öz gözəlliyi, ağıl-kamalı, fərasəti ilə tay-tuşlarından
seçilir.
Bir gün Şah Abbas öz vəziri ilə bu kəndin yanından
keçirmiş. Görürlər ki, yolun qırağında bir dəstə uşaq
dayanıb. Bunların arasında bir oğlan var, iki göz istəyir
bunun gözəlliyinə tamaşa eləsin. Şahın gözü bu oğlana
sataşan kimi vəzir Allahverdi xandan soruşur:
- Vəzir, mənə de görüm, bu uşaq kimdir, kimin
oğludur?
Vəzir cavab verir:
244
- Şah sağ olsun, bu sənin qayadan atdığın uşaqdır.
Görürsənmi ölməyib, yazıya pozu yoxdur.
Şah deyir:
- Vəzir, sən nə danışırsan, dəli olubsan, nədir? Sən
bax gör, mən o yazını necə pozuram?!
Şah oğlanı yanına çağırıb deyir ki, bala, sənə bir
namə yazıb versəm, onu mənim sarayıma çatdıra
bilərsənmi? Uşaq deyir ki, niyə çatdırmıram?
Şah Abbas o saat Qara Vəzirə bir namə yaır ki,
vəzir, bu oğlan yanına çatan kimi boynunu vurdurarsan.
Uşaq yazıq da bisavad idi, oxuyub-yazmaq bilmirdi.
Uşaq Şah Abbas verən naməni cibinə qoyub yol
başlayır. Günə bir mənzil, gecəni gündüzə qatıb, yolun
damarını qırıb, şahın sarayına çatır. Sarayın yaxınlığında
böyük bir bağ var idi. Oğlan gecə-gündüz yol
gəldiyindən bərk yorulur, bir ağacın kölgəsində yıxılıb
yatır.
İndi sizə kimdən xəbər verim, şahın qızından. Şahın
qızı qırx incəbel qızla şəhər kənarına seyrə çıxmışdı.
Qayıdanbaş onların yolu həmin oğlan yatan bağdan düşür.
Bağa girən kimi şahın qızı görüb ki, ayə, burada bir oğlan
yatıb, vallahi yemə-içmə, bunun xətti–xalına, gül
camalına tamaşa elə. Baxdıqca adamın ağlını başından
aparır. Padşahın qızı nə qədər eləyir, oğlanı oyada bilmir.
Birdən qızın gözü oğlanın cibindəki məktuba sataşır. Qız
o saat məktubu oğlanın cibindən çıxarıb oxuyur, atasının
niyyətindən hali olur. Tez vəzirə şahın adından başqa bir
məktub yazır. Yazır ki, bu oğlan ora çatan kimi toy eləyib
qızını ona verərsən. Qız məktubu oğlanın cibinə qoyub
gedir.
Oğlan yuxudan ayılan kimi özünü yetirir saraya,
məktubu verir Qara Vəzirə. Qara Vəzir padşahın qızının
toyunu eləyir, onu məktub gətirən oğlana verir.
245
Gün o gün olur ki, Şah Abbasın səfərdən qayıtmaq
vədəsi çatır. Qız oğlanı öyrədir ki, atamın atını minib, onu
qarşılamağa gedərsən. Atamın yanına çatan kimi ədəb-
ərkanla salam ver, amma dayanma, atın başın çevirib dala
qayıt. Oğlan qızın dediyi kimi eləyir. Bu, ədəb salam
verib dala qayıdanda, Şah Abbas vəzirdən soruşur:
- Vəzir, bu kimdir belə, nə cürətlə mənim atımı
minib?
Vəzir cavabında deyir:
- Şah sağ olsun, bu sənin kürəkənindi. Görürsənmi
yazıya pozu yoxdu.
DİL «BİLƏN» SAĞSAĞAN
Bir gün bir kişi eşşəklə meşədən odun gətirirmiş.
Yolda üzünü eşşəyə tutub deyir:
- Ay eşşək, gəl mərc gələk, sən bu yolla get, mən də
o biri yolla. Kim evə tez çatsa, qayğanağı o yesin.
Eşşək razılaşır. Kişi bir yolla, eşşək də başqa bir
yolla gedirlər. Bir xeyli getdikdən sonra eşşək yoldan
çıxır. Şər qarışır. Canavar yolda eşşəyi parçalayıb yeyir.
Sizə kimdən xəbər verim, kimdən deyim, eşşək
yiyəsindən. Eşşək yiyəsi evə çatan kimi arvadından
soruşur ki, eşşək gəlibmi? Arvaddan «yox» cavabı alan
kimi deyir ki, arvad, eşşəklə mərc gəlmişəm, mən mərci
uddum. Tez ol qayğanaq bişir. Kişi qayğanağı yeyir, gecə
düşür. Ha gözləyir, eşşək gəlmir ki, gəlmir.
Sabah kişi eşşəyi buraxdığı yerə gedir. Görür ki, bir
xeyli kənarda canavar eşşəyi yeyib, yazıq heyvanın
quruca səvədəyi qalıb. Kişi bir xeyli eşşəyin sür-
sümüyünə baxanda görür ki, bir sağsağan eşşəyin
qabırğalarında qalan ət qırıntılarını dimdikləyir. Kişi
sağsağanı qovur, fikirləşir ki, bir yolla eşşəyi diriltməlidir
246
(yəni pulunu çıxartmalıdır). Bu fikirlə eşşəyin səvədəyinə
girir, büzüşüb gözləyir. Sağsağan da ac imiş. Gəlib yenə
də ət qırıntılarını dimdikləməyə başlayır. Yeməyə başı o
qədər qarışır ki, özündən xəbərsiz kişiyə lap yaxınlaşır.
Kişi əlini uzadıb quşu tutur və qoltuğunda gizlədir.
Aradan bir xeyli keçir. Kişi bir də baxanda görür ki, daha
axşam düşüb, evə gedə bilməyəcək. Odur ki, yaxınlıqdakı
bir kəndə üz tutur. Rast gəldiyi birinci qapını döyür.
Qabağa bir qadın çıxır. Kişi deyir:
- Allah qonağı istəyirsinizmi?
- Allaha da qurban olum, qonağına da, - deyə qadın
kişini evə dəvət edir.
Qadın qonağın qabağına bir stəkan çay qoyur və öz
işi ilə məşğul olmağa başlayır. Plov bişirib taxçaya
qoyur, bir qazanda da dolma bişirib çarpayının altında
gizlədir. Kişiyə də yemək vermir.
Bir müddət keçir. Evin kişisi gəlir. Qonağa «xoş
gəldin» eləyəndən sonra arvada üz tutub deyir ki, yeməyə
nə var? Yəqin qonağımız da acdır. Qonaq da ki, bir gün
axşama kimi heç nə yeməmişdi, acından ürəyi qısılırdı.
Arvad dedi:
- Ay kişi, qatıqdan savayı heç nə yoxdu.
Kişi dedi:
- Arvad, kasıbın olanından deyiblər, gətir yeyək.
Qonaq fikirləşdi: axı necə desin ki, evdə plov, dolma var.
Bəli, sağsağan da hələ qonağın qoltuğunda idi. İşi
belə görən qonaq qolu ilə astaca sağsağanı sıxdı.
Sağsağan «vığğ» elədi.
Ev sahibi təəccüblə soruşdu:
- Qonaq qardaş, qoltuğundakı nə olan şeydi elə?
Qonaq dedi:
- Qardaş, bu mənim dil bilən sağsağanımdı.
- Qonaq qardaş, bəs o indi sənə nə dedi?
Qonaq dedi:
247
- Əşi, sarsaqlayır, bənd olma.
Kişi əl çəkmədi:
- Qardaş, sən Allah, de görək nə dedi?
Qonaq da elə bunu gözləyirdi. Odur ki, dedi:
- Deyir ki, xanım plov bişirdi, taxçaya qoydu.
Ev sahibi arvada tərs-tərs baxıb dedi:
- Ay arvad, plovun varsa, bəs niyə qatıq – çörək
verirsən? Nəyin varsa bəri gətir.
Arvad dilləndi:
- Ay kişi, canın haqqı, elə sənə bişirmişdim.
Amma yadımdan elə çıxıb ki …
Xülasə, arvad plovdan ərinə və qonağa bir boşqab
gətirir. Qonaq bərk acdığından nə qədər yedisə doymadı.
Bir azdan sağsağanı bir də sıxdı. Sağsağan yenə «vığğ»
elədi. Bunu eşidən ev sahibi dərhal soruşdu:
- Qardaş o, quş bəs indi nə deyir?
Qonaq dedi:
-Deyir ki, xanım dolmanı bişirdi, sonra da aparıb
çarpayının altında gizlətdi.
Kişi arvada bərk təpindi:
- Ay arvad, adam ələ salmısan? Sən öl durub,
sınmamış sümüyünü qoymaram. Dolmadan da gətir!
Arvad qorxa-qorxa dilləndi:
- Ay kişi, vallah elə səndən ötrü bişirmişdim,
yadımdan elə çıxıb ki …