Клас губак налічвае каля трохсот разнавіднасцей. Яны сустракаюцца ва многіх морах, а таксама і ў некаторых рэках. Але часцей за ўсё губкі сустракаюцца ў Міжземным моры, у морах Грэцкага архіпелага, ля берагоў Сірыі і ў Чырвоным моры. Тут галоўным чынам і водзяцца тыя танчэйшыя мяккія губкі — светлая сірыйская і трыпалітанская, — якія прадаюцца па паўтараста франкаў за штуку.
Не маючы надзеі яшчэ раз сустрэцца з губкамі ў краінах Бліжняга Ўсходу, ад якіх нас аддзяляла непраходная сцяна Суэцкага перашыйка, я з тым большым стараннем заняўся вывучэннем губак Чырвонага мора.
Я паклікаў Канселя, і мы разам глядзелі ў акно, у той час, калі «Наўтылус» павольна плыў уздоўж скалістых усходніх берагоў на глыбіні васьмі-дзевяці метраў пад вадою.
Тут квітнелі губкі ўсіх відаў: сцеблавідныя, ліставідныя, шаравідныя, лапчатыя. Знадворны выгляд іх зусім адпавядаў назве кошыкаў, кялішкаў, пралак, львіных лап, паўлінавых хвастоў, пальчатак Нептуна, што надавалі ім лаўцы, якія маюць большы ўхіл да паэзіі, чымся да навукі. Вадкая, як кісель, матэрыя, што насычае іх валакністую тканіну, бесперапынна жывіць кожную асобную клетку тонкімі струмянькамі, якія нясуць жыццё. Атрымаўшы харч, клетка скарачаецца і выштурхоўвае з сябе непатрэбную ваду. Гэтая матэрыя знікае пасля смерці паліпа; гніючы, яна вылучае аміяк, і ад жывёлы застаецца толькі валакністая тканіна, якая рудзее на паветры і ўжываецца для розных мэт у залежнасці ад сваёй эластычнасці, водапранікальнасці і трываласці.
Губкі прырастаюць да скал, да ракавін малюскаў і нават да сцяблоў зоафітаў. Яны запаўняюць самыя дробныя шчыліны, кожную выбоіну ў скалах, то растучы ў шырыню, то ў вышыню і звісаючы ўніз, як каралавыя паліпы.
Я расказаў Канселю, што губак ловяць драгай, альбо ўручную, прычым гэты апошні спосаб лічыцца лепшым, таму што ныральшчыкі зрываюць іх асцярожней, не псуючы тканіны, што з’яўляецца немінучым пры лоўлі драгай.
З іншых зоафітаў, якія капашыліся вакол губак, больш за ўсё было медуз, якія вызначаліся вельмі прыгожымі формамі. З малюскаў тут былі кальмары, а з паўзуноў — марскія чарапахі і ў прыватнасці так званая супавая або зялёная чарапаха, мяса якой мы з прыемнасцю елі ў той-жа дзень.
Рыбы здзіўлялі сваім багаццем. Вось звычайны ўлоў «Наўтылуса» ў гэтыя дні: скаты, у тым ліку арліны скат, або марскі арол, які мае шырыню да паўтара метры і важыць каля дванаццаці кілаграмаў, з цёмна-бурай спіной і бруднабелым брухам; рагатыя кузаўкі з чатырохсценным касцяным панцырам і з доўгімі рогападобнымі калючкамі над вачыма; мурэны — драпежныя рыбы з сямейства вугрэй — з арыгінальна афарбаваным целам, пярэдняя частка якога яркажоўтая, задняя — бураватая, а зверху ўсяго цела ідзе цёмны мармуровы малюнак; занкі рагаты з сямейства каранёвых рыб, афарбаваны ў жоўты колер і перапаясаны чорнай і карычневай палосамі; прысоскі з сямейства коўбняшчупаковых рыб, афарбаваныя ў яркі кармінава-чырвоны колер з цёмнымі палосамі, — гэтыя рыбкі маюць прысосвальны апарат з храшчавага наросту і прысосваюцца вельмі моцна да каменняў альбо ракавін, выходзячы з нерухомага стану толькі для таго, каб накінуцца на спажыву альбо ратавацца ад ворага. Акрамя таго, у сеці трапляла шмат іншых рыб, з якімі мы ўжо сустракаліся ў іншых марах.
Дзевятага лютага «Наўтылус» плыў па той самай шырокай частцы Чырвонага мора, якая знаходзіцца між Суакінам на захадзе і Іеменам на ўсходзе.
У гэты дзень а поўдні, пасля таго, як памочнік ужо зрабіў назіранні, капітан Нэма далучыўся да мяне на палубе. Я рашыў не адпускаць яго, пакуль не даведаюся, куды ён вядзе «Наўтылус».
Капітан сам падышоў да мяне, як толькі ўбачыў мяне, прапанаваў сігару і сказаў:
— Падабаецца вам Чырвонае мора, прафесар? Ці пацешыліся ўжо вы з яго рыб, губак, зоафітаў і каралавых лясоў? Ці бачылі вы гарады, размешчаныя на яго берагах?
— Дзякую, капітан, я любаваўся ўсім гэтым. «Наўтылус» даў мне гэтую магчымасць. Якое разумнае судна!
— Так, прафесар, разумнае, адважнае і непераможнае! Яно не баіцца ні жудасных бур Чырвонага мора, ні яго цячэнняў, ні рыфаў!
— Сапраўды, — сказаў я, — гэтае мора лічыцца адным з самых небяспечных; калі не памыляюся, у яго была другая слава яшчэ ў старадаўнія часы.
— Гэта праўда, што ў яго з даўніх часоў дрэнная рэпутацыя, спадар прафесар. Грэцкія гісторыкі, ды і рымскія таксама, гавораць аб ім зусім дрэнна. Страбон кажа, што яно негасціннае ў перыяд дажджоў і паўночных вятроў. Арабскі гісторык Эдрыдзі, называючы яго Кальзунскай затокай, расказвае, што караблі ў вялікай колькасці гінуць на яго пясчаных мялінах і што ўначы ніхто не адважыцца плаваць па ім. Па яго словах, гэтае мора вядома страшэннымі ураганамі, усеяна негасціннымі астравамі і «не мае нічога прывабнага» ні на паверхні, ні ў глыбіні. Гэтую думку падзяляюць таксама Арыян, Агатархід і Артэмідор…