3 вялікай ахвотай, з нейкім унутраным гарэннем, як некалі ў Пінкавічах і Верхмені, праседжваў ён вечары, а часам і ночы. Пісалася лёгка, пісалася многа. Вершы свае ён даўно вынасіў, над імі не трэба было доўга сядзець, яны ліліся ракою з яго сэрца. Бывалі такія нумары газеты, дзе змяшчаліся па два, а то нават і па тры яго матэрыялы. Гэта бадзёрыла маладога паэта і надавала яшчэ больш жадання пісаць. Праўда, некаторыя найбольш смелыя і вострыя вершы траплялі не ў газету, а ў рэдакцыйны кош. Ды нічога! Гэта не бянтэжыла Кастуся, ён перапісваў іх у асобны сшытак. А можа, калі спатрэбяцца і гэтыя творы.
Дзядзька Антось часам увечары даставаў з-пад бэлькі газеты, садзіўся бліжэй да газоўкі і чытаў:
На камінку корч пылае;
Каля печы дзед сядзіць,
Бацька лапці папраўляе,
Маці ніткі села віць...
Дзядзьку абступалі дзеці, падсоўвалася з кудзеляю маці. Чыталі не толькі Кастусёвы вершы, але ўсё цікавае, што было ў газеце...
ЗНОЎ ПЯРЭБАРЫ
Панове з Нясвіжскай княжацкай ардынацыі і падпанкі, што аціраліся каля начальства ў Акінчыцкім лясніцтве, коса і падазрона паглядалі на Кастуся і яго школу ў Смалярні.
Зрэдку заглядаў у леснічоўку ўраднік. Часцей, чым звычайна, пачаў наведвацца аб’ездчык Абрыцкі. Ён невысокага росту, таўсматы, у вялікай заечай шапцы і хвацкім кажушку. У яго вялікія рыжаватыя вусы, у роце заўсёды дыміць крывая люлька. Прыязджае Абрыцкі верхам у сядле, а ў самыя маразы на важнецкім вазку.
Аб’ездчык лёгка злазіў з сядла, прывязваў да шула свайго каня, заходзіў на кухню, кашляў у кулак і пытаўся, дзе настаўнік, хоць сам чуў Кастусёў голас: у святліцы ішлі заняткі. Убачыўшы аб’ездчыка ці яго каня, настаўнік адпускаў дзяцей на перапынак, а сам выходзіў пагаварыць з Абрыцкім.
Аб’ездчык паводзіў сябе не па-людску: стаяў у парозе, не хацеў садзіцца, хоць дзядзька выдыгаў перад ім, як толькі мог:
— Проша, пане Абрыцкі, проша! Такі дарагі і жаданы госць...
Калі заходзіў Кастусь, аб’ездчык кожны раз пачынаў гаворку адным і тым жа запытаннем:
— Ну, як жывеш? Што робіш?
Відавочна, Абрыцкі атрымаў даручэнне сачыць, чым займаецца звольнены з пасады настаўнік. Гэтая місія была аб’ездчыку не вельмі па душы, але той, хто даваў даручэнне, не лічыўся з яго воляй. Крыўдзіла Абрыцкага і тое, што яму, пажылому ўжо чалавеку, даводзіцца пасвіць жаўтадзюбае птушанё, якое не баялася царскіх улад і не вельмі шанавала панства, што давала прытулак і хлеб яго сям’і. Кажуць, яблыка ад яблыні далёка не адкоціцца, а бач яно як... Міхал быў ляснік добры, служака хоць куды, а яго сын што думае. Вось і вучы мужыка на сваю галаву.
Напрадвесні адбылася ў Кастуся сутычка з аб’ездчыкам. Прымчаў Абрыцкі конна на падворак, накінуў повад на шула і, не прывітаўшыся, пачаў яшчэ з парога лаяць і бэсціць Уладзіка апошнімі словамі: той нешта не ўнаравіў, не так зрабіў, як яму загадаў аб’ездчык. Малыя са страху схаваліся на печ, за камінак. Кастусь, які займаўся з вучнямі ў святліцы, не вытрымаў, выйшаў і сказаў:
— Пасаромеліся б, пане аб’ездчык, так распускаць пры дзецях язык!
— Што?! Як ты сказаў? — вызверыўся Абрыцкі на Кастуся.
Настаўнік смела ступіў крок наперад і спакойна, але рашуча прамовіў:
— Зачыніце, калі ласка, пане аб’ездчык, дзверы з таго боку!
Абрыцкі не чакаў такога павароту, ён падаўся назад, спатыкнуўся аб парог і, як ачмурэлы, выскачыў з хаты...
Пасля гэтага здарэння аб’ездчык пачаў нагаворваць ляснічаму Рачкоўскаму, што ў Смалярні знайшоў прытулак «бунтаўшчык» і «забастоўшчык», і чакаў толькі выпадку, каб прычапіцца да Уладзіка і выгнаць яго са службы. Надыходзіў зручны момант для гэтага: вясною ў лясніцтве ішла ператасоўка леснікоў, іх пераводзілі з месца на месца. Калі ж пастарацца не проста перавесці Уладзіка Міцкевіча, а вытурыць яго з княжацкіх леснікоў, то адпадзе сам сабою абавязак дакладваць жандармскаму падпалкоўніку Солату пра настаўніка.
Доўга меркаваць, як гэта зрабіць, Абрыцкаму не трэба было. 3 восені ў лесе каля Цёмных Лядаў і Арцюхоў хадзіў паранены кімсьці ў нагу лось. Уладзіка цягалі да ляснічага на допыт, але ўсё абышлося: гэта была не яго віна.
Усю зіму кульгавага лося не было відаць, а нядаўна Абрыцкі ўбачыў яго каля Сверанава. На чарговай сесіі аб’ездчык накінуўся на Уладзю: