V: C’en est assez, vous voilà l’appui, le soutien, le défenseur, le héros des Bulgares
S: — Sufiĉas. De nun vi estas heroo de la bulgaroj, nia apogo, nia bastiono, nia defendanto.
La plej …
Laŭ la franca kutimo V trouzas superlativon, kvankam la franca lingvo disponigas por tio nur surogaton: difine determinitan komparativon (tiu o, kiu estas pli a ol la ceteraj). Tiu konstruo neprigas iun aron kie okazas komparo, kio emigas la francojn mencii tian aron malimplice. Aliflanke, en lingvoj kun plenvalora superlativo (kiaj Esperanto, la angla) ties absoluta uzo indikas la plej altan gradon de la koncerna kvalito. Kp (ĉap.2ª):
V: c’est le plus charmant des rois
L: li estas la plej ĉarma el la reĝoj
A: Oh, he is a most charming king!
P: ależ to czarujący monarcha
Laŭ mia impreso pri la funkciado de la franca lingvo, tia aldono de la baza aro estas perceptata kiel emfazilo (plifortigilo); sed estkiel matematikisto mi perceptas ĝin kiel malfortigilon: la plej ĉarma el la limigita aro da malmulte ĉarmaj personoj (kiaj grandparte estis tiamaj reĝoj) estas nur la malplej malĉarma el ili. Laŭeble mi simpligas la superlativojn (samkiel A), sed ĉi-okaze mi ĝin lasas en la formo Voltera-Lantia, ĉar en la buŝo de la rekrutistoj ĝi havas nuancon ŝovinisman (verdire, apenaŭ rimarkeblan franclingve).
La nedifina artikolo
En sia rutina funkcio la nedifina artikolo plej ofte ne bezonas leksikan tradukon, kvankam ofte ĝi postulas pozician remaigon de sia determinato, kiel «maljunulino» kaj «komercisto» en la ĉi-postaj vortordaj ekzemploj. Lanti’ tamen sporade ĝin tradukas per la superflua «iu», ekz‑e (ĉap.19ª):
V: Ce moine voulut vendre quelques unes des pierreries à un joaillier.
L: La monaĥo provis vendi kelkajn el la gemoj al
V: Il leur donna rendez-vous dans un cabaret.
L: Li difinis rendevuon al ili en
Kp ankaŭ piednoton [91] de L pri «Eldorado» (ĉap.17ª):
L: Nomo, kiun la eŭropanoj en la XVI-a jarcento donis al
Cetere, se en tia okazo oni tamen volas meti nedifinan pronomon, mi ĉi tie preferus ne ‹iu›n, sed ‹ia›n. ‹Iu› min pensigas ne pri kvalito (fikcieco), sed pri elekto inter realaj objektoj.
Voltero ofte defias la Esperantajn gramatikistojn, uzante nedifinan artikolon en situacioj, kie ili postulas la artikolon difinan. Iam la senconuancon ne eblas fidinde esprimi en Esperanto, kaj necesas ŝanĝo al la artikolo difina (ankaŭ en A okazas tiel), iam eblas ĝin esprimi per malimplicitigo de nedifiniteco:
V: Il était au désespoir de se séparer d’un bon maître devenu son ami intime
L: Li estis tre ĉagrena pro la penso disiĝi for de bona mastro, fariĝinta lia intima amiko
S: Lin tre ĉagrenis la neceso disiĝi for de tia bona mastro, fariĝinta lia kara amiko (ĉap.19ª)
Kontraste, jen alia fremdigo esprimanta malŝaton (ĉap.24ª):
V: Mes parents me forcèrent … d’endosser cette détestable robe, pour laisser plus de fortune à un maudit frère aîné…
L: Miaj gepatroj devigis min … surmeti tiun ĉi malŝatindan robon, por lasi pli da riĉo al tiu malbeninda unuenaskita frato…
(Lanti’ vidas tie majoraton; tamen la samepoka angla traduko interpretas tion kiel favorigon de iu el la pli aĝaj fratoj, A: an elder brother of mine.)
La uzo de nedifina artikolo por esprimi disdegnon ne estas internacia, kaj en tradukoj povas aperi la regula artikolo difina:
V: … du baiser que je vous avais donné derrière un paravent …
L: … pri la kiso, kiun al vi mi donis malantaŭ ekranego …
A: … the kiss I gave you behind the screen …
B: … за целувката, която ви дадох зад паравана …
S: … pri la kiso, kiun mi donis al vi malantaŭ la faldoŝirmilo … (ĉap.8ª)
Jen kurioza malkohero en du egalaj situacioj el du paralelaj rakontoj en unu sama ĉap.28ª:
V: Un cadi me fit donner cent coups de bâton sous la plante des pieds, et me condamna aux galères.
(L: Iu kadio ordonis, ke mi ricevu cent bastonfrapojn sur la plandojn kaj kondamnis min esti punlaborulo sur galero.)
«Kadio» estas normala, kutima parto de la situacio, kaj mi atendus ĉi tie la difinan artikolon, samkiel en la dua (sendependa) rakonto:
V: On me mena chez le cadi, qui me fit donner cent coups de latte sous la plante des pieds, et m’envoya aux galères.
(L: Oni kondukis min al la kadio, kiu ordonis, ke oni donu al mi cent latobatojn sur la plandojn kaj sendis min kiel punlaborulon sur galeron.)
Probable la nedifina artikolo en la unua rakonto estas ŝuldata al ekzoteco (por la franca publiko) de tia vorto; mi supozas, ke ĝi signifas proksimume «iu turka oficisto, tiel nomata cadi». T.e. nedifiniteco koncernas la signon, ne la signaton. Tial en la dua rakonto «kadio» ricevas regulan artikolon difinan.
Mi supozas, ke nun por la publiko internacia (diference de la franca de la 18ª jc) la vorto «kadio» estas sufiĉe konata. Tial ankaŭ en la unua rakonto mi uzis la difinan artikolon:
S: La kadio ordonis, ke mi ricevu cent bastonbatojn sur la plandojn kaj min kondamnis al galerpuno.
Kp ankaŭ la similsituacian frazon en ĉap.19ª: «Li iras al la Holanda juĝisto».
La plej stranga uzo de la nedifina artikolo aperas en la titolo de ĉap.9ª:
V: Ce qui advint de Cunégonde, de Candide, du grand-inquisiteur, et d’un Juif
L: Kio okazis kun Kunegond, kun Kandid, kun la ĉefinkvizitoro kaj kun judo
En la ĵusa ĉap.8ª grave rolis la 3 unuaj personoj kaj judo don-Isaĥaro. La nedifina determino de la 4ª persono el la ĉapitra titolo devus indiki, ke temos pri iu alia, ankoraŭ ne konata homo. Tamen finleginte la ĉapitron oni konstatos, ke fakte temas pri la jam konata don-Isaĥaro. Probable Voltero volis ĝeneraligi, malkonkretigi la ĉefinkvizitoron kaj don-Isaĥaron kiel tipajn prelaton kaj judon, proksimume kiel en la ekkrio de Kunegundo:
V: Comment avez-vous fait, vous qui êtes né si doux, pour tuer en deux minutes un Juif et un prélat?