– Իսկ ինչի՞ համար եք այստեղ նստած,– հարցրեց ֆելդկուրատը, շարունակելով զկռտալ։
Մատուռից լսվեցին երգեհոնին փոխարինող ֆիսհարմոնիայի հնչյունները։ Մի երաժիշտ-ուսուցիչ, որին նստեցրել էին դասալքության համար, սիրտը թեթևացնում էր եկեղեցական տխրագույն մեղեդիներ հնչեցնելով։ Այդ հնչյունները, միահյուսվելով ֆելդկուրատի զկռտոցին, կազմում էին մի չտեսնված դորիական գամմա։
– Համարձակվում եմ զեկուցել, պարոն ֆելդկուրատ, ես, ճիշտն ասած, չեմ իմանում, թե ինչի համար եմ այստեղ նստած։ Բայց չեմ գանգատվում։ Պարզապես, բախտս չի բանում։ Ես միշտ աշխատում եմ, որ ամեն ինչ ավելի լավ լինի, բայց գործս թարսվում է, ինչպես այն սրբապատկերի նահատակի գործը։
Ֆելդկուրատը նայեց սրբապատկերին, ժպտաց և ասաց․
– Աստվա՛ծ վկա, դուք ինձ դուր եք գալիս։ Ստիպված պիտի լինեմ ձեր մասին տեղեկություններ իմանալ քննիչից։ Իսկ ձեզ հետ ես այլևս երկար-բարակ չեմ խոսի։ Միայն թե շուտ ազատվեի այդ սուրբ պատարագից։ Kehrt euch! Abtreten![29]
Վերադառնալով ամբիոնի տակ կանգնած փոխանավորների հարազատ ընտանիքը, Շվեյկը նրանցից մեկի այն հարցին, թե ֆելդկուրատը նրանից ինչ էր ուզում, պատասխանեց շատ չոր ու հատու․
– Թունդ լակած է։
Ծրագրի հաջորդ համարին, սուրբ պատարագին, հասարակությունը հետևում էր լարված ուշադրությամբ և անսքող համակրանքով։ Կալանավորներից մեկը նույնիսկ գրազ եկավ, թե ֆելդկուրատը մասնատուփը ձեռքից վայր կգցի։ Նա իր ամբողջ հացաբաժինը դրեց երկու ապտակի դիմաց և գրազը տարավ։
Չի կարելի ասել, թե այն զգացմունքը, որով լի էր ֆելդկուրատի ծեսերը դիտողների սիրտը, հավատացյալների միստիցիզմ էր կամ հավատարիմ կաթոլիկների բարեպաշտություն։ Ավելի շուտ դա նման էր այն զգացմունքին, որ առաջանում է թատրոնում, երբ մենք պիեսի բովանդակությունը չգիտենք, իսկ գործողությունն անվերջ խճճվում է, և անհամբեր սպասում ենք հանգուցալուծմանը։ Բոլորը հափշտակված էին ֆելդկուրատի տված ներկայացումով։ Կալանավորները աչք չէին հեռացնում նրա շուրջառից, որը նա թարս էր հագել։ Բոլորը խանդավառված ու տարված էին սուրբ սեղանի մոտ տեղի ունեցող թամաշայով և էսթետիկական հաճույք էին զգում։ Շիկահեր մինիստրանտը, մի հոգևորական դասալիք, որ 28֊րդ գնդում մանր գողությունների մասնագետ էր, ազնվաբար ջանում էր հիշողությամբ վերականգնել սուրբ պատարագի ամբողջ ծիսակարգը, տեխնիկան ու տեքստը։ Նա ֆելդկուրատի համար միաժամանակ և՛ մինիստրանտ էր, և՛ հուշարար, մի բան, որ ֆելդկուրատին չէր խանգարում չտեսնված դյուրությամբ ետ ու առաջ գցել ամբողջ նախադասություններ։ Սովորական պատարագի փոխարեն ֆելդկուրատը մաշտոցի մեջ բաց արեց և, ի մեծ հաճույս հասարակության, սկսեց կատարել ծննդյան պատարագը։ Նա ոչ ձայն ուներ, ոչ լսողություն, և եկեղեցու կամարների տակ ճղճղոց ու խռխռոց էր լսվում, ինչպես խոզանոցում։
– Համա՜ թե լակել է,– խորին բավականությամբ խոսում էին բեմի ներքևում։– Երևի էլի մի տեղ կոնծել է քածերի հետ։
Թերևս արդեն երրորդ անդամ սուրբ սեղանի մոտ հնչեց ֆելդկուրատի «Ite missa est!» երգը, որը հնդկացիների մարտակոչի էր նման և որից եկեղեցու լուսամուտների ապակիները զնգզնգում էին։ Այնուհետև ֆելդկուրատը մի անգամ էլ նայեց, թե արդյոք սկիհի մեջ թեկուզ մի կաթիլ գինի չի՞ մնացել, նոթերը կիտեց ու դիմեց ունկնդիրներին,
– Իսկ հիմա, սրիկանե՛ր, կարող եք տուն գնալ։ Վե՛րջ։ Ես նկատեցի, որ դուք չեք ցուցաբերում այն ճշմարիտ բարեպաշտությունը, որ պետք է ցուցաբերել եկեղեցում, սուրբ սեղանի առաջ։ Խուլիգաննե՛ր, ամենաբարձրյալի առաջ դուք առանց ամաչելու բարձրաձայն ծիծաղում եք և հազում, խորխում ու ոտքներդ քսքըստացնում․․․ նույնիսկ իմ ներկայությամբ, թեև ես այստեղ կույս Մարիամի, հիսուս Քրիտոսի և հայր աստծո ներկայացուցիչն եմ, անասուննե՛ր։ Եթե նորից այդպիսի բան անեք, ես ձեր հախից կգամ։ Այն ժամանակ կիմանաք, որ գոյություն ունի ոչ միայն այն դժոխքը, որի մասին նախանցյալ անգամ խոսեցի քարոզիս մեջ, այլև երկրային դժոխք։ Միգուցե առաջինից մի կերպ ազատվեք, բայց երկրորդից չեք ազատվի։ Abtreten!։
Ֆելդկուրատը, որ այդպես լավ և յուրովի կատարել էր կալանավորներին այցելելու հին ու մաշված սովորությունը, մտավ խորան, զգեստը փոխեց, հրամայեց վիթխարի շշից իր համար եկեղեցական գինի լցնել, խմեց և ապա շիկահեր մինիստրաննտի օգնությամբ հեծավ բակում կանգնած իր ձին։ Բայց այդ ժամանակ հիշեց Շվեյկին, ձիուց իջավ ու գնաց գրասենյակ, քննիչ Բերնիսի մոտ։
Զինվորական քննիչ Բերնիսը ամենից առաջ աշխարհիկ մարդ էր, գայթակղիչ պարող ու անառակ, որը պաշտոնավայրում անասելի ձանձրանում էր և իր ծոցատետրում գերմաներեն ոտանավորներ գրում, որպեսզի միշտ ձեռքի տակ պատրաստի ոտանավորների պաշար ունենար։ Նա հանդիսանում էր զինվորական դատարանի ապարատի կարևորագույն օղակը, քանի օր նրա ձեռքի տակ այնքան մեծ թվով արձանագրություններ և միանգամայն խճճված ակտեր էին կենտրոնացած, որ Գրադչանիի ամբողջ ռազմադաշտային դատարանին ակնածանք էր ներշնչում։ Նա շարունակ մոռանում էր մեղադրական նյութը, և այդ հանգամանքը նրան ստիպում էր հորինել նոր նյութ։ Խառնում էր անունները, կորցնում մեղադրության թելերը և փոխարենր հորինում ինչ խելքին փչեր։ Նա դասալիքներին դատում էր գողության համար, իսկ գողերին՝ դասալիքության։ Սարքում էր քաղաքական դատավարություններ, որոնց նյութերը պարզապես մատից էր ծծում։ Բազմապիսի ֆոկուսների էր դիմում մեղադրյալներին այնպիսի հանցագործությունների մեջ բռնելու համար, որ նրանք երազում անգամ չէին տեսել։ Մոգոնում էր նորին մեծության դեմ ուղղված վիրավորանքներ և իր իսկ հնարած այդ արտահայտությունները վերագրում այն մեղադրյալներին, որոնց դեմ եղած նյութերը կորչում էին նրա արձանագրությունների և պաշտոնական այլ թղթերի մշտական քաոսում։