Նախքան Հեյդար Ալիևը, ժողովրդական ճակատի, թուրքական «Գորշ գայլեր» ահաբեկչական կառույցի անդամների ու Մոսկվայի իր համախոհների աջակցությամբ, Էլչիբեյի ու ղարաբաղյան կռիվների հերոս Սուրաթ Հյուսեյնովի հետ դաշնակցած՝ հայրենի Նախիջևանից հաղթական երթով կմտներ Բաքու, որպեսզի հետո նախագահ Աբուլֆազ Գադիրգուլի Ալիև-Բոյուքբեյ-Էլչիբեյին քշեր հեռավոր Օրդուբադի շրջանի հայաթափ Քաղաքիկ, այժմ թուրքացված Քելեքի գյուղ, իսկ Սուրաթ Հյուսեյնովին՝ Գոբուստանի բանտ… Նախքան Սումգայիթի բազմահազար հանրահավաքում նա կհետաքրքրվեր՝ «Բյաս հա՞նը բիզիմ Խըդըր*», և խարույկների վրա անպաշպան հայերին այրող այդ Խըդըր Ալոևը, նա ինքը՝ բանաստեղծ ու դպրոցի տնօրեն Խըդըր Ալոև-Ալովլըն**, արդեն առանց լայքայե թիկնոցի, մորուքի ու սև ակնոցի, դուրս գալով ամբոխի միջից, ծիծաղադեմ, հպարտ ու երջանիկ, կգնար փեյղամբարին*** ընդառաջ, և փեյղամբարը ջերմորեն կգրկեր, կթփթփացներ մեջքը և նրան Սումգայիթի քաղաքային գործադիր իշխանության ղեկավար ու Ազգային ժողովի՝ Միլլի Մեջլիսի պատգամավոր կկարգեր… Նախքան Ադրբեջանի ազգային անվտանգության նախարար Վագիֆ Հյուսեյովն իր ձերբակալությունից օրեր առաջ, ակնարկելով Ադրբեջանի ժողովրդական ճակատի քաղաքական մի քանի գործիչների, կհայտարարեր, որ 1990 թվականի Բաքվի հունվարյան դեպքերն ու Խոջալուն միևնույն մարդկանց սարքած գործն է, իսկ հանրապետության նախկին գլխավոր դատախազ Իլյաս Իսմայիլովն այդ նույն Միլլի Մեջլիսի ամբիոնից կհայտարարեր, որ Սումգայիթի ու Բաքվի հայոց կոտորածների կազմակերպիչներն այսօր պատգամավորական
անձեռնմխելիության մանդատներով նստած են այս դահլիճում,
–
* Իսկ ո՞ւր է մեր Խըդըրը (ադրբ.)
** ալովլը (ադրբ.) – կրակոտ
*** փեյղանբար (ադրբ.) – մարգարե
իսկ հանրահայտ Ջորջ Սորոսն իր «Գորբաչովի հայացքների համակարգը» գրքում կմատնանշեր, որ իրականությունից այնքան էլ հեռու չեն ենթադրություններն այն մասին, թե հայկական ջարդերն Ադրբեջանում ներշնչված են եղել տեղական մաֆիայի կողմից, որին ուղղորդում էր Հեյդար Ալիևն այն հաշվով, որպեսզի իրավիճակ ստեղծվեր Գորբաչովի համար ու նաև, իհարկե,
Ադրբեջանում իշխանությունը կրկին իր ձեռքը վերցնելու նպատակով, ինչին որ նա հասավ՝ Սումգայիթում, Բաքվում,
Կիրովաբադում և այլուր, հանուն իշխանության ու փառքի՝ անխնա հեղելով հազարավոր անմեղ մարդկանց արյունը, չխնայելով անգամ իր հայրենակիցների, թալիշների, լեզգիների, ավարների ու թուրք մեսխեթցիների արյունը՝ Խոջալու գյուղում ու Աղդամի մատույցներում… Նախքան այդ նույն Խոջալուի մասին ճշմարտությունն ասելու համար ադբեջանցի լրագրողներ Էլդար Հյուսեյնովը, Ալի Յակուբը, Ռաֆիկ Թաղին, Չինգիզ Մուստաֆաևն ու Աժդար Խանբաբաևը ճշմարտության զոհ կգնային, իսկ տասնյակ մարդիկ երկար տարիներով բանտ կնետվեին, այդ թվում նաև հանրաճանաչ Էյնուլլա Ֆաթուլլաևն՝ իր «Ղարաբաղյան օրագրի» համար, նախքան ադրբեջանցիները, միլիոններ ներդնելով, աշխարհով մեկ կթնդացնեին Խոջալուի շինծու պատմությունը՝ սքողելու համար սեփական ոճրագործությունները հայերի հանդեպ…
Եվ նախքան Կարմիր բանակը՝ Կիրովաբադի 23-րդ մոտոհրաձգային դիվիզիայի հրամանատար Ալեքսանդր Բուդեյկինի անմիջական նախաձեռնությամբ ու ադրբեջանական ОМОН-ի, աֆղանական կիշլաղներում հարյուր հազարավոր անմեղ մարդկանց անխղճորեն կոտորած ու դրա համար հերոսի կոչման արժանացած Բորիս Գրոմովի սեփական պլանով ու գեներալ Շամանովի գլխախավորությամբ խորհրդային կործանիչների ու տանկերի ուղեկցությամբ կսկսեր «Կոլցո» հրեշավոր օպերացիան, որպես պետական տեռորիզմի ակտ՝ ընդդեմ Ղարաբաղի խաղաղ բնակչության, հայերից դատարկելով շուրջ հիսուն հայկական հինավուրց բնակավայրեր՝ Հյուսիսային Ղարաբաղում, ամբողջ Շահումյանն ու Մարտակերտի շրջանի տասնյակ գյուղեր՝ հողին հավասարեցնելով Վաղուհասն ու բնաջնջելով Մարաղան՝ չխնայելով ո՛չ ծերերին, և ո՛չ էլ մանկանց, իսկ ողջ մնացածներին կքշեին բանտերը, ուր նրանք ամենօրյա անլուր կտտանքների կենթարկվեին ու շատերն էլ անհետ կկորչեին, նախքան թալանելու, բռնաբարելու, հայերի տներին ու նրանց ունեցվածքին տիրանալու ավանդական մոլուցքով բոնկված՝ վայրենի ամբոխը խորհրդային զորքերի տանկերի հետևից կխուժեր այդ գյուղերը ու հրճվագին ոռնոցով ցաքուցրիվ կվազեր դեպի հայերի ունեցվածքը… Նախքան հայատյաց գոլիցինների, մեծ իշխան նիկոլաևների, լոբանով-ռոստովսկիների ու մի ոմն Վելիչկոյի արժանավոր հետնորդ, արնախում դահիճ Վլադիսլավ Սաֆոնովը զտման կետերն ու բանտերը կլցներ շրջափակված Ղարաբաղի խաղաղ բնակչությամբ, նախքան գիշեր ու զօր չորս կողմից կրակ կթափվեր պաշարված Ստեփանակերտի վրա, իսկ փոքրիկ օդանավակայանում ծեծի ու ստորացման կենթարկվեին հայ ուղևորները, նախքան Բաբրակ Քարմալի ու Նաջիբուլլայի հավատարիմ խորհրդական Վիկտոր Պետրովիչ Պոլյանիչկոն՝ մերօրյա այդ Թալեաթը, սովետա-ադրբեջանական հրոսակախմբերի գլուխն անցած՝ կավերեր Մարտակերտի, Հադրութի, Շահումյանի, Բերդաձորի ու Գետաշենի հազարամյա հայոց շեն գյուղերը, բնակչությանը ճզմելով տանկերի թրթուրների տակ, գլխամաշկ անելով հայ տղամարդկանց ու մատաղահաս հայ աղջիկներին արյան մեջ փռված ծնողների աչքի առաջ նվիրելով ժողովրդական ճակատի իր թուրք մտերիմներին, և նախքան այդ ամենի համար, երևի, բեհեղզեբուղ Գորբաչովը հեռագրով անձամբ կշնորհավորեր այդ հրեշին՝ նրա ծննդյան օրվա առթիվ, և նա կարժանար հերոսի կոչման, իսկ նրա մարդասպան զինակիցներից յոթ հոգու՝ ադրբեջանական «օմոն»-ից, կպարգևատրեր մարտական Կարմիր Աստղի շքանշանով…