– Бір жаққа қарағанда, жұлдыз жарқырап тұр, ал дәл оған қарасаң – сөніп кетеді. – Толқын үндемей жатты да Азат ақырын қосты: – Мен эжеңнің атының неге Жылдыз екенін білемін сияқты.
– Неге?
– Манап басқа жұмыспен айналысқанда, ол жарық береді. Ал ол оған көңілін аударса ше не болады?..
Ойлап, Толқын жауап қайтарды:
– Менің әпкем ешкімге жамандық жасаған жоқ. Оны өшірунің не керегі бар?
– Толкун, сен түсінбейсің…
– Жоқ, түсінемін. Манап сияқты адамдарға тісін көрсетпеу керек. Бірақ қасқыр ешкі боп маңыра алмайды да Жұлдыз өз ойламағанын айта алмайды. Бірақ бір нәрсені айтшы, – күрсінді, – ол саған не істеді? Әлде анаңа, әкеңе, достарыңа? Ол біреуге кедергі жасай ма?
– Жоқ, – келісті Азат.
– Менің әпкем ең жақсы адам емес шығар. Бірақ ол өзгелерден бетер ме? Сен, Азат, оның маған не істегенін білмейсің. Сондықтан мен оның жаулардың жағына тұрамын деп күтпе.
Азат үндемей қалды. Өз томырықтығын сезіп, Толқын әңгімені өзгертті.
– Осындай жарқын жұлдыздар тағы қайда бар, Азат?
– Ешқайда, – күлімсіреп деді ол. – Расында, мен көп жерде болған жоқпын ғой. Бірақ болған жерде мен жібек, әшекейлерді көрдім… Ал ондағы кісілер қандай киімді киіп жүр екен! Әсіре киініп, боялған.
Азат көрсетті де Толқын күлді.
– Тағы да мен бір тіпті айтылмаған сөзді жеткізе алатын сиқырлы белгілер туралы естідім.
Толқын кіжірейді.
– Ол қалай?
– Білмеймін. Және киізден емес, тастан салынған үйлер – жомокчу айтқандай, есінде ме? Келесі жолы міндетті түрде көремін.
– Келесі жолы? – қайталап сұрады Толқын.
– Иә… Келесі жорықта.
Толқын ол оның көзінде жарқ еткен жасын байқамау үшін тез бетін бұрды. Әрине. Ол біржолата қала алмайды ғой. Бірақ біраз уақытша ол бұны неліктен ұмытып кетті. Және кенет оны жібермеуге қалай аңсағанын анық түсінді. Мүмкін, өлімге. Толқын көзін жұмып, бұл ойларды қуа бастады. Жақын арада емес кетеді. Олай болса да не? Аспан оны бір, екі рет сақтайды, сосын ше? Қартайғанша көп жауынгер өмір сүрді ме?
– Не болды саған?
– Бәрі жақсы.
Оған өз жүгін салуға, оны, сорлы жетімекті барлықтары қалдырды деп айтқын келмеді. Ана, әке, аға, әпке… Енді ол да. Әлде пысқырып та қарамай, олардың соңына ілесуге? Қылыш пен садақпен белбеуленуге? Ол ма – төбелестерге қара алмайтын? Олай болса да, Азатты биік, зор аспанның еркінен сақтауға оның қандай қабілеттілігі бар? Әр адамның өз жолы бар. Сонымен, ұзақ уақытқа олар бірге бәрібір бола алмайды.
Толқын еңкілдеп қалды. Азат оны иығынан құшақтап, бұл сәтті сақтайын дегендей өзіне қысып тартты.
Әлібек-баатырдың қонақтардың бірі Чабалекейге оның жолдауын апаруға келісті. Онда Саткын ештеңе ерекше тапсырған жоқ – тек оны есте сақтап, міндетті түрде бір тау төбе сыйлықтармен оралады деп уәде берді. Алайда жан жарына ол туралы хабардың бар сыйлықтардан да қымбатырақ екенін білді. Жуықта кездесуін қуана дәмеленіп, арақашықтықтың қысқартқанын сезінді. Талаабөрүлерді тастап кеткенде бір мезгілде көңілді де ғамкүн де болып, сондай қонақжай иелермен қоштасқын келмейді деп түрін жасады. Аналар жауап ретінде оның етіктерін ұстап, осындай батырды қалай жібергіміз келмейді деп аһлай берді. Жай дала жомарттықпен сыйлықтарды берді: Саткынға оюлы сабымен қанжар қалды, Жылдызға ше – алдаспан. Ақыры аттанып кетіп, Саткын бұның бәрінің оған қалай жек көрінетін сезді. Анда бұл әдептерге күшін жұмсаған жоқ. Асығыстықты бүркемелемей, оның қоштасуымен бітергенін күтті. Оның емес, Саткынның туыстары сияқты. Аилды артта қалдырып та Жылдыз оған бір сөз айтқан жоқ. Әдеттенген жабырқанқылығымен Бүркүтті жылыту үшін желіске көшіп, жақын арада оны кейінде тастап кетті.
Екі күн өткеннен кейін алыста балбал тастар мен қорған көрінді. Жылдыз олардың жанынан өтіп кетейін деп жүре берді, бірақ Саткын тоқтап, жаяулады. Анда зауықсыз тоқтап қалды.
– Бұл адам кім болды? – қастерлі ойға шомып, сұрады Саткын. Марқұмның рухын үнсіз қорғап, суық тас үйінділері оған қарай берді.
– Оның аты саған бірдеме бере алады сияқты. – Анда жерге түсіп, жақындады. Кенет Саткын оның оны қылышпен қалай оңай соға алатынды ойлап кетті. Жаман ой, өзімен өзі келетіндердің бірі. Бұны айқын сезгені солай, дене түршігіп кетті.
– Бір батыр шығар.
Жылдыздың сабырлы, дөрекі даусының дыбысы оның есін жидырды.
– Солай сияқты… Адамдар неге өледі, не үшін?
– Әрбіреудің өз себебі бар, – ыржиып деді. – Кішкентай балаға сияқты түсіндірунің керегі бар ма?
– Мен соғыстағы ажал туралы айтып тұрмын. Хандар не үшін соғысып жүр? Жер үшін. Ал айнала қарашы. – Ол далаға қолмен көрсетті. – Соншама көп жер. Бос… Бірақ бәрібір ешкімнің дамылы жоқ. Бұның бәрі не үшін? Адамдар неге сыйыса алмайды?