— Հե՛յ, ապուշ,— ասաց մայորը,— կապի՛կ, ուղտի՛ մեկը, կարծում ես ինչ-որ կալանավորից վախենո՞ւմ եմ, որ ուզում ես նրան հարցաքննելիս պահակ կանգնեցնել։ Գրո՛ղը տանի ձեզ, դուռը կողպեցեք վրաս և ռադ եղեք։
Դռան վերևի փոքրիկ լուսամուտում ցանցապատ լապտերի մեջ ամփոփված և պատրույգն իջեցրած նավթի լամպն այնքան աղոտ լույս էր արձակում, որ մայորը դժվարությամբ գտավ քնից արթնացած Շվեյկին, որը, իր նարի մոտ ձիգ կանգնած, համբերությամբ սպասում էր, թե այդ այցելությունն ինչով է վերջանալու։
Շվեյկը որոշեց, թե ամենաճիշտն այն կլինի, որ ներկայանա պարոն մայորին, ուստի եռանդագին զեկուցեց․
— Համարձակվում եմ զեկուցել, պարոն մայոր, առկա է մեկ կալանավոր, ուրիշ դեպքեր չեն պատահել։
Մայորն հանկարծ մոռացավ, թե ինչի համար է եկել այդտեղ, և ասաց.
— Ազա՛տ։ Ո՞ւր է քո այդ կալանավորը։
— Կալանավորը, համարձակվում եմ զեկուցել, ես ինքս եմ,— հպարտ պատասխանեց Շվեյկը։
Սակայն մայորն այդ պատասխանի վրա ուշադրություն չդարձրեց, քանի որ գեներալի գինին ու լիկյորները նրա ուղեղի մեջ հարուցեցին վերջին ալկոհոլային ռեակցիան, և նա հորանջեց այնպես զարհուրելի, որ եթե նույնն աներ մի ոչ զինվորական, անպայման ծնոտը դուրս կընկներ։ Մայորի այդ հորանջը նրա մտքերն ուղղեց դեպի ուղեղի այն գալարները, որտեղ պահվում է երգելու ձիրքը։ Նա անկաշկանդ ընկավ Շվեյկի նարին փռված ներքնակի վրա և այնպիսի ձայնով, որով իր վախճանից առաջ ճղղում է կիսամորթ խոզի ճուտը, զլեց.
Oh Tannenbaum, oհ Tannenbaum!
Wie schön sind deine Blätterr![14]
Նա այդ ֆրազն իրար հետևից կրկնեց մի քանի անգամ, մեղեդին հարստացնելով անհոդաբաշխ կաղկանձյուններով։ Ապա արջի քոթոթի պես ընկավ մեջքի վրա, կուչ եկավ ու տեղնուտեղը խռմփաց։
— Պարո՛ն մայոր,— փորձեց նրան արթնացնել Շվեյկը,― համարձակվում եմ զեկուցել, ձեզ վրա ոջիլ կքաշվի։
Բայց դա անօգուտ եղավ։ Մայորը մեռելի պես քնած էր։
Շվեյկը խանդաղատանքով նայեց նրան և ասաց․ «Որ այդպես է քնիր, նանի՜կ, նանի՜կ, հարբեցողի մեկը»,— և նրան ծածկեց շինելով։ Առավոտյան նրանց գտան իրար ամուր հպված։
Ժամը իննի մոտ, անհետացած մայորին որոնելու ամենաթունդ պահին, Շվեյկը նարից ցած իջավ և անհրաժեշտ համարեց պարոն պետին արթնացնել․ վրայից քաշեց ռուսական շինելը և սկսեց եռանդով ցնցել, մինչև որ, վերջապես, մայորը բարձրացավ ու նստեց նարի վրա։ Նա բութ հայացքով նայեց Շվեյկին, կարծես նրա մեջ որոնելով այն հարցի լուծումը, թե իրեն ինչ է պատահել։
— Համարձակվում եմ զեկուցել, պարոն մայոր,— ասաց Շվեյկը,— արդեն մի քանի անգամ պահակատնից եկել են այստեղ տեսնելու, թե արդյոք դեռ կենդանի՞ եք։ Այդ պատճառով հիմա ես ինձ թույլ տվի ձեզ արթնացնել, քանի որ չգիտեմ, թե դուք որ ժամին եք վեր կենում։ Ուգրժինևեսի գարեջրագործարանում մի տակառագործ էր աշխատում։ Նա սովորաբար քնում էր մինչև առավոտվա ժամը վեցը, բայց եթե նույնիսկ մի քառորդ ժամ ավելի քներ, այսինքն մինչև վեցն անց տասնհինգ րոպե, դրանից հետո կմրափեր մինչև կեսօր. այդպես արեց այնքան ժամանակ, մինչև որ գործարանից վռնդեցին։ Հետո նա բարկությունից վիրավորական խոսքեր ասաց եկեղեցու և կայսրական գերդաստանի անդամներից մեկի հասցեին։
— Դու հիմա՞լ ես։ Այո՛,— գոռաց մայորը ոչ առանց փոքր ինչ վհատվելու, քանի որ երեկվա դեպքից հետո նրա գլուխը նման էր ջարդված պուտուկի, և նրա համար դեռ հասկանալի չէր, թե ինչու է այդտեղ նստած, թե ինչու է պահակատնից մարդ եկել և թե ինչու իր առջև կանգնած այդ տղան այնպիսի անմտություններ է դուրս տալիս, որ մարդ ոչ սկիզբը կհասկանա, ոչ վերջը։ Նրան ամեն ինչ թվում էր շատ տարօրինակ։ Աղոտ կերպով հիշում էր, որ գիշերն արդեն մի անգամ այդտեղ եղել է։ Բայց ինչո՞ւ։
— Ես գիշերն արդեն մի անգամ այստեղ եղե՞լ եմ,— հարցրեց նա ոչ այնքան համոզված։
— Համաձայն հրամանի, պարոն մայոր,— պատասխանեց Շվեյկը,— որքան ես հասկացա պարոն մայորի խոսքերից, համարձակվում եմ զեկուցել, դուք, պարոն մայոր, եկել էիք ինձ հարցաքննելու։
Այդտեղ մայորի միտքը պայծառացավ, նա նայեց իրեն, ապա աչք ածեց շուրջը, ասես մի բան փնտրելով։
— Բարեհաճեցեք ոչ մի բանի համար չանհանգստանալ, պարոն մայոր,— հանգստացրեց նրան Շվեյկը։— Դուք արթնացաք ճիշտ այն տեսքով, որով եկաք։ Դուք այստեղ եկաք առանց շինելի, առանց թրի, բայց գլխարկով։ Գլխարկն ահա այնտեղ է։ Ստիպված էի ձեր ձեռքից վերցնել, քանի որ ուզում էիք դնել ձեր գլխի տակ։ Շքերթային սպայական գլխարկը ցիլինդրի պես բան է։ Ցիլինդրի վրա քնել կարողանում էր միայն Լոդինեցում ապրող պան Կարդերազը։ Պատահում էր, գինետանը պառկում էր նստարանի վրա, ցիլինդրը դնում գլխի տակ (ախր նա թաղումների ժամանակ երգում էր և թաղման էր գնում ցիլինդրով) ինքն իրեն ներշնչում, թե ցիլինդրը չպետք է տրորի։ Ամբողջ գիշերը իր քաշի աննշան մի մասով ճախրում էր ցիլինդրի վրա, այնպես որ դա ցիլինդրին ոչ մի վնաս չէր պատճառում, դեռ ընդհակառակը՝ օգուտ էր տալիս։ Քնի մեջ կողքից-կողք շուռ գալով, Կարդերազը իր մազերով ցիլինդրն այնպես էր փայլեցնում, որ միշտ նոր հարդուկածի նման էր լինում։
Մայորը, որ հիմա արդեն հասկանում էր, թե բանն ինչ է, առաջվա պես բութ հայացքով նայելով Շվեյկին՝ ասաց․