Zəlzələdən daldalanıb, girmə daxma-deşiyə,
Gah irəli, gah sol-sağa, geri gözlə-gözlə sən.
Molla Əhməd:
İstər gəda, istər şah ol, oturanda taxta sən,
Saralarsan heyva kimi əcəl gələn vaxta sən.
353
Elə bil tabut üstə hazırsan qabaqda sən,
Qazıbdılar məzarını, goru gözlə-gözlə sən.
Azaflı:
Bir ayağı amandadır, bir ayağı dardadır,
Ölüm bir haqqın işidir, hələ mənə hardadır?
Ömrün keçib, günün keçib, titrər başın gordadır,
Sorğu-sual qarşısında dəri gözlə-gözlə sən.
Molla Əhməd:
Əhməd deyər yaradan var, dolandırır dünyanı,
Murğu könlüm şəhpər çalır, dövr eyləyir asmanı.
Haqq nəzəri əyri baxsa göydən salar tərlanı,
Ovçu durub bərəsində toru gözlə-gözlə sən.
Azaflı:
Azaflıyam, Xudam verib hər dərdimi ziyada,
Ərşin- gürşün səyyadıyam, getmə mənlə piyada.
Nə öləsən, nə itəsən, bu dəm fani dünyada,
Mənşərətən hey yaşayıb, yeri gözlə-gözlə sən.
Divani deyişmələr başa çatdı, hamı afərin, əhsən
dedi. Bu vaxt ağsaqqal dedi ki, indi də söz Aşıq Mikayıl
Azaflınındır. Bu zaman arada xeyli mübahisə oldu. Azaflı
deyir ki, əzizlərim, aşıq sənətində sözlərin, havaların adı
var. Bütün qoşmaların 52 adı var, havaların isə 102 adı
var. Onun hamısını deməliyik, neçə gun, neçə ay çəkər,
çəksin. Bu sözü eşidəndə molla qorxuya düşür. Öz-özünə
deyir: «Axı mən onların çoxunu bilmirəm. Bu dəfə də söz
mənim olsa, qıfılbənd deyəcəm. Yoxsa bu məni
bağlayacaq, el içində biabır olacam».
354
Molla xahiş edir ki, bu dəfə də sözü mənə verin.
Məclisdəkilər deyirlər ki, Azaflı , qoca kişidir, qoy o
desin. Molla Əhməd fürsəti fövtə verməyib qıfılbəndə
başlayır. O aravuran adam qulağına deyir.:
- Ayə, bərk dur! İsmi-əzəm duası oxu, dilini-ağzını
bağla.
Molla deyir:
- Evim yıxıldı. Mənim evimi sən yıxdın. Bağlamanı
tapsa mən batdım.
Aldı Molla Əhməd:
Dövr edib dünyanı, dolan ətrafın,
Nə üstə qurulmuş, orada nə var?
Əzəl əldən neçə millət yarandı?
Neçəsi əfzəldi, neçə günahkar?
Azaflı dedi ki, biz belə danışmadıq. Divanidən
sonra təcnis olmalıdı. Tez qıfılbənd demək qorxaqlıqı.
Molla Əhməd hər şeyi boynuna alıb dedi:
- Mən o siz deyənləri bilmirəm, bildiyim budur,
cavab verirsən ver, vermirsən özün bil.
Azaflı dedi:
- Ustadlar belə deməyib, bu hesab deyil, ustad yolu
getməliyik.
Molla dedi:
- Mən ustad deyiləm, mollayam. Bilirsən ki, molla
ilə aşıq ləc olurlar.
Azaflı dedi:
- Onda sözünün cavabını al.
Dünya dövrü-dərya, çərxi-cazibə,
Mah üstə qurulub, orada bu var.
Yetmiş iki millət yarandı əzəl,
Beş, yeddi əfzəldir, şeytan günahkar.
355
Hamının gözü Azaflıya dikilmişdi. Onun qalib
gəlməyini istəyirdilər. Beş–yeddinin mənasını soruşdular.
O dedi:
- Beş-pənci əladır, yeddi əfzəl peyğəmbərdir. Onlar
Allahın yanında bütün yaranmışdan əzizdir.
Mollanın özü də bu sualın açılmasına heyran
qalmışdı. Özünü sındırmayıb dedi:
Dolanan gərdişin neçədir pəri,
Neçəsi irəli, neçəsi geri?
Harada qurulur çarxın dəvvarı,
Onun yazısında neçə məna var?
Azaflı:
Dolanan gərdişin on dörddür pəri,
Yeddisi göydədir, yeddisi yeri,
Nil Hüt dəryasında çarxın dəvvarı,
Onun yazısında yeddi məna var.
Molla Əhməd:
Hansı ağac bitti cənnət bağında,
Nə kəlmə yazıldı ərşin sağında?
O nədir ki, olur baş ayağında,
Olan zamanın da mənə ver xəbər.
Azaflı:
Tubb ağacı bitdi cənnət bağında,
Kəlmeyi-şəhadət ərşin çağında.
Buzov uşaq olur baş ayağında,
Sağıb, doğulanda özün bil nə var.
Molla Əhməd:
O kimdir ki, durub cəm-cəmin üstə?
O kimdir kimnən çəkibdi bəstə?
O kimdir deyirlər hey yatır xəstə?
356
Ölüdür, diridir, onda nə sirr var?
Azaflı:
Yaradan durubdur cəm cəmin üstə,
Şeytan Adəm ilə çəkibdi bəstə.
Əli atda Sal-sal hey yatır xəstə,
Gah ölü, gah diri, onda nə sirr var?
Molla Əhməd:
Dörd dərviş quyuya atanda səngi,
İki ovçu ona atır xədəngi.
Altının altıya bənzəri rəngi,
Əhməd deyər bunu eylə aşikar.
Azaflı:
Dörd fəsil bir ilnən etdikcə cəngi,
Ay ilə gün ona atar xədəngi.
Altı ayın, altı aya bənzəri rəngi,
Azaflı sözünü eylər aşikar.
Söz tamam oldu. Əl vuran kim, mərhaba deyən kim,
Azaflını öpən kim, hamı sevinirdi. Söz Azaflıya verildi, o
dedi:
- Divanidən sonra təcnis deyilməliydi. Molla
demədi, qıfılbənd dedi. İndi mən təcnis deyəcəyəm. Dörd
iynə gətirin. İkisi mənim, ikisi mollanın, iynənin birini
dodağın arasına, birini dil ilə damağın arasına qoyub
deyəcəyik. Hamı məəttəl qaldı, iynələri gətirdilər. Molla
bəribaşdan dedi:
- Mən təslim, sən də nə oxuyursan, oxu. Mən
dodağıma, damağıma iynə batıra bilmərəm.
Aldı Azaflı, dodaqdəyməz, diltərpənməz, zindani,
dilsiz təcnis deməyə:
Haqqı ağa, haqqa axa həqiqi,
357
Ac yağı ağıya, a yağa hey-hey.
Yağı qıyı qaya-qaya ax, ahı,
Ahı qıy yağıya ay ağa hey-hey.
Qağa yaxı haya ay, haya-haya,
Axa-axa yeyi ay haya-haya.
Yağı əyə-əyə ay həya-həya,
Ey aqeyi yaxı ayağa hey-hey.
Ay Azaflı ağı yaxı ay, ah, ey
Qah-qah yağı ey hey, ya hey, aya hey.
Yeyi yeyə, yeyi hayə, aya hey,
Ağa, ağa, ağa, ay ağa hey-hey.
Azaflı hər bəndin mənalarını da dedi.
Molla dedi:
-Mən bilənlərdən desin. Belə təcnis eşitməmişəm.
O mollanın adamı da çox etiraz elədi ki, Azaflı da
qırılbənd desin. Bu nədir, adamın dili də tutmur.
Aldı Azaflı:
Bir hakim əyləşib iki taxt üstə,
Beş min üç yüz otuz birinnən dərdi bir.
Dördü min üç yüz otuz vəzir, vəkili,
Üç yüz altmış yüz səksəni gördü bir.
O nədir ki, iki yeddi rəngi var?
Bir vərəq üstündə min bir şah yaşar.
Dörd, on dərya gördün alnından daşar,
Qırxı beşdir, beşi dörddür, dördü bir.
Azaflı ilhamı sehri-baratdı,
Dərd piyada, ərən göründü atdı.
Min doqquz yüz yarə məni qocaltdı,
Səkkiz şahın doqquz taxtda yurdu bir.
358
Söz tamam olan kimi Aşıq Yusif, Abbasəli kişi və
bir neçə arif, aqil Azaflını bağrına basıb öpdü. Molla
Əhməd də öpdü və dedi:
- Oğlum, afərin zəkana, ilhamına, təbinə, hər zaman
zehnin artıq olsun!
O, Aşıq Qəhrəmanı göstərib dedi:
- O məni aldadıb səninlə deyişdirdi, mərdimazara
Allah lənət etsin! Məni bağışla!
Bəli, bu vaxtı Aşıq Qəhrəman ayağa qalxıb dedi:
- Bu hekayətin, bu deyişmənin qəhrəmanı mənəm,
mən olmasaydım bu yaranmazdı. Təşəkkürü mənə verin
ki, bunları mən deyişdirdim. Bunun adı «Molla-aşıq