Onlara qırx gün, qırx gecə toy elədi.
Nağıl qurtardı. Göydən üç alma düşdü. Biri nağıl
söyləyənin, biri sizin, biri də o kasıb kişinin.
AĞILLI VƏ DƏLİ QARDAŞ
(nağıl-qaravəlli)
Bir kənddə iki qardaş yaşayırmış. Nejə olubsa,
bunlar qış tədarükü görməyiblər. Qış da gəlib qapının
ağzını kəsir. Qar yavaş-yavaş yağmağa başlayanda dəli
qardaş ağıllı qardaşa deyir:
227
- Qardaş, qış gəlib qapının kandarını kəsdirib,
neyləyəjəyik, yavannıq - zad yoxdur.
Ağıllı qardaş dedi:
- Neyləyəcəyik ki, Allah verəndən nəyimiz varsa,
yeyərik. Bir parça cadımız ki, var. Acından ölmərik.
Dəli qardaş dedi:
- Bu da bizim ağıllımız. Ədə, quru çörəkdən o qədər
ye ki, nə üzə çıxar, nə də cana xeyri var. Yuvannıqsız
qırılıb gedərik. Yazbaşı kim bizi qaldıracaq, heyimiz
qalar?
Ağıllı qardaş dedi:
- Fikir eləmə. Allah kərimdi.
Dəli qardaş dedi:
- Ədə, Allah kərimdisə, quyusu da dərindi. Durma,
gəl gedək kürdün bir kök inəyini kəsək. Qovurub
dolduraq küpələrə. Düz yazbaşınadək bəsimiz olar.
Ağıllı qardaş dedi:
- Qardaş, ağlını başına yığ! Kürdün inəyini gətirib
kəssək, bəs birdən bildilər? Qazının əlindən qurtara
bilmərik.
Dəli qardaş dedi:
- Ədə, bu sənin işin deyil. Görmürsən göy də
qaralıb, bizdən sonra qar yağıb izimizi itirəcək. Dur,
gedək.
Ağıllı qardaş daha bir söz demədi. Durub düşdü dəli
qardaşının dalınca. Gəlib çatdılar kürdün töyləsinə. İçəri
girib onun kök bir inəyini çatılayıb çıxartdılar. Çəkə-çəkə
evlərinə gətirdilər. Dünənnən yağan qarın üstünə düşən
izlər sazaqdan dondu. Bəxtlərindən təzə qar yağmadı.
Ağıllı qardaş dedi:
- Qardaş, bəs qar yağmadı, kürd biləcək, qazı da
dərimizə saman təpəcək.
Dəli qardaş dedi:
228
- Qazı biləndə nə olar? Bəs nəyin ağıllısısan? Bir
söz tapıb deyərsən.
Səhərsi mal töylədən daranan vaxt kürd görür ki,
inəyin biri yoxdu. Ora inək, bura inək, gördüm deyən
olmur. Kürd bir də baxıb görür ki, töylədən çıxan iz iki
qardaşın evinə tərəf gedir. İzlə gedib qardaşların evinə
yetişir. Qapını döyür, inəyini tələb edir. Dəli qardaş deyir:
- Ay kürd, nə inək? Biz inək-zad görməmişik. İtiyini
get başqa yerdə axtar.
Kürd deyir:
- Elə itiyimi düz tapmışam. Mənim töyləmdən çıxan
iz həm sizin evə gəlib çıxır, həm də burnuma qovurma iyi
dəyir.
Dəli qardaş deyir ki, ay kürd, axşamnan qar
yağmayıb. Yerdəki qar da neçə gün bundan əvvəlkidir.
Sənin tövlənin yanından o qədər gəlib keçmişik ki, bir də
ki, sənin burnun keçən ilki ilə bu ilki qovurmanı ayıra
bilmir. Bizdəki qovurma kecən ilkidi.
Kürd deyir:
- İndi ki, inəyimi vermirsiniz, gedib qazıya şikayət
edəcəyəm.
Dəli qardaş deyir:
- Qazı nədi, lap padşahın yanına get.
Kürd gedən kimi ağıllı qardaq düşür dəli qardaşın
üstünə ki, sən bizi xataya saldın. Dəli qardaş deyir:
- Elə isə bir tədbir tök.
Ağıllı qardaş deyir:
- Əgər məni qazı tutdursa sən acından ölərsən.
Yaxşısı budur, ala bu yüz manatı da get qazının yanına.
Birtəhər bildir ki, cibində yüz manat var, o da qazıya
çatacaq. Elə elə ki, kürd bundan şübhələnməsin.
Dəli qardaş ağıllı qardaşdan yüz manatı alıb qazının
yanına gəlir. Gəlib görür ki, kürd də burdadır. İçəri girən
kimi qazı dəli qardaşa deyir:
229
- Ədə, sən nə ixtiyarnan kürdün töyləsinə girib
inəyini aparıbsan, kəsib ətindən qovurma bişirtdiribsən?
Dəli qardaş deyir:
- Qazı sağ olsun, bu kürd yalan deyir. Mən inək-zad
görməmişəm. Onun töyləsindən keçən izlər köhnədir.
Bizdəki qovurma keçən ildən qalıb.
Qazı acıqlanıb deyir:
- Ədə, sənin deməyinnən bu boyda fağır kürd yalan
danışır?
Dəli qardaş gördü qazıya işarə etməsə iş düzələn
deyil. Ona görə də ona yüz manat gətirdiyini, pulun da
cibində olduğunu sözlə qandırmaq istədi. Tez-tez dedi:
- Qazı ağa,
Canım sadağa!
Dağ başı duman idi,
Halımız yaman idi.
İnəyi gətirdik biz,
Yağmadı qar, qaldı iz.
İndi durduq üzbəüz:
Sən, mən, cibimdəki yüz,
Bu kürdün əlini məndən üz.
Qazı o saat başa düşdü ki, dəlinin cibində ona
çatacaq yüz manat var, dedi:
- Adə, köpək oğlu, çaşdınmı yolu?
Dağ başı duman idi,
Halınız yaman idi,
İnəyi gətirdiniz,
Yağmadı qar, qaldı iz.
Durduq üzbəüz:
Sən, mən, cibindəki yüz.
Yan otağa qoy yüzü,
230
Görməsin kürdün gözü.
Sən dal qapıdan vız,
Qalaq kürd ilə biz.
Kürd ha fikir verdi, amma onların danışığından bir
şey anlamadı. O qədər tez-tez danışırdılar ki, yazıq kürd
yalnız dız-vız eşidirdi. Dəli qardaş aradan çıxan kimi kürd
qazıdan soruşdu:
- Qazı sağ olsun, oğrunu neylədin ?
Qazı dedi:
- Neyləyəcəyəm ki? Görmürdünmü, padşahımızın
başına and içirdi ki, xəbərim yoxdu. Mən də buraxdım
getdi.
Kürd dedi:
Qazı ağa,
Canım sadağa!
Sizin sözünüz dız-vız,
İnəyim orda cız-bız.
Hardan tapım indi iz,
Üstünü örtəndə yüz?!
Qazı kürdü belə yola saldı. Şad-xürrəm, keçdi ki,
yan otağa, dəli qardaşın orda qoyduğu yüzlüyü götürsün.
Nə qədər axtardısa, yüzlüyü tapa bilmədi. O saat
barmağını dişlədi ki, dəli qardaş onun da başına kələk
gətirib. Tez adam yollayıb dəli qardaşı hüzuruna
çağırtdırdı. Dəli qardaş özünü qazının yanına yetirib baş
endirdi. Dedi:
- Qazı qağa, mənə görə daha nə qulluq?
Qazı qəzəbindən dilini-dodağını gəmirə-gəmirə
dedi:
- Adə, nadürüst oğlu nadürüst, mənə kələk gəlirsən,
üstəlik hələ dil də tökürsən?! Sən burada mənə işarə
etmədinmi cibimdə yüzlük var?
231
Dəli qardaş dedi:
- Düz buyurursan, qazı qağa.
Qazı dedi:
- Mən də sənə demədimmi o biri otağa qoy, dal
qapıdan da çıx.
Dəli qardaş dedi:
- Bəli, düz buyurursan qazı qağa.
Qazı dedi:
- Bəs indi de görüm., o yüzlük hanı?
Dəli qardaş dedi:
- Qazı qağa, o boyda inəkdən iz qalmayanda, bir
parça kağızdan necə iz qalsın?
Dəli qardaş bunu deyib qapıdan çıxdı, dalına
baxmayıb birbaşa evlərinə gəldi. Qazı da onun kələyini
başa düşüb özü-özünü danladı.
KEÇƏLİN NAĞILI
Biri var imiş, biri yox imiş, bir padşah var imiş.
Padşahın bir axundu var imiş. Axund bir gün padşaha iki