— Нічога не чуў і нічога не бачыў, — адказаў канадзец. — Я нават не бачыў нікога з каманды судна. Можа і яна таксама электрычная?
— Электрычная?..
— Сапраўды, гэтаму можна даць веры… Але скажыце, спадар прафесар, — запытаў Нэд Лэнд, захоплены ўсё той-жа ідэяй, — колькі чалавек каманды на борце гэтага судна? Дзесяць, дваццаць, пяцьдзесят, сто?
— Нічога не магу вам адказаць, Нэд, на гэтае пытанне. Паверце мне, выкіньце з галавы думку заўладаць «Наўтылусам» або ўцякаць з яго. Гэты карабель— цуд сучаснай тэхнікі, і я ўсё жыццё шкадаваў-бы, каб мне не ўдалося як належыць азнаёміцца з ім! Шмат хто пазайздросціў-бы нашаму з вамі становішчу, хаця-б дзеля магчымасці зрабіць экскурсію сярод цудаў. Такім чынам, сядзіце ціха і давайце будзем назіраць за тым, што адбываецца вакол нас.
— Назіраць? — ускрыкнуў гарпуншчык. — Ды тут нічога не ўбачыш у гэтай жалезнай турме! Мы рухаемся, нібы сляпыя!
Не паспеў Нэд Лэнд скончыць сказ, як раптам у салоне зрабілася абсалютна цёмна. Асветленая столь пагасла з такой хуткасцю, што ў мяне нават вочы забалелі, нібы ад поўнага змроку я перайшоў адразу да яскравейшага святла.
Мы анямелі і не рызыкавалі нават паварушыцца, не ведаючы, які сюрпрыз — прыемны ці непрыемны — нас чакае. Але тут пачуўся нейкі гук, нібы жалезная абшыўка «Наўтылуса» пачала рассоўвацца.
— Гэта канец, — сказаў Нэд Лэнд.
Раптам салон асвяціўся. Святло праходзіла з абодвух бакоў скрозь дзве авальныя шчыліны ў сценах. Вадзяныя тоўшчы былі ярка асветлены электрычным пражэктарам. Два тоўстыя хрустальныя вокны аддзялялі нас ад мора. Спачатку я здрыгануўся пры думцы, што гэта кволая перагародка можа разбіцца. Але, разгледзеўшы тоўсты медны пераплёт акон, я супакоіўся — ён павінен быў надаваць шклу велізарную трываласць.
Мора было надзвычайна добра відаць у радыусе адной мілі ад «Наўтылуса». Якое незвычайнае відовішча! Якое пяро магло апісаць яго? Хто можа перадаць дзівосны эфект святла, працінаючага празрыстыя воды, мяккую гаму пераходаў ад святла да ценю, неапісальнае багацце паўтонаў?..
Усім вядома празрыстасць марской вады — яна чысцей за самую чыстую крынічную ваду. Раствораныя і ўзважаныя ў ёй мінеральныя солі толькі павялічваюць гэтую празрыстасць. У некаторых месцах акіяна, напрыклад ля Антыльскіх астравоў, скрозь пласты вады, таўшчынёй сто сорак метраў, можна выразна бачыць кожную пясчынку на дне; сонечныя праменні, наколькі нам вядома, пранікаюць у марскую ваду на глыбіню да трохсот метраў.
Электрычнае святло, здавалася, ператварыла вадкае асяроддзе наўкол «Наўтылуса» не ў асветленую ваду, а ў патокі вадкага святла.
Калі прызнаць правільнай гіпотэзу Эрэмберга аб тым, што глыбокія водныя солі фасфарысцыруюць, то прырода даравала глыбокаводным жыхарам відовішча нябачанага хараства. Я мог пераканацца ў гэтым, гледзячы праз вокны «Наўтылуса» на ігру святла ў вадзе. Абапал салона расчынена было па акну ў свет невядомага і недаследаванага. Цемра, панаваўшая ў салоне, узмацняла эфект вонкавага асвятлення, і мы глядзелі нібы праз шкло гіганцкага акварыума.
Здавалася, «Наўтылус» стаіць на месцы нерухома. Гэта тлумачылася тым, што наперадзе не было ніякага нерухомага прадмета, перамяшчэнне якога магло-б паказаць нам, што мы рухаемся. Але час ад часу струменькі вады, рассечаныя носам нашага карабля, мільгалі перад вачыма з вялікай хуткасцю.
Зачараваныя і захопленыя, мы праціснуліся да акон, не знаходзячы слоў для выказвання свайго здзіўлення.
Раптам Кансель загаварыў:
— Ну-с, прыяцель Нэд, вы хацелі бачыць? Глядзіце-ж!
— Цікава, цікава, — сказаў канадзец, забываючыся перад гэтым захапляючым відовішчам і на свой гнеў і на мары пра пабег. — Варта прыехаць здалёк, каб назіраць такі спектакль!
— Цяпер для мяне зразумела жыццё гэтага чалавека, — ускрыкнуў я. — Ён стварыў сабе асобны свет і цешыцца назіраннем яго непараўнальных цудаў!
— Але дзе-ж рыбы? — запытаў канадзец. — Я не бачыў рыб!
— А ці не ўсёроўна вам, Нэд? — адказаў Кансель. — Вы-ж іх не ведаеце.
— Як не ведаю? Ды я-ж рыбак! — ускрыкнуў Нэд Лэнд.
Паміж сябрамі разгарэлася спрэчка — абодва яны ведалі рыб, але кожны па-свойму. Усім вядома, што рыбы складаюць чацверты і апошні клас аддзела хрыбетных. Навука выпрацавала зусім дакладнае азначэнне для іх: «Хрыбетныя з халоднай крывёю, якія дыхаюць жабрамі і прыстасаваныя да жыцця ў вадзе». Рыбы падзяляюцца на два непадобныя падкласы[25]; касцістых, г. зн. такіх, у якіх спінны хрыбет складаецца з косных пазванкоў, і храшчавых, г. зн. такіх, у якіх спінны хрыбет складаецца з храшчавых пазванкоў.