Deyir bir dərviş oxuya-oxuya gedirdi:
-Sən ol haqqınan,
Haqq olu səninən.
265
Olma nahaqınan,
Nahaq olu səninən.
Padşahın bu sözdən xoşu gəldi. Çağırdı dərvişi
yanına. Dedi:
- Dərviş, hər gün sarayıma gəlib bu sözləri oxuya
bilərsənmi?
Dərviş dedi:
- Şah sağ olsun, niyə oxumuram? Elə oxuyaram?
Hələ o yana da keçərəm.
Dərviş hər gün gəldi saraya. Bu sözləri oxudu.
Padşah da öz dilinin üstünə bir qızıl qoydu. Dərviş
dilinnən həmin qızılı götürdü, getdi. Bir gün belə, beş
gün belə, vəzirin buna paxıllığı tutdu. Öz-özünə dedi:
«Mən vəzir ola-ola padşah mənə gündə bir qızıl vermir.
Bir-iki sözə görə dərvişə hər gün bir qızıl? Bu olan iş
deyil.»
Dərviş gəldi. Şahın yanına keçmək istəyəndə vəzir
qabağını kəsdi. Dedi:
- Gəl gedək sənə bir xəngəl bişirtdirim.
Gətirdi dərvişi. Tünd sarımsaqdan tökdü, buna bir
xəngəl yedirtdi. Əvvəlcədən də padşaha demişdi ki, dərviş
deyir mən padşahın ağzından iyrənirəm. Əlacım yoxdu, o
qızılı götürürəm.
Dərviş gəldi padşahın hüzuruna. Sarımsağın iyi
vurmasın deyə aralıda dayandı. Padşah barmağını dişlədi.
Elə vəzir düz deyirmiş. Götürdü bir kağız yazdı qəssaba
ki, bu adam yanına çatanda sallaqxanaya sal, bunun başını
kəs. Dərviş sözünü oxudu, kağızı da götürüb getdi. Vəzir
gördü dərviş sevincəkdi. Yüyürdü qabağına. Dedi:
- Nə oldu?
Dərviş dedi:
- Padşah bu kağızı verdi ki, qəssabın yanına get.
Vəzir tez kağızı aldı. Dedi:
266
- Sən dərviş adamsan. Əti neynirsən? Qoy oğlumu
göndərim gedib alsın. Biz bir çətən külfətik.
Vəzir oğlunu göndərdi qəssabın yanına. Qəssab
gördü şahın fərmanıdı. Yazır ki, kağızı gətirənin başını
kəs. Vəzirin oğlunu salır sallaqxanaya kəsir başını. Vəzir
ha gözləyir oğlu gəlib çıxmır.
Sabahısı gün dərviş yenə gəldi. Getdi padşahın
yanına. Padşah dərvişi görəndə məhəttəl qaldı. Soruşdu:
- Dərviş, verdiyim kağızı neylədin?
Dərviş dedi:
- Padşah sağ olsun, vəzir əlimdən aldı. Dedi qoy
mənim oğlum aparsın.
Padşah vəziri çağırtdırdı. Dedi:
- Hanı oğlun?
İşin üstü açıldı. Vəzir bir başına döydü, bir dizinə.
Padşah vəziri vəzirlikdən qovdu. Dərvişi özünə
vəzir təyin elədi.
267
268
269
DASTANLAR
NƏCƏF
Sizə ərz eləyim kimdən, Əhməd bəziryanla
Məhəmməd bəziryandan. Əhməd bəziryan İstambullu,
Məhəmməd bəziryan İsfahandandır. Bunların arası altı
aylıq yoldu. Günlərin bir günündə Əhməd bəziryan
İstambuldan aldan-qumaşdan, ağdan-bezdən alıb İsfahana
aparırdı. Məhəmməd bəziryan da İsfahandan otuz doqquz
yoldaşnan aldan-qumaşdan, zərbafdan götürüb, İstambula
yol başladı. İstambuldan İsfahana üç aylıq yolda Alxa
çiməni deyilən gözəl yurd vardı. Burada Çeşmə bulağı
adında gözəl bir bulaq vardı. Bəziryanlar burada düşüb
dincəlirdilər.
Bir gün Əhməd bəziryan Məhəmməd bəziryandan
qabaq Alxa çiməndə düşdü. Yoldaşlarına əmr elədi qəflə-
qatırı düşürtsünlər, çay-çörək tədarükü eləsinlər. Bir az
sonra Məhəmməd bəziryan da Alxa çimənə gəlib çıxdı.
Bir az aralı düşüb istirahət eləməyə başladı. Bunlar çay-
çörək tədarükü eləyəndə Məhəmməd bəziryan dedi ki,
gedim tacirdən soruşum görüm xırıdımız necədi?
Hər iki bəziryanın sonu yoxuydu. Məhəmməd
bəziryan qədəm basdı Əhməd bəziryanın yanına.
Salamməleyk elədi, Əhməd bəziryan gördü bu bir
mərifətli adamdı, yer göstərdi. Bunlar söhbətə başladılar.
Elə şirin gəldi söhbətləri bir-birinə, hər ikisi əl tutub siğə
qardaş oldular. Bunlar yenə söhbətə başladılar.
Məhəmməd bəziryan Əhməd bəziryandan düşüncəli
adamıydı. Bu dedi:
- Qardaş, Allahın yazısı, biz qardaş olduq. İndi gəl
dərdimizi bir-birimizə söyləyək.
Əhməd bəziryanın dərdi açıldı:
270
- Qardaş, Xudavəndi-aləm yanında hər bir cəhətdən
Allah məni yada salıb. Bir şeydə yox. Mən öldüm,
yarağan uçdu, toz qopdu. Bir keçi başı tutan yoxdu
yurdumda sahaflıq eləsin.
Bu belə deyəndə Məhəmməd bəziryan qayıtdı:
- Vallah qardaş, dədələrin goruna qurban olum.
Yaxşı deyiblər: taylı tayını tapmasa, günü ah-vaynan
keçər. Mən də sən günlüyəm. Allahın məsləhətinə şükür,
iki dərdlini bir-biri ilə tapışdırdı.
Bunların ahı-zarı Ərşi-əlaya bülənd oldu. Gördülər
qiblə tərfdən bir dərviş qəsidə oxuya-oxuya əlində hasa,
başında əmmamə gəlir. Dərviş bunların yanına çatdı.
Başda dərvişə yer göstərdilər. Dərviş baba mübarək əlləri
ilə qoynundan bir üzü süddən ağ, bir üzü laladan qırmızı
alma çıxardıb bu iki tacirin qabağına qoydu. Məhəmməd
bəziryan Əhməd bəziryandan ağıllı idi. Göz elədi ki, bu
nurlu dərvişə çıxardıb qızıl verək. Məhəmməd bəziryan
əlini cibinə atanda dərviş dedi:
- Mən pay alan dərvişlərdən deyiləm, pay verən
dərviş-lərdənəm. Bu almanı limşaqqaya bölün. Nə
qırmızıdan ağa, nə ağdan qırmızıya getsin. Əlimin
huğuvatına görə hərənizin bir züryəti olacaq. Burda ya
ilqar, ya iman eləyirəm. Sənin qızın bunun oğlunundu.
Burada kəbinini kəsirəm.
Bunlar söyüncək almanı ipək dəsmalın üstünə
qoydular. Hər ikisi əl uzatdı qırmızı almanı götürməyə.
Məhəmməd bəziryan dedi:
- Qardaş, gəlsənə sağ-sağ özümüzü cəhənnləmlik
eləməyək. İlahi çöp buyurub. Gəl çöp ataq.
Çöp atdılar. Qırmızı alma Əhməd bəziryana, ağ
alma Məhəmməd bəziryana düşdü. Hər ikisi almanı
büküb dəsmala, qoydu qoynuna. Burda biri xırıdını ona, o
biri xırıdını buna verdi. Malları dəyişdilər, hərə qayıtdı öz
şəhərinə.
271
Aşıq dili yüyrək olar. Tez bitirər, tez yetirər. Hər
kəs öz vətəninə daxil olanda hərəsi öz ailəsinə muştuluq
xəbəri verdi:
- İlahi bizə tütyə göndərib. Bir yaxşı xörək hazırla.
Bunlar bir yaxşı, istəkli xörək bişirdilər. Hər ikisi öz
yerində oturub almanı çıxartdılar. Hərə almanı öz ailəsi
ilə yedi.
İlahinin verməyinnən hər ikisinin arvadının
boynuna uşaq düşdü. Doqquz ay, doqquz gün, doqquz
saat, doqquz dəqiqədən sonra arvadlar Əhməd bəziryanın
bir qızı oldu. Məhəmməd bəziryanın arvadı ekiz gətdi: bir
oğlu, bir qızı oldu. Nəzir-niyaz paylandı, qurbanlar
kəsildi.
Əhməd bəziryan belə söhbət buraxdı ki, mənim
qızıma elə bir ad qoyulmalıdır, bu şəhərdə belə ad