Сцяпан Макуха ўстае з-за стала, дзякуе за частаванне.
— Сена стагаваць трэба. Метэазводка вунь прыйшла, а ў ёй пішуць, што цыклон ідзе. Можа, слухай сюды, пайшла б на поплаў?
— А мой ты Сцяпанька, грады зусім пазарасталі: і рада памагчы, ды не магу.
— Ладна, ужо абыдземся неяк.
— Пасядзеў бы яшчэ, Сцяпанька,— лісліва просіць маці.
Мне здаецца, усе ведаюць, што грады даўно выпаланы, што маці збіралася ісці ў лес, дзе я ўчора накасіў сена для нашай каровы. Я баюся, каб Аўсейчык не сказаў пра гэта маці. Тады ёй давядзецца зноў хлусіць.
I я вырашаю выручыць яе.
— Можа, я больш зраблю за маці…
— А, слухай сюды, больш. Няма каму стагі рабіць.
— То я пайду…
— А экзаменты? — хмурыцца маці.— Гэта ж во ўжо дзесяць кон-чыў,— звяртаецца яна да лесніка.
— Перад смерцю не надыхаешся,— адказваю я і хутчэй выбягаю з хаты.
6
Поплаў, як бубен, голы. Сена ўчора ўвечары скаталі ў валкі. Сёння яго будуць сцягваць валакушамі ў адно месца, складаць у стагі. Ля валкоў пахаджвае Даніла Налягач, Шурын бацька.
Убачыўшы мяне, дзядзька Даніла шырока расстаўляе ногі, па-жаночаму ўпіраецца рукамі ў бакі.
— Пазней ты не мог прыйсці?
— Пазней не мог,— адгукваюся я.
— Гэта ж трэба такое. Заўтра-паслязаўтра дождж пойдзе, а ім хоць бы што…— абураецца дзядзька Даніла.— Макуху не бачыў?
— Бачыў.
— Во каго паганай мятлой з калгасу гнаць трэба. Дык не,— яго ў начальства паставілі. А чаму? Бо Макуха гультай, а гультая можна не саромецца. Вось так і коцімся ўніз. А далей як жыць? Людзі ўгору падымаюцца, багацеюць, а мы бяднеем. Дык каб ад няшчасця якога, крыўдна не было б. А то ж ад ляноты. Самі бяднеюць і тых, хто працаўлівы, прымушаюць галець. Гэта як па-твойму, справядліва?
— Ды чаго ж вы маўчыцё?
— А я і не маўчу. Хадзіў у кантору, лаяўся. Каго вы, кажу, брыгадзірам выбралі? А старшыня мне ў адказ: не я, а самі выбіралі. У нас, кажа, дэ-ма-кра-ці-я.— Дзядзька Даніла смачна плюе.— Для каго дэмакрація? Для гультаёў? Я, скажам, на сённяшні дзень трыста восемдзесят дзён маю. Во з начлегу на поле прыйшоў. А ў тваёй маці яшчэ і пяцідзесяці працадзён нямашака. Дык якая ж тут дэмакрація, калі і ў яе і ў мяне па аднаму голасу? Тваёй маці выгадна, каб Макуха кіраваў, а мне ён косткай у горле засеў. Не ўжо, калі хочаце дэмакрацію, дык тых слухайце, хто кожны дзень на работу ходзіць. Яны гультая не выберуць. А такога чалавека паставяць, што і сам будзе працаваць і іншым не дасць спаць у шапку. Во як трэба да парадкаў падступаць…
Каб дзядзька Даніла прывёў у прыклад Хведарыху, мне было б не так крыўдна. Навошта яму чапаць маю маці? Хіба ёй лёгка жывецца? Гаспадарка на яе плячах. Пяцьдзесят сотак гароду. Карова. Кабан. Парсючок. Дзесяць авечак. Не так ужо мала на адну жанчыну. Калі ўжо ёй зарабляць працадні? I, нібы адгадаўшы мае думкі, дзядзька Даніла ляпае мяне па плячы.
— А што, Янка, праўда не крыўда, яна калючая-балючая? Так ужо яно ў нашым Зарэччы павялося. Барані божа, каму праўду ў вочы сказаць. Адразу — крыўда. Нахлусіш, як маслам душу змажаш. Вось табе і адказ на запытанне. Гаварыў я, лаяўся, даводзіў людзям. А што ж у замену палучыў? Даніла ў начальства лезе. Вось што людзі кажуць, а таго не бачаць, што я за праўду стаю. Каб усе як след працавалі, каб багацей жылі. У нас вось крычаць, абураюцца: працадзень бедны! Як жа ён багаты будзе, калі адзін працуе, а сямера дагары пузам ляжаць?
На поплаве паяўляюцца Платон Загурскі і яго пасынак Кірыла. Кожны з іх цягне па доўгай жардзіне. Воддаль Халімон Амельнічэнка, па-вясковаму Лепятуха, гоніць каня, запрэжанага ў валакушу. На кані сядзіць Данілаў Лёшка. Без яго нідзе не абыходзіцца. Лёшка вельмі любіць коней. Мабыць, удаўся ў бацьку.
— Нарэшце,— уздыхае Даніла.
Кірыла скідвае з пляча доўгую жэрдку, выцірае рукавом пот. Я гляджу на яго, вельмі высокага, у акулярах з шырокай аправай, і мне становіцца смешна. Які з яго работнік! Згубіць яшчэ акуляры ў сене! Трэба будзе пасля ўвесь стог ператрасаць.
Мне чамусьці радасна ад таго, што Кірыла такі няўклюдны. Як гара з плеч! На такога дзяўчаты заглядацца не стануць. Хіба Какосцікавы.
Кірыла глядзіць на мяне праз шкелцы акуляраў шэрымі, задумлівымі вачыма. Потым падыходзіць, падае руку.
— Вас Янкам завуць? Шура мне расказвала… А мяне Кірылам Пластавым.
Я паціскаю руку без асаблівай радасці. Адчуваю сябе несамавіта. Трэба цешта было б сказаць, каб Кірыла не падумаў, што я нейкі там цяльпук. Але, як на злосць, маўчу.