Այդ ուղղակի տրված նենգ հարցին Պալիվեցը պատասխանեց չափազանց զգույշ.
– Այո՛, հիմա Բոսնիայում և Հերցոգովինայում խիստ շոգ է։ Երբ ես այնտեղ ծառայում էի, մեր օբեր-լեյտենանտը ստիպված էր լինում գլխին սառույց դնել։
– Ո՞ր գնդումն էիք ծառայում, պան պանդոկապետ։
– Ես այդպիսի մանրուքներ չեմ հիշում, այդպիսի զիբիլ բաներով երբեք չեմ հետաքրքրվել,– պատասխանեց պան Պալիվեցը։– Այդ կողմից ես հետաքրքրասեր չեմ։ Չափից ավելի հետաքրքրվելը վնասակար է։
Գաղտնի գործակալ Բրետշնայդերը վերջնականապես պապանձվեց, և նրա մռայլված դեմքը զվարթացավ միայն այն ժամանակ, երբ հայտնվեց Շվեյկը, որը մտնելով պանդոկ՝ իր համար սև գարեջուր պատվիրեց, այդ առթիվ ասելով.
– Այսօր Վիեննայում էլ սուգ է։
Բրետշնայդերի աչքերում հույս ցոլաց, և նա արագ վրա բերեց.
– Կոնոպիշչիում տասը սև դրոշակ են կախել։
– Չէ՛, տասներկու պիտի լինի,– ասաց Շվեյկը, գավաթից կում անելով։
– Ինչո՞ւ եք կարծում, թե տասներկու,– հարցրեց Բրետշնայդերը։
– Որ հաշիվը կլոր լինի,– մի դյուժին։ Այդպես հաշվելն ավելի հեշտ է, համ էլ դյուժինով ավելի էժան է նստում,– պատասխանեց Շվեյկը։
Տիրեց լռություն, որը խզեց Շվեյկն ինքը, հառաչելով.
– Այդպես, ուրեմն, ձեր չարը տարավ, աստված հոգին լուսավորի։ Չսպասեց կայսր դառնար։ Երբ ես զինվորական ծառայության մեջ էի, մի գեներալ ձիուց ընկավ ու սախաթվեց։ Ցանկացան օգնել, բարձրացնել-նստեցնել ձիու վրա, բայց նայեցին ու տեսան, որ շունչը փչել, պրծել է։ Իսկ մարդն ուզում էր ֆելդմարշալ դառնալ։ Այդ բանը նրան զորատեսի ժամանակ պատահեց։ Այդ զորատեսներից երբեք լավ բան չսպասեք։ Սարաևոյում էլ երևի զորատես-մորատես է եղել։ Հիշում եմ, մի անգամ զորատեսի ժամանակ մունդիրիս քսաներորդ կոճակը չկար, և դրա համար ինձ տասնչորս օր մենախուց նստեցրին։ Եվ երկու օր Ղազարոսի պես պառկած էի ձեռքերս ու ոտքերս իրար կապած։ Ի՞նչ արած, զինվորական ծառայության մեջ պետք է կարգապահություն լինի։ Եթե կարգապահություն չլինի, ով ինչ ուզենա, կանի։ Մեր օբեր-լեյտենանտ Մակովեցը մեզ միշտ ասում էր. «Կարգապահությունը, իշի գլուխներ, անհրաժեշտ բան է։ Եթե կարգապահություն չլիներ, դուք կապիկների պես կմագլցեիք ծառերի վրա։ Զինվորական ծառայությունը, անբան անասուններ, ձեզ մարդ կդարձնի»։ Դեհ, մի՞թե այդպես չի։ Պատկերացրեք, օրինակի համար, Կառլի հրապարակի պուրակը, որտեղ յուրաքանչյուր ծառի վրա մի զինվոր է նստած առանց որևէ կարգապահության։ Ինձ ամենից շատ դա է վախեցնում։
– Այդ ամենը սերբերն են արել այն Սարաևոյում,– ասաց Բրետշնայդերը, ջանալով փոխել խոսակցության ընթացքը։
– Սխալվում եք,– պատասխանեց Շվեյկը,– այդ ամենը թուրքերն են սարքել։ Բոսնիայի ու Հերցոգովինայի պատճառով։
Եվ Շվեյկն արտահայտեց իր կարծիքը Բալկաններում Ավստրիայի վարած արտաքին քաղաքականության մասին։ 1912 թվին թարքերը տանուլ տվին Սերբիայի, Բուլղարիայի և Հունաստանի դեմ մղած պատերազմը. նրանք ուզում էին, որ Ավստրիան իրենց օգնի, բայց երբ իրենց ուզածը չեղավ՝ Ֆերդինանդին սպանեցին։
– Դու թուրքերին սիրո՞ւմ ես,– դիմեց Շվեյկը պանդոկապետին,– այդ անհավատներին։ Չես սիրում, չէ՞։
– Հաճախորդը հաճախորդ է,– ասաց Պալիվեցը,– թեկուզ և թուրք ւինի։ Մենք, պանդոկապետներս, քաղաքականության հետ գործ չունենք։ Վճարիր դարեջրի փողը, քեզ համար նստիր պանդոկում և դուրս տուր, ինչ որ խելքիդ կփչի – այդ է իմ կանոնը։ Ով էլ որ սպանած լինի մեր Ֆերդինանդին, սերբ թե թուրք, կաթոլիկ թե մահմեդական, անհավատ թե մլադոչեխ, ինձ համար մեկ է։
– Լավ, պան պանդոկապետ,– ասաց Բրետշնայդերը, նորից հույսը կորցնելով, թե երկուսից մեկն ու մեկին կկարողանա չանթել:– Բայց ընդունեցեք, որ դա մեծ կորուստ է Ավստրիայի համար։
Պանդոկապետի փոխարեն պատասխանեց Շվեյկը.
– Իհարկե, կորուստ է, ի՜նչ խոսք։ Զարհուրելի՜ կորուստ։ Ամեն մի ապուշ Ֆերդինանդին չի փոխարինի։ Բայց նա պետք է ավելի չաղ լիներ։
– Դրանով ի՞նչ եք ուզում ասել,– աշխուժացավ Բրետշնայդերը։
– Ինչ եմ ուզում ասե՞լ,– սիրով պատասխանեց Շվեյկը։– Ահա թե ինչ։ Եթե նա ավելի չաղ լիներ, արդեն վաղուց կաթվածահար եղած կլիներ, դեռևս այն ժամանակ, երբ վազ էր տալիս իր կալվածքում ցախ ու սունկ հավաքող պառավների հետևից։ Եթե ավելի չաղ լիներ, այսպիսի խայտառակ մահով չէր մեռնի։ Մի մտածե՜ք, է՛։ Մարդ թագավոր կայսեր հորեղբայր լինի, և նրան խփեն։ Դա հո խայտառակություն է, բոլոր թերթերն այդ մասին են աղմկում։ Մեր Բուդեյովիցիի շուկայում մի քանի տարի առաջ մի թեթև կռիվ եղավ ու դանակահարեցին մի անասնավաճառի, անունը Բրժետիսլավ Լյուդվիգ։ Վերջինս Բոգուսլավ անունով մի տղա ուներ, և երբ սա գալիս էր այնտեղ խոճկորներ ծախելու՝ ոչ ոք նրանից բան չէր առնում։ Ամեն մարդ ասում էր. «Սա այն մարդու տղան է, որին շուկայում դանակահարեցին։ Սա էլ անպայման իսկական ժուլիկ կլինի»։ Վերջ ի վերջո նրան ոչինչ չէր մնում անել, քան միայն Կրումլովի կամուրջից նետվել Վլտավա գետը, իսկ հետո, ստիպված եղան նրան այնտեղից հանել, ստիպված եղան հարություն տալ նրան, ստիպված եղան միջից ջուրը դուրս քաշել… և, այնուամենայնիվ, նա մեռավ բժշկի ձեռքերի վրա, երբ վերջինս նրան ինչ-որ բան սրսկեց։
– Սակայն տարօրինակ համեմատություն է,– բազմանշանակալից ասաց Բրետշնայդերը։– Նախ խոսում եք Ֆերդինանդի, իսկ հետ անասնավաճառի մասին։