— Як называецца пузатая літара, падобная на самавар?
— Пакажы, пакажы ў кнізе… Гэта? Эф!
— Эф! Эф! — паўтараў, каб не забыцца, хлопчык, і зноў пытаў: — А гэта, як чарачка на адной назе?
— У! — адказваў дзядзька.
ПАСАДЗІЛІ ЛІСТОЎНІЦУ
Аднойчы Міхал прынёс з Акінчыц маленькую прыгожую елачку. Была яна не зялёная, як звычайныя елачкі, што раслі ў лесе, а нейкая іншая, нібы асыпаная інеем.
— Якая дзіўная елачка! — захапляліся дзеці.
— Гэта не елачка, а лістоўніца, — растлумачыў бацька. — Трэба яе дзе ў добрым месцы пасадзіць…
— Давайце пасадзім на нашым полі, наўзмежку, — сказаў Косцік.— Я буду яе даглядаць.
— Правільна! — падтрымаў пляменніка Антось. — Месца там прыдатнае.
У той жа дзень лістоўніцу пасадзілі за агародам, на мяжы, дзе была крушня і вялікі струхлелы пень старадрэвіны-хвоі. Якраз між крушняй і пнём дзядзька Антось выкапаў ямку, хлопцы прынеслі з канавы тарфяніку, і елачка засталася зімаваць на новым месцы.
— Глядзі, Косцік, за елачкай, — асцярожна прытопваючы зямлю, сказаў дзядзька Антось. — Гэта будзе тваё дрэўца…
— Елачка мая, мая! — скакаў з радасці на адной назе Косцік.
— Вялікае шчасце елка, — шморгнуў носам Уладзік. — У мяне ёсць дзічка…
— А ў мяне сліва, — хваліўся Алесь. — А што елка? Шышкі есці не будзеш…
— А есці я буду суніцы і чарніцы, якія растуць на маім грудку, — адказаў Косцік.
У хлопцаў усё было «сваё»: не толькі дрэвы ў агародзе, але і маліннік у лесе, пагоркі, дзе раслі суніцы, кусты арэшніку…
— Нічога няма свайго ні ў вас, ні ў вашага бацькі, — са смуткам сказаў Міхал.— Усё тут княжацкае — і хата, і зямля, і мы з вамі… Але елачка няхай расце!
Кожную раніцу хлопчык прыбягаў адведваць елачку, аглядаў яе кволыя лапкі. Неяк раз прачнуўся Косцік, глянуў у акно, а там усё ў бялюткім убранні.
— Снег! Снег! — радасна закрычаў ён.
Прыбег на ўзмежак. Стаіць там лістоўніца, зацярушаная снегам, і, здаецца, дрыжыць ад холаду. Косцік атрос лапкі, адгроб снег. Убачыў дзядзька Антось, як хлопчык завіхаецца, падышоў ды кажа:
— Елачка не баіцца снегу, ён, як коўдрай, прыкрывае дрэўца ад марозу.
Сняжок з кожным днём церушыў усе больш і больш, а лістоўніца хавалася і хавалася пад белую посцілку і зусім знікла.
Сядзеў Косцік на печы, чытаў буквар і пытаўся ў дзядзькі Антося:
— Можа нашаму дрэўцу цяжка пад снегам?
Адшумелі зімовыя завеі, прайшлі траскучыя маразы, часцей стала паказвацца сонца.
Ішла вясна. Выглянула з-пад снегу елачка. Зноў Косцік кожную раніцу бегаў глядзець дрэўца…
Не ведаў яшчэ ён, што хутка прыйдзецца развітацца з елачкай і ехаць на новае месца.
АЛЬБУЦЬ
— А божачка міленькі! А матачкі родненькія! — галасіла Ганна і выцірала слёзы фартухом. — А чаму ж на нашу няшчасную галаву звалілася такая бяда? За які грэх такія пакуты? Чаму гэта доля нас мінае? Чула штось нядобрае маё сэрца…
На парог леснічоўкі прыйшла бяда: трэба было перабірацца на новае месца… Кінуць-рынуць гаспадарку, наседжаны кут, дзе было ўкладзена гэтулькі працы, і пачынаць зноў усё спачатку. Трэба ехаць… Але куды? У Альбуць, у балота, дзе зямлі, як старой бабе сесці, а леснічоўка, як іхні хлевушок…
— Чаму гэта іншыя людзі звякуюць на адным месцы? — плакала Ганна. — Глядзі, вунь леснікі Калкоўскі ці той, скажам, Астахновіч ужо другі дзесятак на тым самым месцы… А тут ганяюць чалавека, як Марку па пекле. Ох! Ох! Няма горшай ямы, як Ласток, але ж мы тут крыху абабіліся… На адным месцы і камень мохам абрастае. Колькі мы тут не даспалі, не даелі, адзін бог ведае!..
— Пакінь, Ганна, — супакойваў Антось. — Думаеш, Міхалу соладка ад гэтых пярэбараў? Што ён, сам набіваўся? Альбо правініўся ў чым, што яго гоняць на новае месца? Служыў верай і праўдай, дагаджаў, а што з гэтага мае? Гулю асмаленую! Яго і ў Падзеру глушцоў высочваць, яго і ў Дзяніскавічы паляваць на мядзведзя, яго і рыбу лавіць, яго і качак страляць… Што ж, такая доля наша… Калі б мелі свой кавалачак зямлі, то трасцу ніхто не пароў бы, з месца не гнаў бы. А так… няшчаснаму Івану няма нідзе талану! Нічога не парадзіш — будзем збірацца ў Альбуць…
Міхал сядзеў на лаве, курыў самасад і маўчаў.
— Ну, кончыла споведзь? — звярнуўся нарэшце ён да жонкі.— Цяпер я скажу. Плач, не плач, — усё роўна нічога не паможа. Амброжык Дземідовіч едзе на наша месца ў Ласток, а на яго месца ў Лугаватую Гілярык Скварчэўскі… Трэба збірацца, я ўжо наказаў у Мікалаеўшчыну сваякам, каб прыехалі…
…I вось прыйшоў дзень, калі зноў у Ласток з’ехаліся фурманкі, сабраліся сваякі: дзед Юрка, Карусь Дзівак, дзядзькі Пятрусь і Яўхім.
На двары стаяў гармідар, як на кірмашы. Мужчыны ўвязвалі вазы, жанкі складалі розную дробязь. Калі зайшлі ў хату прысесці апошні раз за стол і выпіць на шчасце па чарцы, Ганна залілася слязьмі.