Які-ж быў погляд Нэда Лэнда на морскае страшыдла? Павінен прызнацца, што ён не верыў у існаванне нарвала і — адзіны чалавек на ўсім фрэгаце — не падзяляў агульнага пераконання. Ён ухіліўся ад гутаркі пра гэта, калі я аднойчы паспрабаваў выпытаць яго погляд.
Праз тры тыдні пасля нашага ад’езду, 30 ліпеня, фрэгат знаходзіўся недалёка ад мыса Бланка, у трыццаці мілях ад Патагоніі. Мы перасякалі ўжо тропік Казерога, і цяпер Магеланава пратока была ад нас менш як за семсот міль на поўдзень. Яшчэ восем дзён — і «Аўраам Лінкальн» будзе рэзаць воды Ціхага акіяна.
Я сядзеў з Нэдам Лэндам на юце. Мы гутарылі пра сёе і тое, гледзячы на таямнічае мора, глыбіні якога і дагэтуль застаюцца недаступнымі чалавечаму воку. Па натуральнай асацыяцыі я загаварыў пра гіганцкага нарвала і пачаў разглядаць усе ўмовы, ад якіх залежалі поспех або няўдача нашай экспедыцыі. Але, заўважыўшы, што Нэд Лэнд маўчыць, я паставіў яму пытанне рубам:
— Як можа быць, Нэд Лэнд, — сказаў я, — што вы сумняваецеся ў існаванні гіганцкага нарвала, якога мы праследуем? Ці ёсць у вас якія-небудзь скрытыя падставы быць такім недаверлівым?
Гарпуншчык на працягу некалькіх секунд моўчкі глядзеў на мяне. Раней чым адказаць, ён прывычным жэстам хлопнуў сябе па ілбу, закрыў вочы, нібы збіраючыся з мыслямі, і толькі пасля гэтага сказаў:
— Можа і так, спадар Аранакс.
— Паслухайце, Нэд, вы-ж гарпуншчык па прафесіі, вы перабачылі за свой век сотні вялізных марскіх жывёл — вам лягчэй, як каму-б там ні было іншаму, паверыць у магчымасць існавання гіганцкага кітападобнага. Вы павінны быць апошнім чалавекам, які будзе сумнявацца ў гэтым пры падобных абставінах!
— Вось тут вы і памыляецеся, спадар прафесар, — адказаў Нэд. — Невук скарэй дасць веры ў існаванне фантастычных жывёл, насяляючых сярэдзіну зямнога шара, — гэта зусім натуральна. Але геолаг ніколі не дасць веры гэтым казкам. Так і кітабой. Я праследваў сотні кітападобных, загарпуніў дзясяткі іх і забіў вялікую колькасць. Але якія яны ні былі вялікія і моцныя, ні іх хвасты, ні біўні не маглі прабіць ліставое жалеза абшыўкі парахода!
— Аднак, Нэд, вядомы выпадкі, калі зуб нарвала прабіваў наскрозь барты караблёў.
— Драўляных, прафесар, драўляных! — супярэчыў Нэд. — Ды, прызнацца, я не дужа ў гэта веру — асабіста я нічога падобнага не бачыў. І датуль, пакуль не будзе даведзена адваротнае, я адмаўляю, што кашалоты, кіты і нарвалы могуць рабіць такія руйнаванні.
— Паслухайце, Нэд…
— Не, прафесар, не! Усё, што вы хочаце, але толькі не гэта! Можа велізарны спрут…
— Ні ў якім разе, Нэд! Спрут — гэта малюск гіганцкіх памераў з вялым, мяккім целам. Хай будзе ён хоць пяцьсот футаў у даўжыню, спрут застанецца бесхрыбетным, і значыць зусім бяспечным для такіх суднаў, як «Шатландыя» або «Аўраам Лінкальн». Трэба пакінуць байкі аб небяспецы васьміногаў для караблёў!
— Такім чынам, спадар прыродазнаўца, — іранічна заўважыў Нэд, — вы настойваеце на існаванні велізарнага нарвала?
— Так, Нэд, я перакананы ў гэтым, і маё перакананне асноўваецца на радзе бясспрэчных фактаў. Я не сумняваюся ў існаванні гіганцкай кітападобнай жывёлы, належачай, — як кіты, кашалоты і дэльфіны — да разраду хрыбетных і надзеленай зубам, рогам або біўнем, надзвычайнай моцы.
— Гм! — ухмыльнуўся гарпуншчык і з сумненнем паківаў галавой.
— Заўважце, дарагі мой канадзец, — прадаўжаў я, — што калі такая жывёла жыве ў глыбінях акіяна, у некалькіх мілях пад паверхняю вады, яна павінна мець выключна моцны арганізм.
— Таму, што патрэбна нечуваная сіла для таго, каб вытрымаць велізарнейшы ціск вады на такой глыбіні.
— Няўжо-ж? — сказаў Нэд, недаверліва прыжмурыўшы вочы.
— Сапраўды так. Магу прывесці некалькі лічбаў, для доказу.
— О, лічбы! — працягнуў Нэд. — Лічбамі можна давесці ўсё, што захочаш…
— Не заўсёды і не ўсюды, Нэд. Вось паслухайце мяне. Уявім сабе ціск у адну атмасферу ў выглядзе ціску вадзянога слупа вышынёй у трыццаць два футы. У сапраўднасці вышыня вадзянога слупа павінна быць нават трохі меншай, бо марская вада мае большую шчыльнасць, як прэсная. І вось, Нэд, калі вы нырцуеце ў ваду, ваша цела знаходзіцца пад ціскам у столькі атмасфер, гэта значыць у столькі кілаграмаў на кожны квадратны сантыметр яго паверхні, колькі слупоў вады ў трыццаць два футы адлучае вас ад паверхні мора. Адсюль выцякае, што на глыбіні ў трыста дваццаць футаў гэты ціск роўны дзесяці атмасферам, на глыбіні тры тысячы дзвесце футаў — стам атмасферам, і ў трыццаці двух тысячах футах, ці на глыбіні прыкладна двух з паловаю міль, — тысячы атмасферам. Інакш кажучы, каб вам удалося дабрацца да гэтай глыбіні, кожны квадратны сантыметр вашага цела знаходзіўся-б пад ціскам у тысячу кілаграмаў, або адной тоны. Дарэчы, дарагі мой, ці ведаеце вы, колькі квадратных сантыметраў мае паверхня вашага цела?