Рукі ніяк не маглі ўтрымаць Хрысціну. Яна прыгінала галаву і тады вельмі лёгка выкоўзвалася з абдымкаў. Нейкае дзікае пачуццё зламаць, перамагчы дзяўчыну, адчуць, як яна заціхае ў тваіх абдымках, рабіла мяне моцным і нахабным.
— Ашалеў ты, ці што?.. Людзі ж кругом.
Я на імгненне адпусціў яе. Навокал нікога не відаць. Зноў падманула. Ах ты… Цяпер я прымушу цябе скарыцца.
Сцяўшы зубы, Хрысціна штурханула мяне ў грудзі. Я адчуў, што губляю раўнавагу, падаю ў снег. Мяне душылі крыўда і злосць.
— Ах ты, падлюга!.. Праклятая гадаўка!.. Думаеш, адна ты на свеце. Ідзі за гэтага недарэку, за гэту сволач…
Усё навокал мігцела, вярцелася, і сярод гэтай мітусні аставаўся спакойным Хрысцінін твар. Я змоўк. Было прыкра і сорамна.
— Які ты, Ваня!..
У голасе Хрысціны спагада. Яна абяззбройвае мяне. Стаю, як той вінаваты хлапчук. Даўкі, горкі камяк засеў у горле, а вочы слязяцца ці то ад ветру, ці ад крыўды на сябе і на Хрысціну.
— Чаго ж мы стаім? Садзіся во ў сані, паедзем.
Я сеў поруч. Лепей было б горда павярнуцца і пайсці. А я сяджу і моўчкі перажываю сваю прыніжанасць.
Конь пляцецца нага за нагу, і сані слізгаюць амаль нячутна. Наперадзе, спіной да мяне, Хрысціна. На яе плячах трапечуць кароценькія кутасікі хусткі. Яны як жывыя і, здаецца, быццам пацьвельваюцца з маёй панурасці.
— А я думала, што ты ціхі,— паварочваецца да мяне Хрысціна. У яе вачах зноў іскрынкі смеху. Але я стараюся не заўважаць іх.
— Каб ты за каго другога выходзіла,— кажу я, нібы даючы згоду на наша расстанне.
Хрысціна задумліва ківае галавой.
— Дзівак ты, Ваня. Наша з табой каханне для абаіх не шчасце, а гора. Ды і каго я лепшага прычакаю. А маці вунь не дае спакою: ідзі замуж, ды і ўсё…
— Я люблю цябе, ты ж ведаеш…
— Усё гэта, Яначка, выдумка адна. Пасля сам бы раскайваўся. Помніш, як ты быў спалохаўся, калі я сказала, што цябе мая маці ўпадабала? Думаеш, не заўважыла я тады?
— Няпраўда гэта! Няпраўда!..— я хлушу, бо мне здаецца, што ў гэтым ратунак.— Як ты магла падумаць такое?
— Не, Ваня,— кажа Хрысціна,— гэта праўда. Я знаю, што ты мяне і цяпер любіш. А толькі любоў гэтая кароткая, нетрывалая… Не, Ваня, не кажы, я ўсё разумею. Я і сама галаву сабе зачмурыла. Палюбіла я цябе. А пасля падумала ды і назад. Думаеш, мне лёгка? Толькі нічога ў нас не выйшла б. Ды і не такая я, каб чужое шчасце ў ахвяру прымаць. Ты яшчэ, Ваня, знойдзеш дзяўчыну. Што я? Простая дзеўка. А ты вучыцца хочаш. Нашто я табе буду, як станеш вучаны. А цяпер і гаварыць не варта. Сасватана я, і дарогі назад няма… Ну, чаго ж ты галаву апусціў?..
Хрысцініна рука лягла на маё плячо. Нібы змярцвелы, я сядзеў, панурыўшы галаву, думаў. Навошта тады жыць, калі не будзе Хрысціны, калі я ніколі не пачую яе прыглушанага шэпту?
— Хрысціна,— кажу я, сам баючыся сваіх слоў,— ты мяне пачакай яшчэ год. Хочаш, я нікуды не паеду з вёскі?
Хрысціна маўчыць. Твар у яе, як ніколі, сур’ёзны і пахмурны. Пра што яна думае? Чаму яна баіцца адмовіць таму, нялюбаму? Як усё складана на свеце. А можа гэта толькі здаецца? Можа ўсё залежыць ад мяне? Можа трэба быць такім рашучым, як Восіпаў Хведар? Не, я такім не магу быць. Каханне патрабуе пяшчот, павагі, сумленных, шчырых адносін. Няхай я буду пакутаваць, абы Хрысціна адчувала сябе шчаслівай… Ах, да д’ябла ўся гэтая развага!.. Тады што рабіць? Як даказаць ёй сваю адданасць? Божа, як бы я песціў яе! Як кахаў бы!..
Мы мінаем лес, выбіраемся на ўзгорак, адкуль пачынаецца поле, роўнае, як стол. У далечыні відаць наша вёска, аснежаныя прысады. Як было б добра, каб вось так мы праехалі па вуліцы ўдвох з Хрысцінай… Колькі зайздросных вачэй цікавалі б за намі праз замёрзлыя вокны.
— Ваня, табе лепей пешшу пайсці. Не хачу, каб людзі плявузгалі.
Хрысціна просіць пакорліва і ціха, і гэта кранае мяне. Я моўчкі злажу. Стаю ля саней, пазіраючы на Хрысціну, і нічога не бачу, апрача заінелых валасоў, што пасмачкамі ляжаць на лбе.
— Ты, Ваня, не крыўдуй — так лепш,— кажа Хрысціна і ціха кратае лейцы. Сані паволі вязуць ад мяне Хрысціну. Яна згорбілася і цяпер нагадвае старую, пакрыўджаную горам жанчыну.
Чаго ты стаіш? Спыні яе. Яшчэ не позна. Думкі, аднак, не выклікаюць рашучасці. Яны пакорлівыя і вельмі мітуслівыя.
6
Вяселле гулялі па-старадаўняму: з песнямі, выкупам, маршамі, караваем, з бясконцым «горка». Два дні ўзапар у Макухавай хаце ідзе п’яны, надакучлівы і, здавалася, нікому непатрэбны спектакль. Удзень госці спалі, і зарачанская вуліца як бы адпачывала ад шуму і гоману падвяселеных гарэлкай людзей. Пад вечар госці насіліся, як ачмурэлыя, па вёсцы, каталі на параконках шаферак і сваццяў. Потым пілі гарэлку, крычалі асіплымі галасамі: «Горка!»,— аж было чуваць на вуліцы.