Читать онлайн "Ezopa saĝo" - Kalocsay Kalman - RuLit

Выбрать главу

Pantero, linko, sovaĝbestoj pluraj prezentis sin, sed koro kaj lieno ĉe ili same senriproĉe puraj pruviĝis. Kaj sin savis per mieno humila ankaŭ la hieno.

La vico de l’ azeno tiam venis, kiu sin jene ekzamenis: «Mi kulpis foje, mi bedaŭras pente, ho ve, ke tio okazis. Iam mi preter Delfoj pasis, malsatis jam turmente, la freŝa herbo logis tente, kaj jen, mi min delogi lasis: Herbkvastojn kelkajn manĝis, senatente, ke rajton mi ne havis ja por tio.»

La lup’ leviĝis kun indigna krio: «Ho, ĉu do iam kulpon pli punendan vi aŭdis? Manĝi herbon fremdan! Kaj eĉ, en Delfoj! Eble la herbkvastoj estis plej propra hav’ de l’ sanktaj pastroj! Jen do, pro kiu, en kolero bola, la dio inter nin la plagon sendis! Por tia krimo, fratoj, puno sola ekzistas: mort’!» — Kaj la azeno pendis.

75. La muso kaj la rano

VdE.

La muso amikiĝis al la rano, invitis kaj regalis ĝin per pano, fromaĝ’, mielo, figo, nukso, pomo (ĝi loĝis en kamer’ de riĉa homo). Ili festenis gaje kaj feliĉe, kaj kiam ili manĝis jam sufiĉe, la rano diris: «Venu al mi gasti, vi ankaŭ tie ne bezonas fasti. Sed por ke vi ne timu, mi per ŝnuro kunligos nin. Ĉe l’ marĉ’ al sia kruro ĝi ligis ties kruron, kaj subite ĝi plonĝis. Nia muso, alligite, tiriĝis kun ĝi al la marĉ’, kaj veis, sufokiĝante tie: «Mi pereis! Vi, sendankulo, kaŭzis mian morton, sed estos, kiu venĝi havos forton!» Kaj jen, ĝin, dum en akvo ĝi baraktis, ekvidis niz’, alflugis kaj ĝin kaptis. La ran’ surŝnure pendis kiel pluso, la niz’ ĝin manĝis kune kun la muso.

76. La aglo kaj la vulpo

(La fablon prilaboris Arĥiloĥos, sed el lia poemo post restis nur kelkversa fragmento.)

La aglo foje kun la vulp’ federis sin amike, kaj por ke ĉi amika lig’ firmiĝu pli fortike, ili loĝiĝis en proksim’: La aglo neston plektis sur alta arbo, dum la vulp’ arbuston por si elektis sub tiu sama arbo kaj la idojn tie kaŝis. Sed foje, kiam el la hejm’ al kampo ĝi forpaŝis, la aglo, manke de manĝaĵ’, alflugis, rabe prenis la vulpidetojn, kaj kun la aglidoj manĝfestenis. La vulpo post la hejmenven’ sciiĝis pri l’ perfido, la aglon malbenegis, sed ĉi tiu kun mokrido respondis per orgojla kri’: «Al mia alta nesto neniam via kolereg’ atingos, rampa besto!» La vulp’ lamentis: «Mankas, ve, flugpovo, kaj mi sen ĝi ne estas ja kapabla la flugantan birdon venĝi. Nenio por mi restas krom, en mia kolerbrulo, malbeni, kiel faras al potenca perfortulo senhelpaj kaj malfortaj, kaj toleri pacience.» La aglon tamen trafis pun’ pro tio, ke atence la ligon de la amikec’ ekrompis ĝi, perfida. Altaro staris kampe, kaj la oferaĵ’ kaprida jam brulis, kiam el la alt’ la aglo sin alĵetis, ĝin kaptis, portis al la nest’. Sed vento ekimpetis, la nesto per ardaĵa karn’ ekflamis, brulis, falis kun la aglidoj. Kuris tuj la vulpo, sin regalis, manĝante ilin antaŭ la okuloj de la aglo. La justo tiel venkis per hazardo aŭ miraklo.

77. La aglo kaj la alaŭdo

(La fablon konservis Hesiodos.)

Alaŭdon kaptis aglo, kaj je l’ indulgpet’ la rabobirdo diris al la kantistet’: «Silentu, stulta, la pli forta estas mi, kaj kia ajn kantist’ belvorta estas vi, vi venos, kien mi arbitre portos vin, laŭplaĉe mi delasos aŭ dismordos vin!» Kaj fierege, kun viktim’ de sia rab’, li flugis alten plu kun lanta flugilfrap’.

Rimarkoj

Pri la vivo de Ezopo (Αίσωπος, Æsopus) postrestis nur tre malmultaj informoj; pluraj rigardas lin legenda figuro. Platono mencias (en Gorgias), ke li estis Friga sklavo, vivanta en la VI jarcento antaŭ nia ero. Per Herodoto ni scias, ke li liberiĝis en la insulo Samos, per Aristofano, ke li havis konflikton kun pastroj de Delfoj, el pluraj fontoj, ke tiuj lin kondamnis je morto, sed poste, pro la pesto plaganta la urbon, ili devis starigi al li memorkolonon, por repacigi la kolerajn diojn. Lastatempe pluraj esploristoj rigardas lin martiro de la naskiĝanta greka demokratio. Estas certe, ke la figuro kaj la fabloj de Ezopo estis tre amataj de la greka popolo. Oni instruis la fablojn en la lernejoj; en «La Birdoj» de Aristofano oni diras iun nekulturita, ĉar ne lerninta eĉ Ezopajn fablojn; Sokrato, laŭ Platono, versigis en sia karcero fablojn Ezopajn. Lian vivon diskonigis popollibro. Laŭ la tradicio li estis en persona interrilato kun la sep grekaj saĝuloj, kaj ties memoron gardis la Ezopo-statuo de Lysippos, kie la sep saĝuloj staras malantaŭ Ezopo en la fono (vd la enkondukan poemon de Agathias).

Fragmentetoj de tiu popollibro pri Ezopo troviĝas tie ĉi kaj tie (ekz-e ĉe Plutarko kaj Lukiano), sed ĝi mem perdiĝis. Detala biografio, baze de la tradicio, estis verkita en la helenisma epoko, kaj ties variaĵo, riĉigita per multaj legendoj, estas la biografio verkita de la Bizanca monako Planudo (Μάξιμος Πλανούδης) en la XIV jarcento; ĝi enhavas ankaŭ greklingvan kolekton de fabloj.

Ezopo verŝajne diris siajn fablojn en prozo, kaj nur en la II jarcento transmetis ilin en grekajn sestaktajn versojn Babrio (Valerius Babrius), en facila lingvo kaj kun rutina verstekniko; lian verkon oni malkovris nur en 1843, en monakejo de la monto Athos. En la komenco de nia erao Fedro (Phædrus) tradukis la fablojn en latinajn sestaktajn versojn; el tiuj fabloj 127 postrestis en manuskripto el la X jarcento, sed ili diskoniĝis nur en la tempoj de la renesanco. En la IX jarcento greka monako densigis la fablojn en kvarversajn poemetojn.

En la mezepoko pluraj fabelkolektoj disvastiĝadis sub la titolo «Ysopet» (Ezopo); ĉi tiuj, tiel same kiel la Vulporomano aŭ t.n. Bestiarium (besthistorioj), estis pli malpli rilataj al la Ezopaj fabloj. Italaj, poste francaj humanistoj tradukis kaj imitis ĉi tiujn fablojn, kaj en la XVII jarcento aperis, eĉ en du eldonoj (1610 kaj 1660) la latinlingva fabelkolekto de Isaac Nevelet.

Tamen, la novepoka renaskiĝo de la Ezopa fablo estas ligita al la nomo de La Fontaine. Li ĉerpis verŝajne el la materialo de Nevelet, sed ankaŭ el aliaj fontoj, ekz-e el la hinda Panĉatantra (Kvin Capitroj), pli ĝuste el ties araba traduko fare de Bidpai, kies kolekto aperis en la franca lingvo en 1644.

La Fontaine estas kvazaŭ la Homero de la francoj; tia lin faras lia natureco, sereno, realsento, la varieco kaj universaleco de liaj fabloj, lia arto povanta levi alten eĉ la plej bagatelajn temojn. En liaj fabloj oni trovas karesemon kaj ironion, lirikon kaj satiron, sentimenton kaj ŝercon, unu apud la alia, kunplektiĝintajn, oni trovas pripentron de francaj pejzaĝoj, popolan tradicion, priskribon de servutulsuferoj en milda, preskaŭ ŝerca, sed des pli kortuŝa maniero.

Post li la artospeco de la fablo reviviĝis en tuta Eŭropo. En Francujo postrikoltas Florian, ĉe germanoj Lessing reprenas la Ezopan koncizon, en konscia kontraŭeco al la larĝparolemo de La Fontaine. Ĉe la rusoj Krylov la riĉan rusan fabeltrezoron kaj popolan saĝon interpretas en siaj fabloj ĝis nun legataj kaj citataj. Ĉe la hispanoj Iriarte verkas fablojn en kerna kaj konciza prezento, kun satiraj aludoj al siaj samtempuloj. Ankaŭ la pli malgrandaj literaturoj havas siajn ezopanojn, kaj tiel Ezopo fariĝis komuna trezoro de ĉiuj popoloj. Ne nur de la Eŭropaj: Ekzistas tradukoj en irana, hinda, japana, abisena ktp lingvoj.

~ 11 ~