— Добра разумею, капітан. Дазвольце толькі сказаць вам, што чэрпаючы золата ў гэтай бухце Віго, вы выперадзілі адно камерцыйнае таварыства, якое магло-б спрачацца з вамі.
— Якое?
— Таварыства, якое атрымала ад іспанскага ўрада права шукаць затануўшыя галіёны. Акцыянеры гэтай кампаніі спяць і бачаць гэтыя пяцьсот мільёнаў, бо каштоўнасць груза патануўшых галіёнаў была ацэнена іменна ў гэтую суму.
— Пяцьсот мільёнаў? — паўтарыў капітан Нэма. — Яны тут былі, але іх ужо няма.
— Разумею, — сказаў я. — Таму некалькі слоў папярэджання ўдзельнікам гэтай справы былі-б зусім не лішнімі. Але хто ведае, як гэтае папярэджанне будзе прынята? Вы-ж ведаеце, што ігракі заўсёды больш шкадуюць аб страце шалёных надзей, чымся аб згубе грошай. Ну, але мне не шкода гэтых ігракоў. Я больш шкадую аб тым, што грошы, якія маглі-б дапамагчы сотням тысяч беднякоў, ніколі не дойдуць да іх…
Я яшчэ не скончыў фразы, як адчуў, што яна абразіла капітана Нэма.
— Ніколі не дойдуць да іх? — усклікнуў ён. — Значыцца, вы лічыце, што гэтыя грошы страчаны, паколькі яны падабраны мною? Няўжо вы думаеце, што я для сябе збіраю гэтыя скарбы? Хто вам сказаў, што я не раблю з іхняй дапамогаю добрых спраў? Я ведаю, што на зямлі існуе безвыходнае гора, прыгнечаныя народы, няшчасці, патрабуючыя дапамогі, і ахвяры, заклікаючыя да помсты! Хіба вы на разумееце, што…
Тут капітан Нэма раптам змоўк. Можа ён пашкадаваў што ў парыве абурэння сказаў лішняе? Але я ўжо і так усё зразумеў. Якія-б ні былі прычыны, прымусіўшыя яго шукаць незалежнасць пад вадой, але раней за ўсё ён заставаўся чалавекам. Яго сэрца аблівалася крывёй ад пакут чалавецтва, і ён шчодрай рукой рабіў дапамогу прыгнечаным народам і паасобным людзям.
Я зразумеў цяпер, каму прызначаліся мільёны, адпраўленыя капітанам Нэма ў той дзень, калі «Наўтылус» знаходзіўся каля ахопленага паўстаннем вострава Крыта!
Раздзел дзевяты
Загінуўшае сухазем’е
Наступнай раніцаю да мяне зайшоў канадзец. Я чакаў гэтага наведвання.
У Нэда Лэнда быў вельмі засмучаны выгляд.
— Што скажаце, спадар прафесар, — пачаў ён.
— Што-ж тут казаць, Нэд? — адказаў я. — Выпадак здрадзіў нам.
— Так… Трэба-ж было гэтаму праклятаму капітану спыніць свой карабель акурат у тую хвіліну, калі мы збіраліся ўцякаць.
— Нічога не зробіш, Нэд, ён павінен быў наведаць свайго банкіра.
— Банкіра?
Нэд шырока раскрыў вочы.
— Дакладней кажучы, касу свайго банка. Я маю на ўвазе дно акіяна, дзе багацце куды лепей схавана, чымсь у якім хочаш дзяржаўным схавальніку.
І я расказаў Нэду Лэнду падзеі папярэдняга вечара, спадзяючыся, што маё апавяданне прымірыць яго з капітанам і прымусіць адмовіцца ад уцякання.
Але адзіным вынікам было шчырае шкадаванне Нэда Лэнда, што яму на прыйшлося самому пагуляць на месцы бойкі пры Віго і вынесці адтуль больш канкрэтныя ўспаміны.
— Аднак, — сказаў ён, вяртаючыся да сваёй неадступнай ідэі, — нічога яшчэ не страчана. Тое, што не ўдалося ўчора ўвечары, можа здарыцца сёння…
— Куды ідзе «Наўтылус»? — запытаў я яго.
— Не ведаю.
— У поўдзень паглядзім па карце.
Канадзец звярнуўся да Канселя. Апрануўшыся, я паспяшыў выйсці ў салон. Компас паведаміў мне не вельмі прыемныя весткі: «Наўтылус» ішоў на паўднёвы захад.
Мы павярнуліся спіной да Еўропы.
Я з нецярпеннем чакаў паўдзённых назіранняў вынік якіх зараз-жа адзначаецца на карце.
А палове дванаццатай насосы спаражнілі рэзервуары, і «Наўтылус» усплыў на паверхню акіяна.
Я кінуўся на палубу; Нэд Лэнд выперадзіў мяне.
Перад намі не было ніякай зямлі. Толькі неабсяжнае мора. Некалькі паруснікаў віднеліся на кругавідзе, — мусіць гэта былі тыя, што, чакаючы спадарожнага ветру, каб абыйсці мыс Добрай Надзеі, даходзяць да мыса св. Рока. Неба было зацягнута хмарамі. Відаць чакаўся шквал.
Засмучоны Нэд Лэнд стараўся прасвідраваць зрокам воблачную заслону на гарызонце: ён спадзяваўся, што ў тумане ўбачыць жаданую сушу.
У поўдзень ненадоўга паказалася сонца. Памочнік капітана скарыстаў гэта, каб вызначыць яго вышыню. Паколькі на моры паднялося вялікае хваляванне, «Наўтылус» зараз-жа зноў апусціўся ў ваду.
Праз гадзіну, калі на карце было адзначана становішча карабля, я ўбачыў, што мы знаходзімся на адлегласці шасцісот кіламетраў ад бліжэйшай зямлі, пад 16°17´ даўгаты і 33°22´ шыраты. Не было чаго і думаць уцякаць пры гэтых умовах.
Няцяжка сабе ўявіць, як засмуціўся канадзец пры гэтай навіне. Што датычыцца мяне, дык я не дужа шкадаваў. Наадварот, у мяне нібы камень зваліўся з сэрца, і я з найвялікшай прыемнасцю вярнуўся да сваіх бягучых спраў.