Ĉi duona io kun dieca povo
estis la unua vera Hom' — Zatovo.
(Al prapatra fablo vian kredon kroĉu;
se mensogis ili, min vi ne riproĉu!)
Jen Zatovo faris fajron sur kamparo
peli for la kulojn de si, de bestaro….
Fumfetoro tiklis Zanahari-nazon:
do li tuj profitis agon kaj okazon:
kurieron sendis al la maliculo…
«Kial tiu fumo?»… «Pro la aĉa kulo».
«Ĉu al Zanahari ci kuraĝas spiti?»
«Zanahari havas spacon ĝin eviti».
«Kiu estas ci kaj kio cia nomo?»
«Mi Zatovo estas, memkreita homo!»
Zanahari pune pluvon multe donis
por estingi fajron… En ĝi ĉio dronis,
sed Zatovo restis, kreis por si monton;
dum estiĝis maro, li priridis ondon…
Kaj Zatovo boris grotojn en montflanko
por rifuĝi tien dum la pluv-lavango,
sur montpinto faris flagran fajron, fumon,
kies nigro ĝenis la ĉielan lumon…
Zanahari pensis: «Tamen estas strange!»
Kurieron sendis kaj ordonis range:
«Min per cia fumo ĉesu jam inciti!»
Sed Zatovo mokis: «Volu ĝin eviti!
Eĉ memoru, kion al ci mi deklaris:
min el Tero mi mem kaj ne ci min faris!»
Pri l' ribelo vere Zanahari miris,
al la kuriero post momento diris:
«Al li bovidinon kun bovino prenu;
la patrinan beston — diru — li divenu!»
Tuj Zatovo ilin per disig' teruris;
la bovino bruis, bovidin' alkuris.
«Diru la respondon al la ruz' demanda:
patrinbesto estas tiu, nun bruanta».
Zanahari miris, lin sagaco tentis
kaj nun al Zatovo li bastonon sendis:
«Solvu, kie estas la komenc' kaj fino!?»
Ĝin Zatovo ĵetis alten por difino…
Post la falo diris: «Jen montriĝis vero:
la komenco supre, fino en la tero».
Zanahari pensis: «Kvankam tiun homon
ne mi kreis, tamen havas li vivkonon,
sed solene ĵuras mi je la mondordo,
certe mia estos la plej lasta vorto».
(Tiel la prapatroj la fabelon plektis;
se mensogis ili, min mensog' direktis.)
Sian solfilinon, milde belan, karan
(oni nur malofte vidas tiel raran),
ĉerpi freŝan akvon el surmonta fonto
Zanahari sendis al la suba mondo.
Ŝi sin klinis al la akvo… Aĥ, terure!
Ŝi ja vidis monstron, tuj rifuĝis kure
kaj rigardis disen, sed neniun vidis,
ĉar Zatovo kaŝe ĉe la fonto sidis…
Do ŝi iris reen, sed en fontspegulo
nove reaperis sama monstra ulo…
Tuj el mano falis la ĉiela kruĉo,
en ĝi restis eĉ ne unu gut' por suĉo
kaj ŝi terurite fuĝe kuris, kriĉis:
«Ve, survoje, Patro, ve, mi duoniĝis!»
Nun Zatovo venis el sia kaŝloko,
ŝin haltigis, petis per persvada voko…
Rakontante multe pri soleco sia,
pri ĵus naskiĝinta amo tre pasia,
pri fidel' eterna ĵure li promesis,
kaj ŝi… nu, ŝi saĝe la bonŝancon pesis:
«Ĉar en mondo estas li, la sola viro,
kial nur atendi, revi kun sopiro?»
Ŝi konsente jesis, kise donis doton,
kun li loĝi iris en la montan groton.
Jes, sed Zanahari furiozis beste,
fulmofajron ĵetis disen ĉiugeste…
Nur Zatovo ĝojis, sorton kore dankis,
ĉar elkreskis al li membroj, kiuj mankis.
(Tion la prapatroj fablis kiel veron;
se mensogis ili, diris mi malveron.)
Do Zatovo iĝis homo ne duona
gaja kaj kontenta kun edzino bona.
Eĉ la kolerema Zanahari vidis,
ke la juna paro brave penis, spitis.
Ilin tamen premis la — duopo sola.
Nun Zatovo skulptis el argilo mola
homfigurojn belajn kaj figurojn bestajn
kaj por ili donis eĉ regalojn festajn:
dolĉan maniokon, bovidaĵon grasan,
lakton de kokoso, frukton ananasan…
Sed la figuraĵoj kuŝis nur sentnove,
same mem Zatovo triste kaj senpove…
Tiam Zanahari por si taskon prenis,
sur arĝenta ĉeno sur la Teron venis.
Ĉe l' argilfiguroj li Zatovon trovis:
«Vivon ci al ili kiel ne alblovis?»
«Ĉar mi ne kapablas» — grumble li respondis.
Nun tra Zanahari dia vanto ondis…
Kaj li spiron blovis al figuroj mortaj;
ili tuj sin movis, iĝis vivoportaj,
vere vivaj homoj, nigraj, brunaj, blankaj,
eĉ la bestoj same kaj diverse strangaj…
«Mi cin nun superis. Estas evidente».
Miris ja Zatovo, dankis eĉ kontente:
«Cia devo estis jam bopatre agi,
al bofilo cia dece doton pagi».
Zanahari sentis, ke Zatovo pravis,
sed la ton' ofenda tute lin ne ravis.
Al Zatovo tuj li dorson turnis krude,
sur arĝenta ĉeno supreniris mute;
en li maturiĝis di-kolero sankta
pro l' Zatovo-diro, pro obstino vanta…
Tere la figuroj — nun jam vivaj — regis,
sed tre stulte ili ĉion formanĝegis,
poste pro malsato havis vivon tian,
ke kruele murdis unu la alian;
krome — ĉar per karno vivas, ne per pano —
ekstermadis ilin ĉie la kajmano…
Sur la Tero estris murde la malsato;
de nenie venis helpe la kompato.
Tiam turmentite do Zatovo spita
kriis: «Zanahari, estas mi venkita!»
Zanahari tuj per pluvo lin regalis;
dense rizograjnoj kun la gutoj falis…
Nun Zatovo de sur monto rokojn ĵetis,
ilin en la valo digofare metis
kaj abunde sur la kampoj kreskis rizo…
Tiel komenciĝis — tera paradizo.
Tamen nun Zatovo kun edzino sia
plende turnis sin al Zanahari dia:
«Bone por ci super nuboj kaj nebuloj,
sed tre mankas al ni bravaj posteuloj».
«Nu, tre simple estas — Zanahari diris,
al filino sia mildan blovon spiris
kaj ŝi — aĥ, miraklo — sub la koro sentis,
tie vivo ĝermas, kiun dio sendis.
«Sed Zatovo, pensu, vanos scisoifo;
ci neniam scios, kiel iĝas Vivo.
Por cin mem defendi, nutri Volon, Amon,
nun mi donas al ci sorĉan talismanon.
Tian talismanon sanktaj arboj havas;
serĉi, trovi ĝin por Homo ĉiam gravas.
Tamen mem la Vivon tiam mi reprenas,
kiam plaĉas al mi, kiam ĝi troplenas».
«Diru, Zanahari, kio restos por mi?
Korpojn de l' idaro mi mem penis formi!»
«Prave ci parolas… Elokventas vero…
Korpojn de l' idaro gardu do en Tero!
Ci, el hum' kreskinta, havas teran trajton.
Preni for Vivspiron havas nur mi rajton.»
(Jen prapatra fablo… Kredu, se ne, dubu;
se mensogo estas, ĝin al vento ŝutu,
sed memoru, fakte restas vera vero:
la mortintajn idojn gardas vi en tero.)
Kiel fariĝis la blanka homo?
negra fabelo
Kiam la Temp' ne havis nomon,
komencon, fazojn, finon,
la Dio kreis — nigran homon
dirante la destinon:
«Al vi la bestojn kun ĝangaloj
mi donas nun donace,
eĉ riĉon de la montoj, valoj
por vivi bone, pace.
La paradizo de l' tropiko
al negroj apartenas
ĝis fraton frate en kunligo
la buŝo, koro tenas».
Du fratoj foje el la valo,
kiel ebono nigraj,
ĉasadis kune en ĝangalo
sur vojoj spure tigraj.
Ĝemeloj ili, sed interne
du malaj mondoj estis:
ĉe unu noblo en li ferme
kun bona volo nestis;
ĉe dua ruzo kaj avido
superis ĉiun senton,
li pagis fidon per perfido,
neniam havis penton.
Rivaloj estis la ĝemeloj,
knabinon saman volis,
sed ŝi dum svataj amkvereloj
nur ridis kaj petolis:
«Mi ne elektos, sed vi sciu,
ties edzin' mi estos,
kiu en ĉaso venkos, kiu