dedi:
- Tacir qardaş, dediyin sözlərin tayı-bərabəri
yoxdur. Amma mən də bir söz bilirəm. Onu sənə
deyəcəyəm. Əgər mənim bir sözüm sənin üç sözündən də
yaxşı olsa, üç manatı alacağam, yox yaxşı olmasa üç
manat halalındı.
Tacir düşündü ki, bu hambalın nə sözü ola bilər.
Yenə bir şey quraşdırıb başını yozaram. Hambal tez
çiynindəki şüşə dolu yeşiyi ikinci mərtəbədən yerə
tullayıb dedi:
- Tacir qağa, desələr, bu yeşiyin içində bir dənə
salamat şüşə qalıb, eşit, inanma.
Hambal bunu deyib ikinci mərtəbədən aşağı endi.
Darvazadan çıxıb yola düzəldi.
Tacir də qaldı yana-yana.
ŞAH ABBASIN OĞLU
Deyir bir gün Şah Abbas yolnan keçirmiş. Görür bir
oğlan uşağı küllükdə yatıb. Götürüb buna bir kağız yazır:
«Dünyanı nə üzlü tutsan, o üzlü gedəcək». Kağızı qoyur
oğlanın qoynuna, çıxıb gedir. Bu çıxıb getməkdə olsun.
Görək oğlan neyləyir? Oğlan yuxudan ayılır. Görür
261
qoynunda bir kağız var. Kağıza baxır, baxır, bir şey
anlamır. Oğlan oxuyub-yazmaq bilmirdi. Yüyürür qazının
yanına. Kağızı oxutdurur.
Oğlan kağızı da götürüb gedir Şah Abbasın qılıncı
işləməyən uzaq vilayətlərdən birinə. Bir kənddə qonaq
qalası olur. Ev yiyəsinə deyir ki, bəs mən Şah Abbasın
oğluyam. Bunlar da çox şad olurlar.
Oğlan bir müddət burda qalır. Bu burda qalmaqda
olsun. Sizə kimdən deyim, kimdən xəbər verim ev
yiyəsinin arvadından. Bu sirr arvadın dəndiyini deşir.
Dözə bilmir. Koxanın arvadına deyir:
- Deməzsənmi bugün-sabah sənin ərini koxanlıqdan
çıxardacaqlar. Yerinə də bizim kişini qoyacaqlar. Odey
Şah Abbasın oğlu neçə gündü bizdə qalır.
Koxanın arvadı başıalovlu qaçır ərinin üstünə. Hal–
qəziyyəni söyləyir. Koxa tələm-tələsik gəlir oğlan qalan
evə. Deyir:
- Verin mənim qonağımı! Kəndin koxası mənəmsə,
qonaq da mənim evimdə qalmalıdı.
Gətirir qonağı öz evinə. Başlayır əzizləməyə.
Günlərin birində deyir:
- Şah Abbasın oğluna mənim canım da qurbandı,
var-dövlətim də. Hələ üstəlik gözümün ağı-qarası bircə
qızım da. Ay oğul, əgər razılıq versən, elə qızım da sənə
peşgəşdi.
Oğlan sevindiyindən bilmir neyləsin. Amma özünü
tox tutur. Deyir:
- Nə deyirəm, razıyam.
Koxa deyir:
- Yox, bala, biz gərək sənin atanın da razılığını alaq.
Atana bir məktub göndər, qoy gəlsin. Toya razılıq versin,
səni evləndirək.
Oğlan yerini-yurdunu bir kağızda yazdırıb yollayır
şaha.
262
Şah Abbas məktubu alanda qalır mat-məhəttəl.
Çağırır vəziri. Soruşur:
- Vəzir, məni bu sirdən agah elə, görüm bu oğlan
kimdir?
Vəzir şaha təzim edib deyir:
- Şah sağ olsun, bu oğlan hər kimdisə, biz gərək
onnan görüşək.
Şah vəzir-vəkili də götürür. Kəcavələr bəzənir.
Gəlib çatırlar oğlan olan məmləkətə. Hamı şahın gəldiyini
görüb pişvaza çıxır. Oğlan şaha baş əyir, ədəb salamı
verir. Şah Abbas oğlanı tanımır, adamlardan soruşur:
- Hanı mənim oğlum?
Deyirlər:
- Şah sağ olsun, elə bu gördüyün sənin oğlun
deyilmi?
Şah bir də təfərincnən oğlana baxır. Görür ayə, bu
hər kimdisə ona tanış gəlir. Oğlanı yanına çağırır. Qalan
adamlara əmr eləyir ki, onları tək buraxsınlar. Şah deyir:
- Bala, indi bir sənsən bir mən. Düzünü de görüm,
sən kimsən? Özün də mənə tanış gəlirsən.
Oğlan tez qoynundakı kağızı çıxardır. Verir şaha.
Şah məsələdən halı olur. Ta işi açıb-ağartmır. Oğlana öz
övladı kimi toy eləyir. Həmin vilayətin bəyliyini də ona
verir.
BÖYRƏK KABABI
Deyir Şah oğlu Şah Abbas ildə iki dəfə təğyiri-libas
olub öz vəziriynən məmləkəti gəzib-dolaşarmış. Belə
günlərin birində çöldə qoyun otaran bir oğlana ürcah olur.
Deyir:
- Vəzir, axşam bu oğlana qonağıq.
Vəzir deyir:
263
- Padşah sağ olsun, nə çox ev. Gəlsənə başqa yerdə
gecələyək? Kasıb komada narahat olarsan.
Padşah dediyinin üstündə durdu:
- Yox, elə bu kasıb gədənin evində qalmalıyıq.
Padşah oğlanın yanına gəlib soruşur:
- Bala, bu gecəliyə bizi qonaq saxlayarsanmı?
Oğlan deyir:
- Niyə saxlamıram, ay əmi. Qonaq Allah qonağıdı.
Allaha da qurban olum, qonağına da.
Bunlar oğlana qoşulub, gəldilər onun olacağına.
Gördülər bunun evi elə bircə gözlü daxmadı. Yarısını
kəsib özləri olurlar, yarısına da elə bu beş baş heyvanı
salırlar. Oğlanın anası xoş-beş elədi. Qonaqlara gətirib
yastıq qoydu, dirsəklənsinlər. Arvad yavaşca oğlunun
qulağına pıçıldadı:
- A bala, gör qonaqların könlü nə istəyir? Bişirim.
Oğlan qonaqlardan sual eləyir. Şah fikirləşir ki,
onsuz da kasıb adamlardı. Bunları bir para xərcə salmaq
gunahdı. Yaxşısı budur elə şey istəyim, tapa bilməsinlər.
Dedi:
- Bizim yediyimiz təkcə böyrək kababıdı.
Oğlan qonaqları evdə qoyub çıxdı eşiyə. Az keçdi,
çox keçdi, bir də gördülər ortalığa yekə bir sinidə böyrək
kababı gəldi. Qonaqlar da ev yiyələri də yeyib doydu.
Yeyib doyandan sonra padşah soruşdu:
- Oğul, de görüm bu qədər böyrəyi hardan tapdın?
Oğlan dedi:
- Əmi, o gördüyün beş baş heyvanın beşini də
kəsdim. Çox sağ olun ki, məni əziyyətdən qurtardınız.
Şah qaldı məhəttəl. Dedi:
- Nə əziyyət?
Oğlan dedi:
264
- Bax, qabaqda qarlı qış gəlirdi. Mənim də
heyvanlarımın bir çəngə otu yoxuydu. Fikir məni
aparmışdı.
Şah oğlu Şah Abbas heç nə demədi. Oğlanın
səxavətinə heyran qaldı.
GÖLƏ QƏLƏM SANCAN
Peyğəmbər yolnan gedirdi. Gedəndə gördü bir
göldü, uşaqlar göldə çimir. Bir mayıf uşaq da qıraqda
durub bunlara tamaşa eləyir. Peyğəmbərin uşağa yazığı
gəldi. Üz tutdu Allaha, dedi:
- Ya Allah, nola bu uşağa qədəm ver, yazıqdı.
Allahdan səda gəldi:
- Ya Peyğəmbərim! Qədəm verdim. Amma
qıraqdan bax gör o uşaq nələr eləyəcək?
Uşağın qədəmi açıldı. Getdi gölün qırağındaki
qamışlığa. Qamışları kəsdi, qələm qayırdı. Sancdı suyun
üzünə. Uşaqlar gölə atıldıqca qələm qarnına batdı. Gölün
üzü qızıl al qana boyandı. Peyğəmbər tutduğu işə peşman
oldu. Üzünü yenə Allaha tutdu:
- Ya Allah, keç gunahımdan! Sənin işinə əl apardım.
Özün bilən məsləhətdir.
Oğlanın qədəmləri yenə tutuldu. Peyğəmbər bir də
Allahtaalanın işinə qarışmadı.
SƏN OL HAQQINAN