Diri dil qəfəsdə iztirab edər,
Dünyaya baxmağa baca arzular.
Miskin açdı tökdü zərü-simini,
Axtardım tapmadım vətən kimini,
Sular şarhaşarı dağlar fəslini,
Könlüm Sarıdamı necə arzular.
TƏCNİS
ÜZÜM – ÜZÜM
Xəzanda yetişər meyvə içində,
Dəhanda ləzzətli bir üzüm-üzüm.
Bir boyda bəslənib dəstab içində,
Istədim budaqdan bir üzüm-üzüm.
Naşı ovçu naşı yolda nə dərdi,
Naşı bağban meyvə kaldı, nə dərdi,
Sevgi sevgisinə çatsa nə dərdi,
Dəymədi üzünə bir üzüm-üzüm.
69
Miskinə açılmır bağlı dər indi,
Kamil bağban, meyvə yetdi, dər indi,
Eşqin dəryasını gəzdim, dərindi,
Qəvvasam, istərəm bir üzüm-üzüm.
QIFILBƏND
VAR
Taleyi-çubində bir cəlal gördüm,
Bir Xosrov əyləşmiş nə əsası var?
Yüz min yekrəng, hamısı da bir donda,
Narın xilqət açmış tər libası var.
Səf səlamı çəkib əl-ələ vurar,
Bənnasız, kərpicsiz tez barı qoyar,
Vay deyər oturar, vay deyər durar,
Bilməm kimə tutmuş köhnə yası var.
Onun xoş mövsümü payız ayıdır,
Neməti-sübhanı qüdrət payıdır,
Çalar, çapar, yığar, qoyar, qayıdır,
Açarsan ki, əsəl-müsəffası var.
Bir loxması yetişəndə dəhana,
Ruhu təzələnir, can verir cana,
Eşidənlər şükr eləsin Sübhana,
Qul Miskinin dua iltiması var.
MİSKİN İSMAYIL
Miskin İsmayıl (Ayrım İsmayıl) Miskin Abdal nəslinə
mənsubdur. XVIII əsrin sonu XIX əsrin əvvəllərində yaşamış
70
bu sənətkar Səadət adlı bir qıza aşiq olmuş, lakin Samux
bəyləri həmin qızı Gəncə xanlarından birinə vermək istəmişlər.
İsmayıl bu yolda çox cəfalar çəkmiş, qoşmalar söyləmiş,
Səadətə qovuşa bilməmişdir, Səadət də, Miskin Ismayıl da
dünyadan nakam getmişlər. Hər iki aşiq yaylaq vaxtı
Çobandağında dəfn olunmuşdur.
BƏRABƏRİ
Haceydil girməsində, ayrım köçündə,
Bir gözəl görmüşəm can bərabəri.
Ağ şala bürünmüş anquya bənzər,
Qolunda qolbağı qan bərabəri.
Müştaq oldum ənbərinə, puçuna,
Qənd əzilib dəhanının içinə,
Görüm ki, nur düşsün ayrım köçünə,
Günəş camalı var gün bərabəri.
Göydə bir ulduz var adı Talıbdı,
Bu gözəlin dərdi məni albdı.
On dörd hörük gərdəninə salıbdı,
Yanında dostları xan bərabəri.
Qırılsın Samuxun bəyinən xanı,
Uğrunda qoymuşam başınan canı,
Ismayıl der: gəzdim İran, Turanı,
Cahanda görmədim sən bərabəri.
DEYİRLƏR
Ay həzarat, gəlin sizə söyləyim,
Çalıban çağıran yarı deyirlər.
Camalını ayla günə bənzətdim,
Getdi canım ixtiyarı deyirlər.
71
Bu suyun üstündən gözəl ötüncə,
Yandı mənim bağrım qara tütüncə,
Qadir Allah, xəstəyə əl yetincə,
Qızın havasıyla narı deyirlər.
Aşiq olanlara vədə verdilər,
Könlümün evinə səda verdilər,
Ismayılı qoyub yada verdilər,
Səadət tək gözəl yarı deyirlər.
AŞIQ HƏMAYIL
Aşıq Həmayıl təxminən XIX əsrin birinci yarısında
Şəmkir mahalının Dəllər Cırdaxan kəndində anadan olmuşdur.
Əmisi oğlu Hidayətə ərə verilmiş və ömrünün sonuna kimi
kədərli həyat yaşamışdır.
Təəssüflər olsun ki, Aşıq Həmayılın bir neçə qoşması
məlumdur. Bu qoşmalar da onun Vaqif və Dilqəm
yaradıcılığının təsirilə yazdığını sübut edir.
GƏLMƏDİN
Əmim oğlu, məndən heç utanmadın,
Üç ay keçdi bir yaylağa gəlmədin.
Yüz min cəfa ilə köç eylədim mən,
Ordan endim Ağbulağa, gəlmədin.
Demədin, dağdadır bir sərvinazım,
Bir bəyaz sinəlim, bir ağ boğazım,
Ay qara tərlanım, mənim şahbazım,
Şikar üçün sən ovlağa gəlmədin.
72
Mən səni istərəm hamıdan əziz,
Mən sənin yanında oldum bir kəniz,
Ətri-can bəslədim, güllərdən təmiz,
Bülbül olub qoxlamağa gəlmədin.
Varlılar yarıyla çəkiblər ləzzət,
Sən yada düşdükcə, mən çəkdim həsrət,
Niyə belə etdin, ay gəda xislət,
Şamama dərməyə tağa gəlmədin.
Mənim adım Həmayildir, Həmaya,
Sinəm bənzər həm ulduza, həm aya,
Mənə vədə verdin, «gəlləm bir aya»,
Bağlandın arana, dağa gəlmədin.
GÖNDƏR
Başına döndüyüm sərvi-salatın,
Yetgin yemiş, şirin bar bizə göndər.
O gözəl bağçada heyvadan, nardan,
Gilas tez yetişir, nar bizə göndər.
Seyrana çıxanda gözüm qamaşır,
Zülfün kəməndinə qəddim dolaşır,
Güldən, ireyhandan bir dəstə döşür,
Zülfün arasında yar, bizə göndər.
Başına döndüyüm, ay nazlı xumar,
Yaşılbaş ördəklər göllərə cumar,
Səfalı yaylaqdan bu könlüm umar,
Yaylıq arasında qar bizə göndər.
73
ÖYSÜZDÜ SƏMƏD
Səməd Öysüzdü 1848-ci ildə, Tovuzun Öysüzlü kəndində
anadan olmuşdur. Gənclik illərini sazlı-sözlü məclislərdə
keçirərək aşıq yaradıcılığına böyük həvəs göstərmişdir. Beləcə
ustad aşıq kimi el şənliklərinin sevilən sənətkarına çevrilmişdir.
Qovlarda dünyasını dəyişən Öysüzdü Səməd kənd əhlinin
məsləhəti ilə burada dəfn olunmuşdur.
DAĞLAR
Nə durubsan qatar-qatar,
Həllac səni artar, dağlar.
Bu gün də qopar boranın,
Tüstün ərşi tutar, dağlar.
Əyləşmisən yekəxana,
Baş əymərsən bəyə-xana,
Qanlı fələk məni sana,
Torpaq eylər qatar, dağlar.
Zikr eləyər Səməd hər gün,
Neçə padşah etdin sürgün,
Yüz il ömrüm səndə bir gün,
Yel tək əsər, ötər, dağlar.
AY GƏLIN
Aşiqəm əzəl başdan,
Sənsən vəfadar, ay gəlin.
Eləsin yaradan qəni,
Səni mənə yar, ay gəlin.
74
Ovçuyam, ovum teyləyim,
Hüsnünə sözlər söyləyim,
Sənə yaxşı toy eyləyim,
Xalqa olsun car, ay gəlin.
Üzünə yellər əsməsin,
Səmədin səbrin kəsməsin,
Ürəyin məndən küsməsin,
Pozular ilqar, ay gəlin.
QARAGÖZ
De görüm hardan gəlirsən,
Elinə qurban, Qaragöz.
Bircə danış şirin-şirin,
Dilinə qurban, Qaragöz.
Zülflərin gərdəndən aşır,
Vəsfinə dilim dolaşır,
Sona kimi başı yaşıl,
Gözünə qurban, Qaragöz.
Aşıq Səməd məlul baxır,
Nazı-qəmzən öymü yıxır,
Darayırsan yana çıxır,
Telinə qurban, Qaragöz.
DÜNYADA
Bu fani dünyada yox ömrə vəfa,
Olacaqdı görün nələr dünyada.
İnsan olan şirin-şirin danışar,
Heyvan olan gedər, mələr dünyada.
Üstündən el köçmüş dağlar görmüşəm,
75
Talanan, sarılan bağlar görmüşəm,
Mənəm deyənləri ağlar görmüşəm,
Kimi ağlar, kimi gülər dünyada.
Yeddi yenər, səkkiz çəkər, beş mələr,