Бір сөз демей, олар оның атына мінді де бұл қапа қаладан баяу әрмен кетті.
Үп-үлкен үйлер артта қалғанда, олар алыста емес орғыған жылқыны байқап қалды. Оларды көріп, жылқы жүгіре жөнелді. Азат, аңырып қалып, атты тоқтатты. Ал Толқын қалайша түсінді… Кенет жерге түсіп, шетке қашып шықты. Жылқы тоқтауға ойлаған да жоқ сияқты. Азат айғайлап жіберді, оның аттың дүбірі естілді. Толқын селк еткен жоқ…
Жылқы тоқтап қалып, артқы аятқан тік тұрды да, оларды айнала шанды көтеріп, ауыр тұяқтарын қаға бастады. Жұбанып, Бүркіт өзінді сипауға рұқсат берді. Қасына үріккен Азат жерге секіріп түсті.
– Не болды?
Толқын жылқының мұрнына алақанын қойып, ерке күбірледі:
– Жанымыз біздің…
Бие, құлақтарын мазасызданып тік тұрғызып, ашық қақпа қарай қарады. Толқын дәл сол жаққа бұрылды. Қайдасыңдар сендер…
Жауынгер оны дәл зынданның есігіне дейін ертіп апарып, тез болуға деді де кетті. Саткын еніп кірді, бірақ ең қиынысы әлі алда – анданы алып шығуға. Құрсаулаған есікті ашып, қыбыр етпей кірді.
Жалғыз сәулесі жоғарыдағы тордан түсті. Еденде жатқан адамның тұлғасын көру үшін ол жетті. Анда басын әдеттегідей қолмен бүркеп, екпетінен жатты. Ашқан есіктің дыбысын естіп те ол қозғалған жоқ. Жылдыз байланған да бұғауланған да болған жоқ – не үшін? Өз бетімен ол бәрібір шыға алмады. Саткын тек жақындап та еңкейіп оның ұйықтамайтынын түсінді. Жейдесі жыртылған, беті қалың тотығына қарамастан да сұп-сұр, ерінде қаны қабыршақтанып қатып қалды. Саткын құлағын оның мұрнына жақындатты – тынысы бар.
– Жылдыз! Оян. Анда, бұл менмін… – оның бетіне сәл қаққылап, міңгірледі Саткын.
Жылдыз қабағын әлсіз көтерді де оған селқос қарады. Ол бәрін түсінгенше біраз уақыт өтті. Одан ауыр, боздаған ыңқылы естіліп қалды да ол бетімен құмға соқтықты. Саткын бұл ауырудан деп шешіп, жайлап иығын тигізді.
– Не болды? Қане, көмектесейін.
Күтпеген жылдамдықпен Жылдыз қолды тартып алды да, бетін тыржитып, шынтақтап көтеріліңкіреді.
Ол еңбектегенде Саткын оған су бөрдекті созып берді. Жылдыз тыныш қырылдап күліп жіберді.
– Сен мынау қарғыс соққан суатың білесің бе қай жеріңе тығып қой…
Жылдыз дыбдыр сөйлесе де, Саткын оның бірдеңе соған сәйкес айтатын күтті де оған қоса анданың сөйлеуіне үйренді. Ауыртатын шабандықпен Жылдыз ақырында теңселетін әлсіз аяғын басып тұрды.
– Көрсетші…
Ол ашуланғанша Саткын оның жейдесін сәл көтерді. Ол кейде жауынгерлерің емдеді, бірақ соған ұқсас ештеңе кездескен жоқ. Оның бүкіл денесі көгеріп кетті, іші оғаш ісіп кетті. “Олар оның сүйектерін сындырды”, – түрін көрсетпей, жан түршігіп ойлады Саткын. Анда оны итеріп кетті де өзі әрең аяғын басып тұра қалды.
– Мен сені бұл жерден алып шығамын. Тыңда…
– Қара, Саткын. Тілегенің сол ма? – қолдарын екі жаққа жазып жіберіп, оның сөзін бөлді. – Мә, тамашала. Сенің өз дегеніне жеткеніңе өте қуаныштымын.
– Жылдыз, уақытымыз жоқ. Хан бізді айдап салуға шешті, төбелесуге мәжбүрленуге…
– Жаңа ғана түсіндің бе? Бұның бәрі – оның ойыны.
– Ол менің саған кім болғанын білген жоқ.
– Білді ол, – оны тыңдамай, құтылып деді Жылдыз. – Ол бәрін білді!
Жылдыз ақылсыз тәрізді қарқылдап күліп те қолын бұлғап, тордың ішінде жүре берді.
– Білесің бе не, мен дайынмын! Қазір бастайық та. Қане, кел! Мен әлгіде қандай аңды өлтіріп құлаттым көрсең ғана!.. Сен маған не болады?
– Тыныш сөйлеші, анда, – оларды естіп алады деп қорқып, деді Саткын.
– “Анда”? Енді сен бұны есіне түсірдің, иә?
– Сосын сөйлесеік…
– Ешқандай да сосын емес. Сен мені саттың…
– Саған бола соғыс бастала жаздады! – шыдай алмай, айғайлады ол.
Таңғалысқа орай, оны ашу қысқан жоқ. Жылдыз сәл басын бүйірге иді де, қабырғаға сүйеніп, үндемей қалды. Саткын сабырлай сөйледі:
– Жылдыз, онда Толкун мен Азат күтіп тұр…
Анда оқыс оған қарады.
– Толқын?.. Ол қайда?!
– Қаланың сыртында күтіп тұр.
Оны аяқта ұстайтын есалаңдық кетті. Жылдыз бетін қолымен басты да шоқиды. Саткын енді оның баратынын иығын босап түсінді.
– Жүре аласың ба?
– Иә…
– Олай болса, ақырында тыңдашы…
Шығаберісінде ол күзетшілердің біріне кілтті бейберекет лақтырды. Ол оған баяу арқасын бұрылды…
Ол мен төрменің көліңкесінде тұратын анда екеуі күзетшілердің алқымдарына қанжарлардың жалаңаш жүздерін басты.
– Қозғалсаңдар – өлесіңдер. Бір дыбыс та шығармай, ілгері адымдаңдар.
Жигиттер зынданға тыңдағыш кіргенде, олар олардың қолын байлады да ауыздарын жапты. Далаға шығып, қорқынышпен айнала қарады. Кенет дабыл қаққанды естіп, Саткын мен оған сүйенген Жылдыз қақпасына асығып жөнелді.