— Грамадзяне пасажыры, прад’явіце білеты…
Ускокваю, як абвараны. Ніяк не магу зразумець, з якога канца вагона даляцеў голас. Потым бачу вусатага дзядзьку, які прабівае кампосцерам білеты. Спачатку асцярожна, потым зусім не асцерагаючыся, пачынаю выбірацца з вагона.
Адступаць давядзецца ў хвост цягніка. Што будзе са мной, калі дайду да апошняга вагона?.. Хай ужо ловяць там.
Я адступаю, не спяшаючыся, здаю адзін вагон за другім. Мне здаецца, што цягніку няма канца. Каторы раз я пераходжу чыгунныя масткі, што злучаюць вагон з вагонам. На мастках ірве вецер, па-ваўчынаму падсвіствае. Агідна ляскаюць колы і вагонныя буферы: ах-ах-бац, ах-ах-бац,— папаўся…
Мінуўшы пераход, я не спыняюся ў вагоне. Тут мяне, не паспееш азірнуцца, схопяць. Я стаю ў тамбуры і праз шкляныя дзверы назіраю, калі паявяцца кантралёры. Толькі тады, як вусаты чыгуначнік даходзіць да сярэдзіны вагона, я іду ў наступны.
Вось вусач зноў паявіўся на супрацьлеглым баку. Я выбягаю на пляцоўку, аглохнуўшы ад тахкання колаў. На хвіліну спыняюся, потым рашуча адчыняю цяжкія, каваныя дзверы, каб перайсці ў наступны вагон.
Спачатку не магу зразумець, куды я трапіў. 3-пад маіх ног вырываецца чорная зямля з двума палоскамі рэек і знікае ў ночы. 3 бакоў бягуць прысады, нібы прывіды ў зачараваным царстве. Спіной да мяне, аблакаціўшыся на нізкі бар’ерчык, стаіць затуленая ў плашч постаць. Яна паволі паварочваецца.
— Чаго табе тут?
Я маўчу, нялоўка пераступаю з нагі на нагу. Чырвоны ліхтарык цьмяна асвятляе чалавека, ад таго ягоны твар выдае страшны.
— Кантралёр там…— нясмела адказваю я.
— А-а-а, Чыгунок. Гэты зловіць.
Я чую, як з грукатам адчыняюцца дзверы вагона, як натужна, захліпнуўшыся ад пылу, кашляе кантралёр. Я адступаю ў куток тармазной пляцоўкі і прысядаю. Мабыць, ад страху. Ў дзвярах паварочваецца ручка. Яна варушыцца, як галава гадзюкі. Дзядзька ў плашчы не спяшаючыся падыходзіць да мяне, так што я хаваюся за шырокімі поламі яго плашча. Сяджу на кукішках і не дыхаю. Ад плашча пахне брызентам і мазутам. Але гэты пах мне здаваўся найлепшым у свеце.
— Што, Панас, газуем? —пачуўся вясёлы голас кантралёра.
— Газуем, таварыш Чыгунок. Ўсё жыццё газуем.
— На хвасце, гы-гы-гы! На хвасце — проста.
— I хвост і галава — адно цела. Так што, гледзячы якая галава…
— Хвост і ёсць хвост. А мяне, брат, бабы чаркай пачаставалі. От, я табе скажу, баба дык баба!.. Аж мяне старога завідкі бяруць. А дурню дасталася. Філатава знаеш? Дык яго жонка.
На нейкі час усталёўваецца цішыня. Толькі ляскаюць колы, ды пыхкае, сапе паравоз. Мой збаўца маўчыць. Цікава, пра што ён думае? Якія адносіны ў гэтых людзей? Дзіўна, але ў крытычныя хвіліны мяне заўсёды ахопліваюць самыя неверагодныя думкі. Я пачынаю дакопвацца да сутнасці і ніяк не магу пасля зразумець, навошта мне гэта патрэбна. Няўжо такое бывае з усімі людзьмі?
— Неба якое зорнае,— дзівіцца кантралёр.
— Восень,— адказвае яму кандуктар.
— Ну, я пайшоў. Ты не думай, што я правяраў, ці не вязеш якога зайца. Па дружбе зайшоў.
— А я і не думаю. Думаць табе даводзіцца. Я на хвасце,— кандуктар яўна здзекуецца, але кантралёр або не хоча, або і сапраўды не разумее здзеклівага тону.
Ён яшчэ крыху затрымліваецца, потым паважна адчыняе дзверы і знікае.
— Ну, як, перадрыжаў, мабыць? Знайшоў бы цябе Чыгунок, дык дасталося б і мне на арэхі. А ты чаму без білета?..
Мы стаялі, абапёршыся на бар’ерчык і паціху размаўлялі. Я расказваў пра ўсё, што адбылося са мной. Дзядзька Панас слухаў уважліва і ўвесь час курыў. Вецер падхопліваў іскры, і яны, не дагнаўшы вагон, тухлі ў далечыні.
— Ага, брат, бываюць жа такія людзі, што ўласных дзяцей выракаюцца,— разважліва кажа дзядзька, выслухаўшы маё апавяданне пра Людмілу і Віцьку,— а дзеці — бацькоў. Ды яно было б і лепш, каб яна каму гэтага Віцьку аддала б. Можа харошы чалавек выйшаў бы. А харошы чалавек даражэй золата. Харошымі ўсе людзі павінны быць. От у сям’і, скажам, калі ўсе дружныя, дык як радасна жывецца, весела. А як толькі адзін нягодны завёўся, дык і ўсёй сям’і свет нямілы робіцца. I няхай там дастатак у хаце, а шчасця няма. I так яно ўсюды.
Дзядзька Панас змоўк, дакурыў папяросу, кінуў на вецер. Папяроса ўдарылася аб чыгуначнае палатно, разляцелася вогненнымі пырскамі.
— А чаму, дзядзька, скажьше вы мне, благіх людзей шмат. Няхай бы ўсе харошыя былі, каб, як вы кажаце, весялей жылося. Дык жа не, благіх шмат.
— Сысунок ты і больш нічога,— перабіў мяне Панас.— Шмат кажаш. А таго не бачыш, што іх ўсё меней ды меней сустракаеш.
— Якое там меней,— запярэчыў я.— Не паспееш азірнуцца, як абавязкова сустрэнешся з такім, што і сам не рады.