V: il voulut savoir comment on priait Dieu dans Eldorado. «Nous ne le prions point, dit le bon et respectable sage; nous n’avons rien à lui demander, il nous a donné tout ce qu’il nous faut; nous le remercions sans cesse.»
L: li volis scii kiel oni preĝis Dion en Eldorado. „Ni ne preĝas al li, diris la bona kaj respektinda saĝulo; ni ne bezonas peti ion de li; li donis al ni ĉion necesan; ni senĉese dankas al li.“
S: li volis scii kiel oni preĝas Dion en Eldorado.
— Ni nenion petas de Dio, — diris la bona kaj respektinda saĝulo, — li donis al ni ĉion bezonan. Sed ni senĉese lin dankas (ĉap.18ª).
Okulfrapa estas la misa latineca tempakordo en la subpropozicio (preĝis). Tradukproblemon prezentas la franca prier, en kiu konfuziĝas la signifoj ‹peti› kaj ‹preĝi›. La traduko «Ni ne preĝas» [L] estas erara, ĉar dankopreĝo ja estas preĝo.
V: toute l’Italie fit pour moi des sonnets dont il n’y eut pas un seul de passable.
L: la tuta Italio verkis por mi sonetojn el kiuj ĉiuj staris super la nivelo de mezbono.
S: tuta Italio verkis por mi sonetojn, el kiuj neniu estis malfuŝa (ĉap.11ª).
Rektasence passable signifas ‹akceptebla›, tial S kaj la samsencaj A, P, R, B:
A: all Italy composed sonnets in my praise, though not one of them was tolerable.
P: … z których ni jeden nie wart był szeląga.
R: … из которых ни один не был сколько-нибудь сносным.
Formale la interpreto L: ‹neniu estis nur mezbona› estas ebla, tamen tre malprobabla, ĉar apenaŭ imageblas ke en la amaso da sonetoj troviĝus neniu banala. Pli probablas iom da ironio ĉe la maljunulino kaj Voltero.
V: Jamais on ne fit meilleure chère, et jamais on n’eut plus d’esprit à souper qu’en eut Sa Majesté.
L: Neniam oni tiom bone manĝis, kaj neniam la reĝo estis pli sprita ol dum la vespermanĝo.
S: Neniam oni pli bone manĝis, kaj neniam iu montriĝis pli sprita vespermanĝanto ol Lia Reĝa Moŝto (ĉap.18ª)
Kelkloke Lanti’ ne komprenis arĥaikaĵojn:
Inter la iamaj okupoj de Kakambo Voltero mencias (ĉap.14ª): facteur, kion Lanti’ tradukas (laŭ moderna signifo) «leterportisto». Laŭ mi, por tiuj epoko kaj karaktero pli konvenas la malnova signifo «komisiisto»:
facteur. … 4° Terme de commerce. Celui qui est chargé d’un négoce pour le compte d’un autre. [Littré]
V: ils seront charmés d’avoir un capitaine qui fasse l’exercice à la bulgare; vous ferez une fortune prodigieuse
L: ili estos ĉarmataj havi kapitanon, kiu bulgare ekzercadas; vi akiros eksterordinaran riĉon
S: ili ĝojos ricevi kapitanon kun bulgara ekzercado; vi faros brilan karieron (ĉap.18ª).
La vorto fortune en la Voltera tempo certe jam povis signifi ‹riĉaĵo› (tiel en ĉap.24ª fraton Grilo liaj gepatroj monaĥigis pour laisser plus de fortune à un maudit frère aîné), sed en ĉi tiu verko ĝi pli ofte rilatas al ‹kariero›[181]. «La bulgara ekzercado» per si mem ne donas «eksterordinaran riĉon», sed ĝi rekte utilas en militista kariero.
L: Ili restis monaton en tiu gastejo.
Tio perpleksigas la leganton, ĉar por «tiu gastejo» mankas referencato. France:
V: Ils passèrent un mois dans cet hospice.
S: Ili restis monaton en tiu gastama lando (ĉap.18ª)
Laŭ Littré,
hospice 1° Lieu où l’on donne l’hospitalité (sens primitif mais vieilli).
Ĉi-okaze la «gastiga loko» estas la lando, ĉar tiu frazo enkondukas komparon inter Eldorado kaj Vestfalio.
V: le patron prend son temps, met à la voile, démarre
L: la mastro ne rapidas, malvolvigas la velojn, ekforiras
S: la mastro profitas la momenton, malvolvigas la velojn, levigas la ankron (ĉap.19ª)
(Laŭ Littré, «temps … 19° Conjoncture, occasion propre, moment: J’ai pris le temps de sortir pendant que vous dormiez, MOL., G. Dand. III, 8»)
En ĉap.25ª déjeuner, dîner ankoraŭ estas «matenmanĝo», «tagmanĝo» (interalie, la déjeuner konsistas el taso da ĉokolado). Lanti’ tradukas laŭ la moderna uzado «tagmanĝo», «vespermanĝo».
En la post-Voltera sencoŝovo de baiser/embrasser («kisi → fiki» + «brakumi → kisi») Lanti’ ankoraŭ retenas la malnovan sencon de la unua: «baiser = kisi», sed ja ŝovas la duan: «on embrassa la vieille → oni {
V: Le précepteur Pangloss était l’oracle de la maison, et le petit Candide écoutait ses leçons avec toute la bonne foi de son âge et de son caractère.
L: La guvernisto Panglos estis la hejma orakoldiranto kaj la malgranda Kandid aŭskultis liajn instruojn kun la tuta sincero, akordiĝanta kun lia aĝo kaj lia karaktero.
S: La guvernisto Pangloso estis
L tute koheras kun la ĉefsenco de la bonne foi, tamen «aŭskulti kun la tuta sincero» estas sence lama kaj postulas streĉan interpreton. Littré donas pli konvenan signifon:
Être de bonne foi, être trop confiant. «Ne soyez pas, ma sœur, d'une si bonne foi» (Molière, Femmes sav. I, 1).
Tio bone koheras kun la konkludo de la koncerna peco (2 alineojn poste): «Kandido atente aŭskultis kaj naive kredis».
(Cetere atentindas la troa artikolo kaj liaj→siaj.)
La enigma «faire notre noce»
En ĉap.13ª Kandido diras al la guberniestro de Bonaero:
V: et nous supplions Votre Excellence de daigner faire notre noce.
G: und wir ersuchen Ihro Exzellenz unterthänigst, die hohe Gnade für uns zu haben, und unsre Hochzeit auszurichten.