dedi:
293
- Bu saat kəlmeyi-şəhadətini de! Boynunu vururam.
Oğlan dedi:
- Xanım, bağışla, bizlərdə kəlmeyi-şəhadəti belə
deyərlər:
Dilimdə car etdim la ilahə illəllah
Bağışla Allaha, öldürmə məni.
Məhəmməd həbibi xətmi-ənbiya
O kanı-vəfaya bağışla məni.
Qəza məni qürbət elə salıbdı,
Gül irəngim saralıbdı, solubdu,
Gözü yaşlı mənim anam qalıbdı,
Bağışla Allaha, öldürmə məni.
Səhər olub, dan qapısı sökülüb,
Bülbüllər çığrışıb bağa çəkilib,
Gözəl zülfün dal gərdənə tökülüb,
Tökülən zülfünə bağışla məni.
Dərin-dərin dəryalara dalmışam,
Şirin canı eşq oduna salmışam,
Mən ki, səni o cəlladdan almışam,
Həmin o insafa bağışla məni.
Dərd əlindən düyünlüyəm, dağlıyam,
Qürbət eldə dərdim kimə ağlıyam,
Məmmədəm, Salah sövdəgar oğluyam,
Ədalət hakimə bağışla məni.
Söz tamam oldu. Oğlanın məhəbbəti qızın da
ürəyinə yol tapdı. Məlum oldu ki, qızın adı Güləndam
xanımdı, özü də Alfatun şahının qızıdı. Güləndam xanım
oğlana məsləhət elədi ki, ikimizdən birimiz gedək
Üsgüdar şəhərinə. Orada bir dükan, bir hamam tikdirək,
294
ancaq divarın kərpicinin bir üzü qızıldan olsun, bir üzü
gümüşdən. Hamamın da qapısına bir elan yazaq vuraq ki,
bu hamam üç ay pulsuz işləyir, kim istəsə, gəlib
hamamlansın. Məmməd dedi:
- Mən o işi bacarmaram.
Qız dedi:
- Yaxşı, indi ki, belə oldu, mən özüm gedərəm.
Güləndam yenə nökər paltarı geyindi, dəvələri
yükləyib yola düşdü. Gəlib çatdı Üsgüdar şəhərinə. Tez
bir vaxtda bütün işlərini qurtardı.
Bu xəbər gedib şaha çatdı. Şah bilirdi ki, bu işləri
görən bir cavan qızdı. Öz vəzirini qıza elçi göndərdi. Qız
cavabında dedi ki, şah başının dəstəsi ilə bazar günü mənə
qonaqdı. Güləndam xanım tez bazar gününə tədarük
görür, şaha layiq süfrə açır. Süfrənin üstünə yemək-
içməknən bərabər dörd ləl daşı,bir dənə də qılınc qoyur.
Şah bunları görüb vəzirdən soruşur:
- Vəzir, bir məni agah elə görüm, bu şeyləri süfrəyə
qoymaqla qız mənə nə demək istəyir?
Vəzir dedi:
- Şah sağ olsun, qız deyir ki, mən sənə nə qılınc
gücünə gedərəm, nə də qızıl gücünə.
Qız şahnan vəzirin danışığını eşidirdi. Güləndam
xanım üzünü şaha tutub dedi:
Başına döndüyüm ədalət şahım,
Ədalətsən, bu sirlərə var indi.
Ya qanginən, ya buradan dur, çəkil,
Tezliyinən paytaxtına var indi.
Vəkil bu işlərdə oldu bilici,
Yazıq vəzir oldu ellər gülüncü.
Görürsənmi bu qan tökən qılıncı,
Onu vuran əl də məndə var indi.
295
Güləndamam qızılgüldən ayrıyam,
Həm gülüyəm, həm dibinin xarıyam,
Haqq bilir ki, mən Məmmədin yarıyam,
Məndən olmaz çal xoryada yar indi.
Şah Güləndamın bu sözlərinə qəzəbləndi, qoşununu
da çəkib öz taxt-tacına qayıtdı. Qırmızı geyinib taxta
çıxdı, hökm etdi ki, Vayısa qarı gəlsin. Qarı gəldi, şaha
baş endirib dedi:
- Şah sağ olsun, mənə görə nə qulluq?
Şah dedi:
- Məmmədə anasının dili ilə elə bir məktub yaz ki,
həmin məktub çatan kimi Məmməd evinə qayıdıb
Güləndam xanımı öldürsün.
Qarı dedi:
- Baş üstə. Mənim əlimdə bu iş su içmək kimi şeydi.
Vayısa qarı məktubu yola saldı.
İndi sizə kimdən xəbər verim Məmməddən.
Məmməd neçə vaxt idi ki, qızıl mədənlərini
işlədirdi.Üsgüdardan bir xəbər tuta bilmirdi. Günlərin bir
günü Vayısa qarının göndərdiyi məktub Məmmədə
yetişdi. Məmməd məktubu oxudu, əhvalatdan halı oldu.
Ata minib Üsgüdara tərəf yol başladı. Gecəyarı gəlib
Üsgüdara çatdı. Birbaş evlərinə gəldi. Evin pilləkanında
Güləndamnan qabaqlaşdı. Qəfildən xəncəri çıxarıb qızın
ürəyinin başına sancdı. Sonra da evə keçib, əhvalatı
anasına danışdı. Anası da Güləndamın başına gələnləri
oğluna söylədi. Arvad sözünü tamam eləyib, eşiyə çıxdı.
Gördü ki, yerə çoxlu qan tökülüb, amma qız yoxdu.
Məmmədin anası işdən halı olan kimi üzünü göylərə tutub
yanıqlı bir nalə çəkdi:
Zalım fələk, nə iş açdın başıma,
Bu dərdin oduna ha yanım indi.
296
Çox zülmünən zəhər qatdın aşıma,
Düşüm səhraları dolanım indi.
Qolların qurusun, ay oğul Məmməd,
Cəmi dərdlərimdən oldu bedahat.
Gecə vaxtı kimə qılım şikayət,
Hicran atəşinə qalanım indi.
Şəhrəbanı qarıyam, gövhər kanıyam,
Əvvəldən qiymətli dürr məkanıyam,
Ağlamaqdan daha qəm tüğyanıyam,
Bu dərdli hicrandan nə qanım indi?
Məmməd də anasına qoşuldu, ha axtardılarsa,
Güləndamı gördüm deyən olmadı. Odur ki, Məmməd
ayağına dəmir çarıx geyindi, əlinə dəmir əsa götürüb
Üsgüdardan çıxdı. Qarı qalır evdə tək.
Məmməd yol getməkdə, Gülndamı axtarmaqda
olsun, sizə kimdən deyim Güləndamdan. Güləndam
xanımı yeddi loğman aparıb öz evində gizlətmişdi. Qırx
günlük müalicədən sonra qız ayıldı. Güləndam aldı görək
halına münasib nə dedi:
Əzrayıl zülmünən aldı canımı,
Qara gəldi kəm taleyim, ay fələk.
Almamışam bu dünyadan kamımı,
Qara gəldi kəm taleyim, ay fələk.
Dəryalardan ləli-gövhər çəkdirdim,
Dürr üstündən ləli-mərcan tökdürdüm,
Bir otaqnan bir hamam da tikdirdim,
Qara gəldi kəm taleyim, ay fələk.
O zaman ki, Alfatunu aldılar,
297
Çox zülmünən paytaxtımdan saldılar,
Qul yerinə at qabağına saldılar,
Qara gəldi kəm taleyim, ay fələk.
Qadir Allah, seyraqublar bilməsin,
Şahnan vəzir heç kamını almasın,
Güləndamı qeylü-qala salmasın,
Qara gəldi kəm taleyim, ay fələk.
Güləndam əlavə qırx gün də qaldı loğmanların
yanında. Loğmanların yeddisi də qıza aşiq oldular.
Loğmanlardan biri üzünü qıza tutub dedi:
- Biz sağaltmasaq, sən çoxdan ölmüşdün.
Güləndam xanım cavabında dedi:
- Çox sağ olun, yeri gələr, mən də sizin
hörmətinizdən çıxaram.
Loğmanlar dedilər:
- Nə yeri gəlsə? Sən bizim hansımızı bəyənsən,
birimizə getməlisən.
Qız dedi:
- Özünüz bilən məsləhətdi. Amma mən yaman
acmışam, izin verin bir xörək hazırlayım yeyək, sonra
danışarıq.
Qız tez bir tərhalva çaldı, içinə də bihuşdarı tökdü.
Halvanı səkkiz büküm eləyib tərəzidən keçirdi, hamının
payı bir bərabər oldu. Güləndam öz payını götürüb bir
qırağa qoydu, qalanını payladı. Sonra loğmanlara dedi:
- Kim halva payını tez yesə, ona gedəcəm.
Dərvişlər Güləndamın sözünə inandılar, tez halvanı