hekayəti» kimi qalsın.
Döyran qurtardı.
İndi sizə kimdən deyək Narınc Xatundan. Narınc
Xatun Azaflıdan ayrılandan sonra gözündə bir dünya,
könlündə bir aləm Muğana gəldi. Elə bil Muğan da
gözündə dəyişmişdi.
Azaflının xəyalı bir an da olsa onu tərk etmirdi.
Ceyran bulağındakı o görüş anları və birdən-birə
gözlənilməyən bu ayrılıq Xatunun qəlbində möhnətə,
həsrətə dönmüşdü. Günlər, aylar gəlib keçirdi. Azaflıdan
heç bir xəbər yox idi. Ancaq Xatun yenə də onun yolunu
intizarla gözləyirdi. Bəzən də fikirlər içərisində dəlicəsinə
sarsılırdı: «Axı o, nişanlıdır. Anası mənim kimi sənətkar
qızla evlənməyinə razı olmaz». O, şübhələr içərisində
boğulsa da sevdiyindən ümidini üzmürdü. Çünki onun
Azaflıya olan məhəbbətinin həddi-hüdudu yox idi. O,
bəzən göz yaşları töküb deyirdi: «Əzizim, qəmin də,
möhnətin də mənə şirindir. Əgər bu şübhələr olmasaydı,
mən sənin məhəbbətinlə yüz ömür yaşardım». Belə
qəmlər içərisində donub qalan Xatun könlü vüsal
həsrətində görək nə dedi:
359
Bahar olub ətirləndi
Çiçəklərin yanağında.
Şerə dönüb sətirləndi
Nəğmələrin dodağında.
Zirvələrdə duman oldum,
Quzeylərdə donan oldum,
Bir susmayan kaman oldum
Aylar, illər sorağında.
Xatun, yardan uzaq düşdün,
Yollarına çıraq düşdün,
Gözü yaşlı bulaq düşdün
Hicranların qucağında.
Heç nədən təsəlli tapmayan Xatun intizar günlər
keçirirdi. Bir gün Azaflının və Xatunun Kəlbəcərli dostu
Əli Qarabağdan dövlət işi üçün Muğana gəlir. Deyir
gedim Xatunla görüşüm. Gəlir Xatunla görüşür, onu çox
pərişan görür. Əli deyir:
- Bacı, gözümə birtəhər dəyirsən, Azaflıdan nə
xəbər var? Xatun Azaflının nə səbəbdənsə gəlmədiyini
deyir. Qəlbi yar gileyində görək Xatun nə dedi:
Arif insan Əli qardaş,
Günlər çəkib dara məni.
Sənsən hər sirrin şahidi,
Qoyma yanım nara məni.
Bu sirrimi necə danım,
Ondadır canım, cahanım.
Sən o Tanrı, o imanın,
Yetir, yetir yara məni.
360
Xatunam eşqə diləndim,
Söz kövhərinə bələndim,
Bircə sözə pünhan gəldim,
Söylə sitəmkarə məni.
Əli dedi:
- Xatun, Azaflı ilə sən mənə canımdan əziz
adamlarsız, yolunuzda hər əziyyətə dözməyə hazıram.
Mən Qarabağa qayıdıb, oradan da Şəmşəddin mahalına
getməliyəm. Xatun bir qədər etiraz etdi ki, getmə. O, dedi
ki, getməliyəm. Bu hal məni karıxdırıb. Görüm ona nə
olub, bəlkə başında bir hadisə var.
Xatun dedi:
- Bu naməni də ona verərsən.
Əli naməni alıb, Xatunla görüşüb yola düşdü. O,
Qarabağa, oradan da Şəmşəddin mahalına getdi.
Əli o vaxt Şəmşəddin mahalına gəlib çıxır ki, Azaflı
neçə gündür Molla Əhmədlə deyişmədədir. Əli tanışlıq
vermədən məclisin gur yerində oturub işin axırını
gözləməli olur. Məclis qurtaran kimi Əli ayağa durdu.
Azafli ilə görüşüb-öpüşdülər. Sonra Azaflı ustadı Yusifi,
dostu Əlini götürüb evlərinə gəldi. Oturub yeyib-içəndən
sonra Əli Muğana getdiyindən, Xatunu gördüyündən
danışmağa başladı. Azaflı soruşdu ki, onu necə gördün,
əhvalı necədir? Mənim ayağım cidadan, dilim sözdən
qurtarmır. Bilirəm onun intizar qalmağına səbəb mənəm.
Bu vaxt Əli məktubu çıxarıb ona verdi. Dedi:
- O, səni gözləyir, bacar tez get.
Azaflı məktubu oxuyanda ustadı dedi:
- Oğlum, şerdirsə sazla oxu. Qoy Əli də qulaq
assın.
Azaflı sazı sinəsinə basıb oxudu:
Əgər soruşsan Xatunu,
361
Qəlbi ağlar qan, Azaflı.
Şam təki hicrində yannam,
Bir deyən yox can, Azaflı.
Gözdə axan yaş olmuşam,
Qəmlərə sirdaş olmuşam,
Sanki dönüb daş olmuşam,
Olmuşam büryan, Azaflı.
Xatun əldən gedir canı,
Kəsilib səbri, gümanı,
Sənsən təbibi, loğmanı,
Gəl eylə dərman, Azaflı.
Söz tamama yetdi. Amma Azaflı sazı yerə qoymadı.
Daha da coşqunluqla çalırdı. O, elə çalırdı ki, yaşla dolan
gözlərindən qəm tökülürdü. Bunu duyan dostu Əli çox
kövrəldi. Əlini Azaflının çiyninə qoyub dedi:
- Əziz dostum, sən məni kövrəltdin, indi şahidi
oldum ki, sən də onu sevirsən.
Azaflı dedi:
- Qulaq as gör nə deyirəm:
Mənim ürəyimdə o mehri-mahım
Cahan bir yanadır, o bir yanadır.
Səmada ulduzum, günəşim, ayım,
İnan, bir yanadır, o bir yanadır.
Həsrətdən çəkirəm dərdi, yamanı,
Fəryadı, naləni, ahı, amanı.
Ömrümə verməyə hökmü, fərmanı
Zaman bir yanadır, o bir yanadır.
Odur kainatım bu kainatda,
Sevdi Azaflı da sehri-baratda.
Dünya aləmində mülki-həyatda
362
İnsan bir yanadır, o bir yanadır.
Söz tamam olanda Əli Azaflını bağrına basıb dedi:
- Dostum, indi fikrin nədir?
Azaflı dedi:
- Sabah Muğana yola düşməliyəm. Daha qala
bilmərəm.
Əli dedi:
- Mən də səninlə gedirəm.
Belə söhbət etdikləri vaxt ana içəri girdi. Oğlunu və
Əlini bikef görüb, təəccüblə onlara baxdı. Azaflı anasına
dedi:
- Ana, mən sabah Muğana gedirəm.
Ana şübhə içərisində dedi:
- Oğlum, toyların belə çox vaxtında Muğanda nə
işin var? Bir də ki, sənin toyuna hazırlıq görürük.
Azaflı dedi:
- Yox, ana, mən mütləq Muğana getməliyəm.
Ana daha heç nə deməyib, pərt halda otaqdan çıxdı.
Azaflı gecəni belə açdı. Səhər dostu Əli ilə birlikdə
Muğana yola düşdülər.
Həmin günün axşamı Gəncədə qonaq qaldılar.
Azaflının gəldiyini eşidən şairlər, aşıqlar, onun başına
yığıldılar. Molla Əhməd əhvalatı necə olmuşdusa, onu
nəql etdirdilər. Sonra xahiş etdilər ki, aramızda böyük
mübahisə var. Gərək bizə bir təcnis gəraylı, çığalı
gəraylı, təxmis gəraylı oxuyasan. Azaflı dedi:
- Məni imtahanmı edirsiniz?
And içdilər ki, yox, yalnız bilmək istəyirik.
Azaflı dedi:
- Yeddi gəraylı forması var. Siz deyənləri oxuyum,
qulaq asın.
TƏCNIS GƏRAYLI
363
İnsan oğlu, hörmətini
Saxla namus, qan ar, qan ar.
Kamil sənət qiymətini
Eldən alar qanar-qanar.
Namərd qəlbə al, çax deyər,
Ucalara alçax deyər,
Alçax sözü alçax deyər,
Yaralarım qanar-qanar.
Azaflıyam bir yarım çıx,
Ürəyimi bir yarım çıx.
Bir bədəsil, bir yarımçıx,
Çətin-çətin qanar-qanar.
Söz tamam oldu. Hamı xahiş etdi ki, bu təcnis
gəraylını de yazaq. Hamı qələm götürüb, ikinci cığalı