– Հը՛, ինչպե՞ս վարվենք ձեզ հետ, Շվեյկ,– հարցրեց քննիչ Բերնիսը, հեռախոսագիրը կցելով գործին։– Ի՞նչ եք արել դուք այնտեղ։ Խոստովանելո՞ւ եք թե պիտի սպասեք, մինչև որ մեղադրական ակտը կազմենք։ Այդպես չի կարելի։ Չկարծեք, թե այնպիսի դատարանի առաջ եք, որտեղ քննությունը կատարում են քաղաքացի դանդալոշները։ Մերը ռազմական դատարան է, կայսրա-թագավորական ռազմական դատարան։ Խիստ և արդար պատժից կարող եք փրկվել միայն ամեն ինչ խոստովանելով։
Մեղադրյալի դեմ հարուցված նյութը կորցրած լինելու դեպքում քննիչ Բերնիսն «իր սեփական մեթոդն» ուներ։ Բայց, ինչպես տեսնում եք, այդ մեթոդի մեջ ոչ մի առանձին բան չկար, ուստի և զարմանալի չէ, որ այդօրինակ հետաքննության և հարցաքննության արդյունքները միշտ էլ հավասար էին լինում զրոյի։
Քննիչ Բերնիսն իրեն այնքան խորաթափանց մարդ էր համարում, որ, մեղադրյալի դեմ նյութ չունենալով և չիմանալով, թե նրան ինչի մեջ են մեղադրում և թե առհասարակ նա ինչի համար է նստած կայազորի բանտում, միայն հարցաքննվողի շարժուձևից և դեմքի արտահայտությունից եզրակացնում էր, թե վերջինիս ինչու են պահում բանտում։ Նրա խորաթափանցությունը և մարդկանց ճանաչելու գիտելիքներն այնքան խորունկ էին, որ մի գնչուի, որն իր գնդից կայազորի բանտն էր ընկել մի քանի դյուժին սպիտակեղեն գողանալու համար (մթերապահի օգնական էր եղել), Բերնիսը մեղադրել էր քաղաքական հանցագործության մեջ, իբր մի պանդոկում զինվորների առաջ նա ագիտացիա է արել, թե պետք է ստեղծել չեխոսլովակյան ինքնուրույն պետություն՝ սլավոն արքայի գլխավորությամբ։
– Մեր ձեռքին փաստաթղթեր կան,– ասել էր նա դժբախտ գնչուին,– ձեզ մնում է միայն խոստովանել, թե ո՞ր պանդոկումն եք այդ բանն ասել, ո՞ր գնդից էին այն զինվորները, որ ձեզ լսում էին և ե՞րբ է դա տեղի ունեցել։
Դժբախտ գնչուն հնարել էր և՛ թվականը, և՛ պանդոկի անունը, և՛ այն գունդը, որին պատկանելիս էին եղել նրա կարծեցյալ ունկնդիրները, իսկ հարցաքննությունից վերադառնալուց հետո պարզապես վերցրել և փախել էր կայազորի բանտից։
– Դուք ոչինչ չե՞ք ցանկանամ խոստովանել,– հարցրեց Բերնիսը, տեսնելով որ Շվեյկը գերեզմանային լռություն է պահպանում։– Չե՞ք ուզում ասել, թե ինչպե՛ս եք ընկել այստեղ, ինչի՛ համար են ձեզ նստեցրել։ Ինձ, համենայն դեպս, կարող էիք ասել, քանի դեռ ես ինքս ձեզ չեմ հիշեցրել։ Մի անգամ ևս նախազգուշացնում եմ, խոստովանեցեք։ Հասկացեք, դա ձեզ համար լավ կլինի, քանի որ կդյուրացնի հետաքննությունը և պատիժը կմեղմացնի։ Այդ տեսակետից մեզ մոտ նույնն է, ինչ որ քաղաքացիական բանտերում։
– Համարձակվում եմ զեկուցել,– հնչեց, վերջապես, Շվեյկի բարեհոգի ձայնը,– ես այստեղ, կայազորի բանտում, ընկեցիկ երեխայի պես մի բան եմ։
– Դրանով ի՞նչ եք ուզում ասել։
– Համարձակվում եմ զեկուցել, որ կարող եմ դա շատ հեշտ բացատրել։ Մեր փողոցում ապրում է մի ածխավաճառ, որն ուներ երկու տարեկան, միանգամայն անմեղ մի տղա։ Մի անգամ այդ տղան ոտքով Վինոգրադիից գնում-հասնում է Լիբեն, նստում մայթի վրա, որտեղ և մի ոստիկան գտնում է նրան։ Ոստիկանը տանում է նրան քաղաքամաս, իսկ այնտեղ նրան, այդ երկու տարեկան երեխային, կալանավորում են։ Տեսնո՞ւմ եք, տղան միանգամայն անմեղ է եղել, բայց, այնուամենայնիվ, նստեցրել են։ Եթե նրան հարցնեին, թե ինչի համար է նստած, ապա նա, եթե նույնիսկ կարողանար խոսել, չէր իմանա ի՛նչ պատասխան տա։ Ահա ես էլ գրեթե այդ վիճակի մեջ եմ։ Ես էլ մի գտած երեխա եմ։
Քննիչի հայացքն արագ սահեց Շվեյկի կերպարանքի ու դեմքի վրայով և պարտված կանգ առավ։ Շվեյկն իր ողջ էությամբ այնպիսի անտարբերություն ու անմեղություն էր արտահայտում, որ Բերնիսը սկսեց զայրացած գնալ ու գալ գրասենյակում, և եթե ֆելդկուրանտին խոստացած չլիներ Շվեյկին ուղարկել նրա մոտ, ապա սատանան գիտե, թե գործն ինչով կվերջանար։
Վերջապես քննիչը կանգ առավ իր սեղանի մոտ։
– Լսեցեք,– ասաց նա Շվեյկին, որը դեմքի անտարբեր արտահայտությամբ դիտում էր շուրջը,– եթե մի անգամ էլ աչքիս երևաք, ապա դա երկար կհիշեք․․․ Դո՛ւրս տարեք դրան։
Մինչ Շվեյկին տանում էին տասնվեցերորդ խուցը, Բերնիսը կանչել տվեց վերակացու Սլավիկին։
– Այսու, ցնո՛ր կարգադրություն, Շվեյկը դրվում է պարոն ֆելդկուրատ Կացի տրամադրության տակ,– կարճ ու կտրուկ հրամայեց նա։– Անցաթուղթը պատրաստել։ Երկու ուղեկցորդի հսկողությամբ նրան տանել պարոն ֆելդկուրատի մոտ։
– Չէի՞ք հրամայի, պարոն պորուչիկ, ձեռնակապերով տանել։
Քննիչը բռունցքը խփեց սեղանին․
– Է՛շ։ Ես հո պարզ ասացի, անցաթուղթը պատրաստել։
Եվ այն ամենը, որ օրվա ընթացքում կուտակվել էր քննիչի սրտում․ կապիտան Լինհարտը, Շվեյկը – այդ ամենը հեղեղի պես թափվեց վերակացուի գլխին և ավարտվեց այս խոսքերով․