Post la noktomanĝo, la markizino kondukis Kandidon en sian ĉambreton kaj lin sidigis sur kanapon.
— Nu, — ŝi diris, — ĉu plu vi fortege amas fraŭlinon Kunegond’ de Tondrotrunkhejm’?
— Jes, sinjorino, — respondis Kandido.
La markizino diris kun tenera rideto:
— Vi respondas al mi kiel juna vestfaliano; franco dirus al mi: «Estas vere, ke mi amis fraŭlinon Kunegond’; sed, vidante vin, sinjorino, mi pensas, ke ŝin mi ne plu amas.»
— Aĥ, sinjorino, — diris Kandido, — mi respondos laŭ via deziro.
— Via pasio por ŝi, — diris la markizino, — komenciĝis per levo de ŝia poŝtuko; mi volas ke vi levu mian ŝtrumpligilon.
— Tre volonte, — diris Kandido; kaj li ĝin levis.
— Sed mi volas, ke vi ĝin al mi remetu, — diris la sinjorino; kaj Kandido ĝin remetis.
— Vidu, — diris la sinjorino, — vi estas alilandano; miajn amantojn el Parizo mi fojfoje atendigas du semajnojn, sed antaŭ vi mi kapitulacas tuj en la unua nokto, ĉar oni devas, laŭ la kutimoj de gastamo, honori junulon el Vestfalio.
Rimarkinte du grandegajn briliantojn sur la manoj de la juna alilandano, la belulino laŭdis ilin tiom sincere, ke de la fingroj de Kandido ili translokiĝis sur la ŝiajn.
Revenante kun sia sutanulo, Kandido sentis kelkajn konsciencriproĉojn pro sia malfideliĝo al Kunegundo. Egale ĉagrenita estis la perigordano: li ja ricevis malmulte el la 50.000 frankoj lude perditaj de Kandido, kaj el la valoro de la du briliantoj duone donacitaj, duone eltruditaj. Li decidis plene profiti la avantaĝojn, kiujn al li prezentis lia konatiĝo kun Kandido. Li paroligadis Kandidon pri Kunegundo; Kandido diris, ke kiam li ŝin vidos en Venecio, li petegos tiun belulinon pardoni lian malfidelon.
La perigordano fariĝadis pli kaj pli afabla kaj komplezema, vidigante delikatan intereson pri ĉio dirata de Kandido, pri ĉio, kion tiu faris aŭ intencas fari.
— Do vi havas rendevuon en Venecio, ĉu? — li demandis.
— Jes, — diris Kandido, — nepre necesas, ke mi iru tien por retrovi baronidinon Kunegundo.
Kaj instigate de la plezuro paroli pri la objekto de sia amo, li rakontis, laŭ sia kutimo, parton el siaj aventuroj kun tiu eminenta vestfalianino.
— Mi pensas, — diris la sutanulo, — ke baronidino Kunegundo estas tre sprita, kaj ke ŝi skribas ĉarmajn leterojn.
— Neniam mi ricevis iun ŝian, — diris Kandido. — Juĝu mem: forpelite el la kastelo pro amo al ŝi, mi neniel povis aranĝi korespondadon. Baldaŭ poste oni sciigis al mi, ke ŝi mortis; poste mi ŝin retrovis, kaj denove perdis. Mi sendis al ŝi, je 11.000 kilometroj foren de ĉi tie, ekspreson, kaj nun atendas respondon.
La sutanulo atente aŭskultis kaj ŝajnis iom revema. Baldaŭ li adiaŭis la du alilandanojn, kore brakuminte ilin. La sekvan tagon frumatene Kandido ricevis leteron tiele vortumitan:
«Sinjoro tre kara amato mia, jam semajnon mi estas en ĉi tiu urbo kaj kuŝas malsana. Mi ricevis informon, ke vi estas ĉi tie. Mi flugus en viajn brakojn se mi povus moviĝi. Pri via trapaso mi eksciis en Bordozo; tie mi lasis la fidelan Kakambon kaj la maljunulinon, kiuj baldaŭ min sekvos. La guberniestro de Bonaero forprenis ĉion, sed al mi restas via koro. Venu, via ĉeesto redonos al mi la vivon aŭ min mortigos per plezuro.»
Tiu ĉarma, tiu neatendita letero ege ĝojigis Kandidon; sed la informo pri la malsano de lia kara Kunegundo dolore lin premis. Instigate de tiuj du sentoj, li prenas sian oron kaj siajn diamantojn, kaj kondukigas sin kaj Martenon en la hotelon kie loĝas Kunegundo. Li eniras tremante pro emocio, lia koro batadas, lia voĉo singultas; li volas deŝovi la kurtenojn de la lito, li volas alportigi lumon.
— Vi nepre ne faru tion, — al li diras la servistino, — la lumo ŝin mortigus.
Kaj haste ŝi refermas la kurtenon.
— Mia kara Kunegundo, — diras Kandido plorante, — kiel vi fartas? Se vi ne povas min vidi, almenaŭ diru al mi ion.
— Ŝi ne povas paroli, — diras la servistino.
La sinjorino tiam etendas el la lito grasetan manon, kiun Kandido longe priverŝas per larmoj kaj kiun li poste plenigas per diamantoj, lasante sur la brakseĝo saketon da oro.
Meze de liaj ekzaltiĝoj envenas polica serĝento, sekvate de la perigordano kaj taĉmento da soldatoj.
— Ĉu ĉi tiuj estas la du suspektindaj alilandanoj? — diras la serĝento.
Li tuj ordonas kapti ilin kaj forkonduki en malliberejon.
— Ne tiel oni traktas la vojaĝantojn en Eldorado, — diras Kandido.
— Pli ol iam ajn mi estas maniĥeano, — diras Marteno.
— Sed kien vi nin kondukas? — demandas Kandido.
— En kelkarceron, — respondas la serĝento.
Retrovinte sian flegmon, Marteno juĝis, ke la sinjorino, kiu sin ŝajnigas Kunegundo, estas friponino; la sutanulo Perigorda — fripono, lerte profitanta la naivon de Kandido; kaj la policisto — alia fripono, facile subaĉetebla.
Por eviti la riskojn de la justicaj proceduroj, Kandido, instruite per la konsilo de Marteno, kaj cetere plu senpacience dezirante revidi la veran Kunegundon, proponas al la policisto tri malgrandajn diamantojn valorajn po tri mil piŝtoloj.
— Ha, sinjoro, — diras al li la servisto de Justico, — eĉ se vi estus plej granda krimulo, por mi vi tamen estas la plej bonorda homo en la mondo. Tri diamantoj! Po tri mil piŝtoloj! Sinjoro, mi oferus por vi mian vivon, anstataŭ vin konduki en karceron. Oni arestas ĉiujn alilandanojn, sed lasu min aranĝi la aferon; mi havas fraton en Diepo en Normandio, mi vin kondukos tien; kaj se vi havas diamanton por li, li zorgos pri vi, kiel mi mem.
— Sed kial oni arestas la alilandanojn? — demandis Kandido.
Ĉi tiam ekparolis la perigordano:
— Tial ke iu mizerulo el Atrebatio[128] aŭdis stultaĵojn; tio lin puŝis al patromortigo[129] — ne tia, kiel la maja de la jaro 1610ª,[130] sed tia, kiel la decembra de la jaro 1594ª,[131] kaj tia, kiaj estis pluraj aliaj faritaj en aliaj jaroj kaj en aliaj monatoj de aliaj aĉuloj, aŭdintaj sensencaĵojn.
La serĝento klarigis pri kio temas.
— Ha! La monstroj! — ekkriis Kandido. — Kiaj abomenaĵoj ĉe popolo, kiu dancas kaj kantas! Mi hastu forlasi la landon, kie simioj incitas tigrojn! Mi vidis ursojn en mia lando; homojn mi vidis nur en Eldorado. Je la nomo de Dio, sinjoro serĝento, konduku min al Venecio, kie mi atendos baronidinon Kunegundo.
— Mi povas konduki vin nur en Malsupran Normandion, — diris la serĝento.
Tuj li ordonas demeti liajn katenojn, diras, ke li eraris, forsendas siajn subulojn, forkondukas Kandidon kaj Martenon al Diepo kaj tie lasas ilin en la manoj de sia frato. En la rodo staris Holanda ŝipeto. Ricevinte tri pluajn diamantojn, la normando fariĝis la plej servema el la homoj, li enŝipigas Kandidon kaj liajn akompanantojn, kaj la ŝipeto ekvelas al Porcmuto en Anglio. Tio ne estis la vojo al Venecio; sed Kandido sin sentis liberigita el la infero, kaj firme intencis ĉe la unua okazo denove sin direkti al Venecio.
23. Kandido kaj Marteno iras al la bordo de Anglio; kion ili tie vidas
— Aĥ, Pangloso, Pangloso! Aĥ, Marteno, Marteno! Aĥ, mia kara Kunegundo! Kio do estas ĉi tiu mondo? — diras Kandido sur la Holanda ŝipo.
— Ĝi estas io tre freneza kaj tre abomena, — respondas Marteno.
— Vi konas Anglion; ĉu tie oni samtiom frenezas kiel en Francio?
— Jes, kvankam alimaniere. Vi scias, ke tiuj du nacioj intermilitas pro kelkaj akreoj da neĝo apud Kanado, kaj ke por tiu bela milito ili elspezas multe pli ol valoras la tuta Kanado.[132] Miaj scioj ne sufiĉas por diri, en kiu el la du landoj pli da homoj bezonas trudkitelon; mi scias nur, ke ĝenerale la homoj, kiujn ni baldaŭ vidos, estas tre mishumoremaj.
Tiel babilante, ili albordiĝis ĉe Porcmuto. Sur la bordo staris granda homamaso; ĉiuj atente rigardis diketan viron, genuantan sur la ferdeko de milita ŝipo, kun la okuloj vinditaj; 4 soldatoj, postenigitaj kontraŭ tiu homo, tute trankvile elpafis al li po 3 kuglojn en la kranion; kaj la publiko disiris tre kontenta.
[128]
En la epoko de la Roma imperio vivis en la norda parto de la nuna Francio popolo, kies anoj nomiĝis Atrebatoj, ilia ĉefurbo kuŝis ĉe la loko, kie nun troviĝas Araso (france:
[131]
La 27ªⁿ de decembro, Johano Ŝatel’ (france:
[132]
En 1759 la angloj invadis Kanadon kaj Francio devis ĝin cedi per la Pariza kontrakto en 1763.