— Пад зямлёю, спадар прафесар.
— Пад зямлёю? — ускрыкнуў я. — І «Наўтылус» плавае?
— Ён заўсёды плавае.
— Але… я нічога не разумею…
— Пацярпіце некалькі хвілін. Пражэктар зараз засвеціцца, і вы ўсё зразумееце.
Я сеў на вышку пражэктара і цярпліва стаў чакаць. Цемра была настолькі густой, што я не бачыў нават капітана Нэма. Але, падняўшы вочы ўверх, я ўбачыў акурат над сваёю галавою нейкае невыразнае мільганне, нейкае паўсвятло, якое пранікала праз круглую адтуліну. У гэтую хвіліну запаліўся пражэктар, і яго асляпляючае святло знішчыла гэтае няяснае мільганне.
Калі вочы мае прызвычаіліся да святла, я пачаў азірацца навакол.
«Наўтылус» стаяў нерухома каля берагу, які нагадваў узбярэжную якога-небудзь парта. Падводны карабель знаходзіўся на паверхні возера, абкружанага з усіх бакоў каменнай сцяной. Дыяметр возера меў прыблізна дзве мілі; значыцца, акружына яго працягвалася на шэсць міль. Узровень вады ў возеры быў той-жа, што і ў акіяне, бо гэтае возера абавязкова павінна было злучацца з акіянам. Гэта сцвярджалася і паказаннямі манометра. Высокія сцены звісалі над вадой і злучаліся ўверсе, на вышыні пяцьсот ці шэсцьсот метраў, у вялізны купал. У вышэйшым пункце гэтага купала адчынялася тая самая адтуліна, якая прапускала слабае святло, як відаць, водбліск сонечных праменняў.
Раней чым прыступіць да ўважлівага агляду гэтай вялізнай пячоры, нават раней чым задацца пытаннем, ці была гэтая пячора натуральнай альбо штучна зробленай чалавечымі рукамі, я падышоў да капітана Нэма і запытаў у яго:
— Дзе мы знаходзімся?
— У самым цэнтры згаслага вулкана, — адказаў ён, — залітага морам у выніку якога-небудзь тэктанічнага страсення. У той час, як вы спалі, спадар прафесар, «Наўтылус» пранік у гэтую лагуну праз натуральны канал, які праходзіць на глыбіні дзесяць метраў пад паверхняю акіяна. Гэта адна з гаваней «Наўтылуса» — верная, надзейная, схаваная ад нясціплых вачэй і абароненая ад вятроў усіх румбаў. Пакажыце мне хоць адзін порт на вашых сухазем’ях і астравах, які здолеў-бы так надзейна схаваць судна ад урагану, як гэтая пячора!
— Сапраўды, — сказаў я, — вы тут у поўнай бяспечнасці, капітан Нэма. Што можа пагражаць вам тут, у нетрах бяздзейнага вулкана? Але скажыце, ці мне здалося толькі, ці сапраўды я разглядзеў уверсе адтуліну?
— Так, гэта былы кратэр вулкана; калісьці ў ім бушавала лава, пары серы і слупы полымя. Цяпер-жа ён служыць для таго, каб забяспечыць маю гавань тым свежым, жыўным паветрам, якім мы дыхаем.
— Які гэта вулкан?
— Гэты вулкан знаходзіцца на адным з незлічоных астраўкоў, параскіданых у гэтай частцы акіяна. Для праходзячых міма караблёў — гэта проста выступаючая з мора скала; для нас-жа — гэта бяспечнейшы ў свеце порт. Я выпадкова адкрыў яго, і гэты выпадак саслужыў мне немалую службу.
— Хіба нельга спусціцца сюды праз адтуліну кратэра?
— Гэта таксама немагчыма, як немагчыма мне падняцца адгэтуль да кратэра. Прыкладна футаў на сто ўверх яшчэ можна ўзабрацца па сценах, але далей яны нахіляюцца, звужваюцца і прабрацца вышэй зусім нельга.
— Я бачу, капітан, што прырода прыходзіць вам на дапамогу ўсюды і заўсёды. Вы ў поўнай бяспечнасці ў гэтым падземным возеры, і нічыё нясціплае наведванне не можа застрашыць вас. Але навошта вам спатрэбіўся гэты прытулак? «Наўтылусу»-ж не патрэбна гавань.
— Не, спадар прафесар, але яму патрэбна электрычнасць, каб рухацца, батарэі — каб вырабляць электрычную энергію, натрый — каб жывіць гэтыя батарэі, вугаль — каб атрымаць натрый, і капальні — каб здабываць каменны вугаль. Тут-жа мора паглынула цэлыя лясы, якія раслі ў далёкія геалагічныя эпохі; скамянелыя, ператвораныя ў каменны вугаль, яны з’яўляюцца для мяне невычарпальнымі складамі паліва.
— Значыцца, вашы матросы ператвараюцца тут у капальнікаў?
— Зусім правільна. Гэтыя капальні знаходзяцца пад вадой, таксама, як і вугальныя шахты Ньюкасла. Апранутыя ў скафандры, з кіркай і лапатаю ў руках, мае матросы здабываюць тут вугаль, збаўляючы мяне ад неабходнасці атрымліваць яго з земных капальняў. Калі я палю каменны вугаль для выпрацоўкі натрыя, дым, што падымаецца над кратэрам, надае гэтай гары выгляд дзейнічаючага вулкана.
— Ці ўбачу я, як здабываюць вугаль вашы матросы?
— Не, у гэты раз не ўбачыце, бо я спяшаюся працягваць наша падводнае кругасветнае плаванне. Я абмяжуюся тым, што забяру запас гатовага натрыя, які хаваецца тут. Як толькі мы пагрузім яго на борт, гэта значыць не пазней, як праз дзень, мы зноў кранёмся ў дарогу. Таму, калі вы хочаце азнаёміцца з гэтай пячорай і абыйсці навакол лагуну, дык скарыстайце гэты дзень стаянкі, спадар прафесар.