— Але-ж гэта сапраўднае нявольніцтва!
— Называйце гэта як вам спадабаецца.
— Нявольнік мае права імкнуцца на волю! Усе спосабы для гэтага добрыя.
— Гэтага права ніхто не адымае ад вас, — адказаў капітан Нэма. — Хіба я звязваў вас якой-небудзь прысягай?
— Спадар, — сказаў я яму, — ні мне, ні вам не хацелася вяртацца ў другі раз да гэтай тэмы. Але-ж паколькі мы ўжо кранулі яе, трэба гаварыць да канца. Я паўтараю, гутарка ідзе не пра мяне аднаго. Для мяне навука з’яўляецца магутнай апорай, захапленнем, забавай, калі хочаце, запалам, які дапаможа мне ўсё забыць. Таксама як і вы, я магу жыць у невядомасці, задаволены надзеяй пакінуць калі-небудзь чалавецтву вынікі сваёй працы. Адным словам, я магу захапляцца вамі, прызнаваць у некаторых адносінах вашу правасць і нават адчуваць нейкую прыемнасць ад таго, што з’яўляюся ўдзельнікам вашых вандраванняў. Але ёсць іншыя бакі вашага жыцця, якія здаюцца мне звязанымі з нейкімі асаблівымі таямніцамі, і да іх на гэтым судне толькі я ды мае таварышы не маем ніякага дачынення. І нават тады, калі нашы сэрцы біліся ва ўнісон з вашым, кранутыя вашым горам або захопленыя вашымі талентамі і розумам, мы павінны былі адмовіцца ад малейшага выяўлення той сімпатыі, якую няўхільна нараджае ўсё добрае і прыгожае. І тое, што мы чужыя для ўсяго таго, што датычыцца вас, робіць наша прабыванне тут нязносным нават для мяне. Але асабліва нясцерпна яно для Нэда Лэнда. Кожны чалавек па адным тым, што ён чалавек, заслугоўвае, каб аб ім думалі Ці задаваліся вы пытаннем, якія планы помсты могуць узнікнуць у чалавека, які кахае волю і ненавідзіць нявольніцтва? У такога чалавека, як наш канадзец? Ці пыталіся вы сябе, што ён можа прыдумаць, на што ён можа адважыцца?..
Капітан Нэма ўстаў.
— Што можа прыдумаць Нэд Лэнд і на што ён можа адважыцца? Я гэтым не цікаўлюся. Не я яго шукаў. І я не для ўласнай прыемнасці трымаю яго тут. Што тычыцца вас, спадар Аранакс, дык вы з тых, хто можа ўсё зразумець, нават маўчанне. Мне больш няма чаго вам адказаць. Першая ваша спроба гаварыць са мной на гэтую тэму павінна быць апошняй, бо ў другі раз я не стану нават слухаць вас.
Я выйшаў. Пачынаючы з гэтага дня нашы адносіны зрабіліся стрыманымі.
Я перадаў нашу размову абодвум маім таварышам.
— Мы ведаем цяпер, — сказаў Нэд Лэнд, — што нам няма чаго чакаць ад гэтага чалавека. «Наўтылус» набліжаецца да Лонг-Айленда. Мы павінны ўцячы, якое-б ні было надвор’е.
Але неба рабілася ўсё больш і больш пагражаючым. З’явіліся праракальнікі ўрагану. Малочна-белы туман насіўся ў паветры. Кругавід затуліўся навальнічнымі хмарамі. Воблакі несліся нізка над морам з незвычайнай хуткасцю. Мора ўздымалася і бушавала. Птушкі зніклі, за выключэннем буравеснікаў, гэтых сяброў буры. Барометр нізка апусціўся.
Навальніца пачалася ўдзень дванаццатага траўня, акурат тады, калі «Наўтылус» знаходзіўся на траверзе Лонг-Айленда, за некалькі міль ад Нью-Ёрка.
Я магу апісаць гэтую барацьбу стыхій, бо замест таго, каб схавацца ў глыбіні мора, капітан Нэма, па незразумеламу капрызу, застаўся на паверхні мора.
Вецер дзьмуў з паўднёвага ўсходу з хуткасцю пятнаццаць метраў у секунду; каля трох гадзін пасля поўдня хуткасць яго дасягнула дваццаці пяці метраў у секунду. Гэта была ўжо бура.
Капітан Нэма заняў месца на палубе. Ён прывязаў сябе да поручаў, каб не быць змытым раз’юшанымі валамі. Я ўскараскаўся туды-ж і прывязаў сябе побач з ім, аднолькава захапляючыся бурай і гэтым незвычайным чалавекам, які сустракаў яе з узнятай галавой. Клоччы хмар дакраналіся да паднятых хваляў мора. Я не бачыў тых маленькіх прамежных хваляў, якія ствараюцца звычайна між вялікімі валамі. Нічога, акрамя чорных, як сажа, валоў, грэбень якіх нават не рассыпаўся ў пырсках, настолькі ён быў шчыльным. Вышыня іх усё ўзрастала. «Наўтылус» клаўся на бок, або падымаўся прама ўгару, як мачта, страшэнна хістаючыся і апускаючыся носам у ваду.
Каля пяці гадзін вечара пайшоў праліўны дождж, але ён не заспакоіў ні ветру, ні мора. Ураган нёсся з хуткасцю сорак пяць метраў у секунду, гэта значыць звыш сарака лье ў гадзіну. Такія ўраганы разбураюць будынкі, зносяць чарапічныя дахі, разбіваюць жалезныя краты і як мячыкі перакочваюць вялікія гарматы на палубах караблёў. Але «Наўтылус» сярод гэтага хаосу цалкам спраўдзіў словы аднаго выдатнага інжынера: «Няма такога карабля, калі ён добра пабудаваны, які не мог-бы змагацца з морам». Гэта не была нерухомая скала, якую хвалі маглі разбурыць, — гэта было сталёвае верацяно, рухавае і пакорнае чалавеку; без снасцяў і без мачтаў, яно паспяхова змагалася з раз’юшанай стыхіяй.