
Soruşdu:
- İndi de görək sənin anan yaxşı çörək bişirir, yoxsa
mən ?
Qız dedi:
- Mənim anamın bişirdiyi hara, bu hara?Qapqara
palçıqdı bu.
Qarı nənə başladı mürgüləməyə. Qıza da bərk-bərk
tapşırdı:
- Buxarıdan su gələndə xəbər elə. Mən bir gözümün
acısını alım.
Qara su gəldi. Qarı qara suyu tökdü qızın başına,
oldu qapqara zənci. Qız ağlaya-ağlaya gəldi anasının
yanına. Başına gələni söylədi. Anası dedi :
205
- Gərək Fatmanın öküzü kəsilə!
Fatma bunu eşitdi. Başı alovlu öküzün yanına gəldi.
Oğlanın adı Məhəmməd idi. Dedi:
- Ay bacı, ta keçib, ağlama. Mənim nə qədər ətimi
alan olsa, yalvar sümüyümü atmasınlar. Desələr sümüyü
neynirsən, de ki, bu öküzü insana dəyişmişəm. Sümükləri
yığ, üç quyu qazarsan. Birinə qanımı, birinə sümüklərimi,
birinə qarnımı basdırarsan.
Fatma qardaşı hər nə demişdisə, hamısını elədi. Bir
gün bir qarı varıydı. Qarı dedi:
- A bala, yalvar – yaxar hamıdan sümük yığdın. Bir
gedib o quyulara baxsana.
Qız gedib xəlvətcə quyuların ağzını açdı. Gördü
qandan elə gözəl libas əmələ gəlib, iki göz istəyir baxa.
Sümük olan quyunu açdı. Gördü yəhərli-yüyənli bir atdı.
Qarın olan quyunu açanda bir cücəli toyuqnan bir xoruz
gördü. Xoruz Fatmanı görən kimi üstünə yüyürdü: Fatma
bacı, Fatma bacı….
Fatma qorxusundan quyuların ağzını bağladı. Gəlib
arvada dedi. Arvad da tapşırdı ki, olmaya-bilməyə bu sirri
açasan.
Bir gün kənddə toy varıydı. Analıq öz çirkin
Fatmasını bəzəndirdi, bərtəndirdi. Bir çuval arpanı,
buğdanı, darını bir – birinə qatdı. Tökdü Fatmanın
qabağına. Bir də bir cəm qoydu. Dedi:
- Biz toydan gələnətən bunları seçməsən, vay qara
halına. Ağlayanda gözünün yaşını da bu cəmə doldur.
Bunlar çıxdılar getdilər. Allahdan olan kimi quyular
Fatmanın yadına düşdü. Tez gedib qarın olan quyunun
ağzını açdı. Cücəli toyuğu gətirdi buraxdı dənin üstünə.
Toyuq cücələrinnən baravar dəni ayırdı. Fatma tez cəmi
duzlu suynan doldurub qoydu. Toyuq-cücəni aparıb öz
quyusuna qoydu. Gedib o biri quyuların ağzını açdı.
Atnan paltarın yanında bir torba kişmiş, bir torba da kül
206
varıydı. Fatma geyindi-kecindi. Kişmişnən külü də
götürdü. Atını minib gəldi toya. Hamı gördü bir gözəl qız
gəlib, iki göz istəyir baxa. Qız başladı toyda süzməyə.
Oynaya-oynaya mərəkənin hamısına kişmiş payladı.
Keçəl Famaynan anasının da gözünə kül səpdi; Fatma
bayxanı üzə vermədi. Tələsik toydan çıxdı. Ayağında qızıl
başmaq varıydı. Çarhovuzun yanından keçəndə başmağın
bir tayı düşdü suya.
İndi görək analıq neylədi? Ana-bala başladılar
Fatmanın dalınca qarğamağa:
- Bu günüqara haradan gəlib çıxdı?
Hərə bunların başına bir qapaz saldı.