Bir gün yetsə vüsal dəmim,
Talan olar bu ayrılıq,
Yalan olar bu ayrılıq.
Azaflı:
Azaflını tikən könül,
Göz yaşları tökən könül,
Aman həsrət çəkən könül,
Bihal olar bu ayrılıq,
Vüsal olar bu ayrılıq.
Söz tamam oldu. Aşiqlə məşuq bir-birinə söz verib,
əhd-peyman bağlayıb ayrıldılar. Aşıq Azaflı Şəmşəddin
mahalına, oradan da Gürcüstana, Xatun isə Muğana yola
düşdü.
Bəli, sizə kimdən deyək, iki aşiqdən. Payız
aylarıydı, toylar bir-birinin ardınca gedir, Aşıq Azaflı elin
toy şənliklərini sazı-sözü ilə bəzəyirdi. Onun səsi
Gürcüstandan, Göyçə mahalından, Dəmirqapı
348
Dərbənddən, Qafqazın çox yerindən gəlirdi. Azaflı belə
səfərlərdə də Xatunu bir an belə unuda bilmirdi. Anası bir
neçə dəfə təklif etmişdi ki, oğlum, gəl toyunu edim, ancaq
Azaflı razı olmamışdı. O, yalnız anasının Xatuna
razılığını gözləyirdi. Ana isə inad edirdi. Azaflı odla su
arasında qalmışdı. Bir də anasına hörməti olduğundan
başqa cür hərəkət edə bilmirdi. Belə-belə aylar, günlər
gəlib keçirdi. Bu ara ona bir məktub verdilər. Məktub evə
gəlmişdi. Şəyirdi Xanlar məktubu gətirib ustadına verdi,
məktub Xatundan idi. Azaflı naməni sevincək açıb oxudu.
Birdən onun üzünü elə qəm bürüdü ki, məclis əhli də
bunu duydu. Xatun yazırdı:
Payız keçib, qış yetişib, yaz gəlib,
Bağça-bağda bülbül zarı görünməz.
Çıxdın seyrangaha min həvəs ilə,
Bu könlümün vəfadarı görünməz.
Vədə verib məndən uzaq gəzənim,
Məclis qurub sözü-sözə düzənim,
Mən necə şad olum, necə bəzənim,
Gülşənimin xan sərdarı görünməz.
Xatun deyər, görən gözüm ağlayır,
Dindirməyin, dildə sözüm ağlayır,
Ayrılıqdan canda dözüm ağlayır,
Dözülməzdir, könül yarı görünməz.
Azaflı sazı çalıb elə yana-yana oxuyurdu ki, bütün
məclis əhlini vəcdə, heyrətə gətirmişdi. O, Xatunlu bir
aləmdə idi. Şair qəlbi sözlə dolmuşdu. Şəyirdinə işarə etdi
ki, dəftər-qələm gətirsin, dediyini yazsın. O, sazı sinəsinə
basıb, görək bədahətən necə dedi:
Gəl pərişan olma, vəfalı Xatun,
349
Səndən ayrı üz gülməzdir, üz gülməz.
Düşəndə yadıma yanır həyatım,
Yar həsrəti dözülməzdir, dözülməz.
Mən aşiqəm diyar- diyar gəzərəm,
Saz tutuban sözü-sözə düzərəm,
Xəyalımla can evimi bəzərəm,
Sənsiz misram düzülməzdir, düzülməz.
Vəsfini eylərəm min aya, günə,
Ayrılıq salmasın eşqi düyünə.
Azaflının hakim oldun könlünə,
Qəlbim səndən üzülməzdir, üzülməz.
Söz tamam oldu. Məclis əhli yerbəyerdən «Sağ ol,
aşıq, Allah sənin murazını versin», - dedilər. Məclis
qurtarandan sonra Azaflı Xatuna yazdığı məktubu
Xanlara verib dedi:
- Apar məktubu yola sal, gəl.
Bəli, Azaflı ellərin toy-düyünlərini belə yola verirdi.
Onun səsi-sədası, eşqi, sevdası bütün mahala yayılmışdı.
Bir gün yenə ustadı Yusiflə toydan evə qayıdırdı. Yolda
ustadı dedi:
- Oğlum, daha bəsdir, get öz toyunu eylə,sonra da
ellərin toyunu edək. O sənin yolunu gözləyir, gör neçə
vaxtlar gəlib keçi, gör ananı razı sala bilirsənmi?
Azaflı dedi:
- Ustad, anam Xatuna razılıq verməyincə,
evlənməyəcəm.
Onlar evə getdilər. Bir qədər dincəlmişdilər ki, ana
dedi:
- Oğlum, Molla Əhməd səni axtarırdı.
Usta Yusif dedi:
- Görən niyə axtarır, toy var ki?
350
Bu vaxt anası Azaflıya dedi:
- Özü də çox hirsli idi, bir məktub verib, al oxu, gör
nə yazıb?
Azaflı ilə ustadı məktubu oxudular. Görək Molla
Əhməd nə yazır:
Nə müddətdir çalışırsan söz üçün,
Hələ çatmamısan başa nə qaldı?
Bir düşərsən kamil ustad əlinə,
Çəkərsən əlindən haşa nə qaldı?
Ucada oturma, qayıdıb enərsən,
Hündürdən danışma, yavaş dinərsən.
Kərkədan yerinə himar minərsən,
Çəkərsən qatırla qoşa, nə qaldı?
Bir söz deyim el içində məzəli,
Yaxın vaxtda toy-nişanın azalı.
Tafqırın boşalıb, belin nəzəli,
Qarnıyın doymağı yovşana qaldı.
Molla Əhməd sözün deyər sənana,
Nəsihətdir anlayana, qanana.
Pişik qalxır, pəncə çalır aslana,
Nəhənglər meydanı dovşana qaldı.
Usta Yusif deyir ki, bu necə olan işdir? Azaflı ərz
edir ki, usta, yəqin kimsə aranı vurubdu, yoxsa o,
havayıdan söz deməz. Usta deyir:
- Məqsədin nədi?
Azaflı dedi:
- Məqsədim deyişməkdi.
Görək Azaflı Molla Əhmədə nə yazır:
351
Əhməd dayı, əzəl salamməleyküm,
Həcvi söz yazmısan cəncəl, a molla.
Mən nə səni, nə sən məni görməmiş
Gəlsən törətməyək cəncəl, a molla.
Dəyirman dönəndə şahadı batar,
İlan baş ağrıyar, yol üstə yatar.
Nanəcib dil açsa yaxşını satar,
Arala köçünü sən gəl, a molla.
Azaflı söz mülkün eylər virana,
Hörmət qoy kəlama, dinə, Qurana,
Şeytan fitnəsilə girsən meydana,
Keçəcək başına çəngəl, a molla.
Namə Molla Əhmədə çatan kimi oxuyub
məzmunundan hali olur. Yaman qorxur, bu vaxt onu
deyişməyə vadar edən adam özünü yetirir mollanın
yanına. Onun qorxduğunu görüb deyir:
- Ay Molla Əhməd, sən həm aşıq, həm şair, həm
molla, həm də alim. Sən gör bir kimdən qorxursan?
Dünən meydana çıxan bir uşaqdan. Qorxma, onu
meydana çağır. Molla ürəklənib görək nə yazır:
Əleyküməssalam, aldım məktubun,
Yaxşı elədim yazdım, gəl-gəl Azaflı.
Deyən şairlikdə çox dotələbsən,
Gəlmək istəyirsən, sən gəl, Azaflı.
Dəyirmançı deyib yekəlik satma,
Görürsən ki yatıb, marı oyatma.
Qocalmış pələngə boş fişəng atma,
Gətirər başına əngəl, Azaflı.
352
Məhf etdi Nəmrudu, bir dənə milçək,
Sən də fəxr eyləmə o Dağyunus tək.
Daşqın bir şairdir, Əhməddən əl çək,
Tap tayını onla tən gəl, Azaflı.
Məktub Azaflıya çatır. Oxuyub məzmunundan hali
olur. Həmin vaxtı ustadı Aşıq Yusifi də götürüb Qovlara
gedir. Məclis qurulur, aşıq ilə molla söz meydanına çıxır.
O zaman aravuran adam da özünü yetirir. Məclisi
hamıdan çox o qızışdırır. Məclisdə ağsaqqallığı o yerin
ən hörmətli ağsaqqalı Abbasəli kişi edirdi. Məclisdə
şairlər də, aşıqlar da, ariflər də, aqillər də, hər yerdən
eşidib bilənlər də iştirak edirdi. Birinci sözü mollaya
verdilər.
Aldı Molla Əhməd:
Qışda çıxma dağ başına, qarı gözlə-gözlə sən,
Doğru yanda əyri demə, şəri gözlə-gözlə sən.
Məğrur olub əl uzatma hər yetənin əlinə,
Pəncə çalar dəstim sıxar, zoru gözlə-gözlə sən.
Molla divanisinə görək Azaflı nə cavab verdi:
Hayıxıb gedir üstünə nəri gözlə-gözlə sən,
Bu dalaşda, bu deyişdə səri gözlə-gözlə sən.