yaxınlığındakı bir meşənin qırağında axşamladı. Burdan
bir çay axırdı. Çayın üstündə də bir körpü var idi. Salah
sövdəgar qula əmr verdi ki, get bulaqdan su gətir. Qul su
gətirmək üçün bulağa tərəf gedəndə gördü ki, ayə
körpünün üstündə köynəkcək, zülfü dağılmış bir gözəl
durub, elə bil təzə doğmuş aydı, hər tərəfə işıq saçır. Bu
tez tacirin yanına xəbərə qaçdı.
Tacir gəlməkdə olsun, indi sizə xəbər verim qızdan.
Qız kim olsa yaxşıdı, Alı xanın arvadı Pəri xanım. Pəri
xanım başına gələnləri bir məktuba yazdı qoydu körpünün
üstünə. Özünü verdi meşənin içinə. Salah sövdəgar gəlib
gördü qız nə gəzir? Məktubda da yazıb ki, Qara vəzir
mənim bir cüt oğlumu öldürdü. Salah sövdəgar nə qədər
axtardısa qızı tapa bilmədi. Sövdəgarın qıza bərk yazığı
gəldi. Odur ki, üzünü haqqa çevirib dedi: «Mən bu
məktubu sahibinə çatdıracağam. Ey bizi yaradan Allah,
sən bu savabın əvəzində mənə bir övlad ver.»
Sövdəgar məktubu sahibinə çatdırdı, ordan da
qayıtdı Üsgüdar şəhərinə. Aradan heç bir il keçməmiş
Salah sövdəgarın bir oğlu oldu. Adını da Məmməd
qoydular.
Məmmədin altı yaşı tamam olanda atası rəhmətə
getdi. Qırxlotular da eşitdilər ki, Salah sövdəgar rəhmətə
gedib, tez sayıl paltarı geyib özlərini yetirdilər Üsgüdar
şəhərinə. Gündüz əl altından Salah sövdəgarın var-
dövlətinin yerini öyrəndilər, gecə hamısını oğurlayıb
apardılar. Sövdəgarın arvadı Şəhrəbanı səhər yuxudan
oyananda gördü ki, evdə gecə yatdıqları yorğan-döşəkdən
savayı heç nə qalmayıb. Arvad bərk fikrə getdi. Başına
gələn bu işi uzun müddət unuda bilmədi.
Ay ötdü, il dolandı, Məmməd böyüyüb həddi-
buluğa çatdı.
290
İndi sizə kimdən danışım, Salah sövdəgarın tacir
dostlarından. Günlərin bir günü tacirlərin yolu
Üsgüdardan düşdü. Tacirlər deyirlər ki, bir gedək Salah
sövdəgara baş çəkək. Gələndə görürlər ki, sövdəgar
rəhmətə gedib, ancaq evdə bir cavan oğlan var, elə bil
Salah sövdəgarın özüdü ki, durub. Tacirlər soruşdular ki,
bu oğlan kimdi? Şəhrəbanı dedi ki, Salah sövdəgarın
oğludu, siz gedəndən sonra olub. Bunlar məsləhət
gördülər ki, qarı nənə, qoy oğlun biznən getsin tacirlik
öyrənsin. Şəhrəbanı tacirlərdən soruşdu:
- A bala, bir mənə deyin görüm gedib-gəlməyiniz nə
qədər çəkər?
Tacirlər dedilər:
- Üç ay getməyimiz çəkər, üç ay da gəlməyimiz.
Allah qoysa, altı ayın tamamında burdayıq.
Qarı razılığını bildirdi. Tacirlər soruşdular ki, qarı
nənə, heç pulun-zadın varmı? Qarı gətirib oğluna üç yüz
tümən pul verdi.
Tacirlər Məmmədi də götürüb yola düşdülər. Yolda
Məmmədə tapşırdılar ki, bizə dədənin pulunu xərcləmə.
Bunlar üç ay yol gedəndən sonra bir karvansaraya
çatdılar. Tacirlər dəvələrlə nökərləri Məmmədə tapşırıb
şəhərə dağıldılar. Məmməd başladı darıxmağa, yollara
baxmağa. Bir də gördü ki, uzaqdan duman kimi buğanaq
gəlir. Yaxınlaşanda görür cəllad bir nökəri əlibağlı atın
döşündə gətirir. Məmmədin nökərə yazığı gəldi. Qılıncını
əlinə alıb qəzəbli-qəzəbli cəlladın qabağını kəsir.
Məmməd cəlladdan soruşdu:
- Cəllad, bu adamın günahı nədir, niyə bunu belə
edirsən?
Cəllad cavabında dedi:
- Bu adam beş ildi ki məndən sələminə yüz tümən
borc pul alıb. İndi beş yüz tümən pul edir. Borcunu
qaytara bilmir deyin indi mənim ixtiyarımdadır.
291
Məmməd cəllada dedi:
- Mənim üç yüz tümən pulum var, onu verim sənə,
bu yazığı burax.
Cəllad bu sövdaya razı oldu. Borclunu azad etdi.
Məmməd bu adamı da götürüb karvansaraya qayıtdı.
Tacirin biri gəlib Məmmədə dedi:
- Bala, indi pulumu ver, bir az da sənə mal alaq.
Məmməd dedi:
- Pulum yoxdu, pulu verdim, bu nökəri azad elədim.
Tacirlər heç nə demədilər. Öz aralarında himləşdilər
ki, Məmmədi yaxın şəhərlərin birində azıdıb getsinlər.
Məmməd məsələdən duyuq düşüb, yoldaşlarına
yalvarmağa başlayır:
Başına döndüyüm bəzirganbaşı,
Bu kağızı mənim anama yetir.
Ayağına dəyməsin yolların daşı,
Bu kağızı mənim anama yetir.
Axşam olcaq qaş qaralar, düzülər,
Xumarlanıb ala gözlər süzülər,
Sizin də əliniz eldən üzülər,
Bu kağızı mənim anama yetir.
Desələr ki, Məmməd harada qaldı,
Deynən fələk onu qürbətə saldı.
Üç yüz tümən verib, bir nökər aldı,
Bu kağızı mənim ana yetir.
Tacirlər məktubu götürüb, yola düşdülər.
Məmmədnən nökər axşama kimi karvansarada qaldılar.
Nökər dedi:
- Məmməd, gəl gedək sizin evinizə.
Məmməd dedi:
- Mən qəribəm. Buradan savayı heç bir yeri
tanımıram.
292
Nökər dedi:
- Onda mənim arxamca gəl.
Məmmədnən nökər bir xeyli yol gedib şahın
sarayına çatdılar, elçi daşının üstündə əyləşdilər. Şah
bunları hüzuruna çağırtdırdı, üzünü nökərə tutub soruşdu:
- Hə, indi deyin görək nə mətləbə gəlmisiniz,
şikayətininiz nədi?
Nökər böyük bir dağı göstərib dedi:
- Şah sağ olsun, mən gəlmişəm bax o dağın qızıl
mədənini işə salım.
Şah nökərin sözünə inandı, işə başlamaq üçün tez
əmr verdi. Qoşun dağa yeridi, az bir vaxtda qızıl mədənini
işə saldılar.
Nökərin göstərişi ilə qızıl mədəni işə düşdüyünə
görə şah Məmmədnən nökərə on dörd gözlü bir saray
bağışladı. Nökər Məmmədlə şərt kəsdi ki, axşam olanda
icazəsiz bir-birimizin qapısını açmayaq.
Nə təhər oldusa bir gün səhər tezdən Məmməd
beyqafıl nökərin otağının qapısını açdı. Baxdı ki, otaqda
bir qənirsiz gözəl yatıbdı. Bu qızın on səkkiz-on doqquz
yaşı ola-olmaya. Qızın gözəlliyi Məmmədin ağlını
başından aldı. Məmməd özünü saxlaya bilmədi, istədi
qızın üzündən bir öpüş alsın. Qız bunun hənirtisinə
yuxudan ayıldı, oğlan qorxusundan otaqdan çıxmaq istədi,
amma qız qabağını kəsdi. Qız Məmmədə tapşırdı ki, bir
də mən olan otağa gəlmə.
Aradan bir müddət keçdi, Məmməd qızın
gözəlliyini heç cür unuda bilmədi. Bir gün sübh çağı
Məmməd yenə xəlvətcə qızın otağına getdi. İçəri girəndə
gördü ki, yorğan qızın üzündən sürüşüb yerə düşüb, qızın
üzü ay kimi işıq saçır. Məmməd bu dəfə də istədi qızın
üzündən öpsün, qız səksənib oyandı, köynəkcək oğlanın
qabağını kəsdi. Qılıncın dəstəyini əlinə alıb Məmmədə