— Сапраўды, — сказаў ён, — вы кажаце праўду, спадар прафесар, і ваш капітан майстар сваёй справы. Мы ў Міжземным моры. Добра. Давайце пагутарым аб нашых справах, але так, каб нас ніхто не падслухаў.
Я добра зразумеў, куды цаляе канадзец.
«У кожным выпадку, — падумаў я, — пагаварыць аб гэтым неабходна, калі Нэд Лэнд дамагаецца».
І мы ўтрох пайшлі да выступа пражэктара і ўселіся там.
— Цяпер мы вас слухаем, Нэд, — сказаў я. — Што вы хацелі паведаміць нам?
— Маё паведамленне будзе вельмі кароткім, — адказаў канадзец. — Мы падыходзім да Еўропы, і перш чым капітану ўзбрыдзе ў галаву пацягнуць нас на дно Палярнага мора альбо ў Акіянію, я прапаную разлучыцца з «Наўтылусам».
Прызнаюся, мне непрыемна было спрачацца з канадцам на гэтую тэму. Мне ні ў якім разе не хацелася абмяжоўваць волю сваіх таварышаў, але, з другога боку, я зусім не жадаў так хутка развітацца з капітанам Нэма. Дзякуючы яму, дзякуючы яго дзіўнаму караблю, я кожны дзень папаўняў свае веды, нанова пісаў сваю кнігу аб жыцці марскога дна, знаходзячыся, як кажуць, у самым цэнтры гэтага жыцця. Дзе яшчэ я знайду магчымасць так дасканала вывучыць цуды акіяна? Вядома, нідзе! Таму мне так не хацелася пакідаць «Наўтылус», пакуль не скончыцца наша даследчая экспедыцыя.
— Мой любы Нэд, — сказаў я, — адкажыце мне шчыра: няўжо вы сумуеце на гэтым караблі? Няўжо вы праклінаеце свой лёс, які закінуў вас сюды?
Канадзец адказаў не адразу. Потым, скрыжаваўшы рукі на грудзях, ён сказаў:
— Па праўдзе кажучы, я не шкадую, што зрабіў гэтае падводнае плаванне. Калі-небудзь я буду з прыемнасцю ўспамінаць аб ім. Але для таго, каб гэта здарылася, трэба плаванне скончыць. Вось што думаю я па гэтаму поваду!
— Гэтае плаванне скончыцца, Нэд.
— Дзе? Калі?
— Дзе? Не ведаю. Калі? Не магу вам сказаць дакладна, але думаю, што зараз-жа пасля таго, як мора раскрые нам сваю апошнюю тайну. На гэтым свеце кожны пачатак павінен мець свой канец.
— Я зусім згодзен з гаспадаром, — заўважыў Кансель. — Па-мойму зусім магчыма, што аб’ездзіўшы з намі ўсе моры і акіяны, капітан Нэма проста возьме ды і выкіне нас.
— Выкіне? — абразіўся канадзец. — Вы сказалі, што ён нас выкіне?
— Не чапляйцеся да слоў, Нэд Лэнд, — умяшаўся я. — Нам няма чаго баяцца капітана Нэма, у гэтым я не згодзен з Канселем. Але, з другога боку, не варта спадзявацца на тое, што ён самаахвотна згадзіцца адпусціць нас на волю. Мы ведаем усе сакрэты «Наўтылуса», і наўрад ці ён дазволіць, каб яны вандравалі разам з намі па ўсяму свету.
— На што-ж вы, у такім выпадку, спадзяецеся? — запытаўся канадзец.
— На акалічнасці, якія рана ці позна складуцца так, што мы здолеем скарыстаць іх. Гэта можа здарыцца праз шэсць месяцаў з такім-жа поспехам, як і зараз.
— Гм, — буркнуў Нэд Лэнд. — Скажыце, калі ласка, спадар натураліст, ці можаце вы ўгадаць наперад, дзе мы будзем праз шэсць месяцаў?
— Можа зноў тут, а можа і ў Кітаі. Вы ведаеце, што «Наўтылус» надзвычай шпаркае судна. Ён нясецца па акіянах з такой самай хуткасцю, як ластаўка ў паветры альбо кур’ерскі цягнік па зямлі. Ён не баіцца людных мораў — мы ў гэтым ужо ўпэўніліся. Хто можа сказаць, што праз шэсць месяцаў ён не вернецца зноў да берагоў Францыі альбо Англіі і што ўмовы для ўцёкаў не будуць яшчэ больш спрыяючымі, як сёння?
— Спадар прафесар, — сказаў канадзец, — вашы довады зусім няправільныя. Вы гаворыце ўсё ў будучым часе: «Мы будзем тут. Мы будзем там». А я кажу ў цяперашнім часе: «Мы тут — трэба гэта скарыстаць!»
Я не мог супярэчыць супраць лагічнага разважання Нэда Лэнда і адчуў сябе пераможаным у гэтых спрэчках. У мяне не было больш довадаў у абарону сваёй прапановы.
— Спадар прафесар, — казаў далей Нэд, — дапусцім на хвіліну немагчымае — што капітан Нэма сам прапануе нам волю. Ці прымеце вы яе?
— Не ведаю.
— А каб ён дадаў, што сваю прапанову ён не паўторыць ніколі ў жыцці, — тады вы прынялі-б яе?
Я маўчаў.
— Што аб гэтым думае сябар Кансель? — запытаўся канадзец.
— Сябру Канселю абсалютна няма чаго сказаць па гэтаму поваду, — спакойна адказаў добры хлапец. — Ён зусім не зацікаўлены ў тым ці іншым рашэнні гэтага пытання. Таксама, як яго гаспадар, таксама, як яго прыяцель Нэд Лэнд, — ён халасты. Ні жонка, ні дзеці, ні сваякі не чакаюць яго на радзіме. Ён служыць у свайго гаспадара і гэтай службы кідаць не збіраецца. Ён з жалем павінен паведаміць, што не збіраецца прымаць удзел у галасаванні гэтага пытання і рабіць сваім голасам перавагу ў той ці іншы бок. У спрэчках прымаюць удзел толькі дзве асобы — гаспадар з аднаго боку і Нэд Лэнд з другога. А сябар Кансель зараз змаўкае і пачынае лічыць галасы.