— От дзе звадыяш! Май ты цярпенне! — умешвалася маці. — Пасядзі хоць да абеду над задачкамі, а то Косцік хоць малы, але скора цябе дагоніць…
Уладзік нешта мармытаў сабе пад нос, сціраў рукавом грыфельную дошку і зноў браўся рашаць задачу.
Яська падыходзіў да Косціка, уважліва разглядаў яго сшытак і казаў:
— Напісаў добра… Цяпер пачытай вось тут.
Косцік спачатку разглядаў малюнак: са снежнай гары з’язджаюць на саначках дзеці. Адзін хлапчук, што мчаў наперадзе, вываліўся з санак і трапіў у гурбу снегу.
Вот моя деревня;
вот мой дом родной;
вот качусь я в санках
по горе крутой, —
чытае Кастусь.
Пасля абеду хлопцы разам з дарэктарам бягуць коўзацца.
На двары снегу яшчэ мала. На лузе і ў лесе ён нібыта і прыкрыў зямлю белай пялёнкай, але на дарозе і ў полі чарнеюць мёрзлыя груды. Мароз моцна патрэсквае ў лесе, шчыпле за вушы. Але хлопцы джгаюць у алешнік, дзе ручаёк моцна скуты лёдам. Якая любата, які разгон! Пусцішся — і можаш імчацца па гладкім ільду аж да самага мосціка.
Хлопцы коўзаліся, дужаліся. Уладзік паваліў дарэктара.
— На лёдзе слізка, — апраўдваўся Яська. — Вось калі-небудзь у хаце мы з табою пабораемся… Паглядзім тады, хто каго…
Увечары зноў садзіліся за стол і гадзіны дзве-тры займаліся старанна. У хаце тупаў бацька. Паспрабуй толькі пікнуць, ён тады спуску не дасць: падыдзе і скубяне за валасы ці балюча пакруціць за вуха.
— Ты глядзі мне, дубіна, а то табакерку расквашу!
Аднак бацька не заўсёды быў такі сярдзіты. Ён часам садзіўся за стол, павольна пагладжваў вусы, пяшчотна ўсміхаўся і казаў:
— Ну, дарэктар, прыймай яшчэ аднаго пісаку…
Бацька нязграбна, неяк усёй пяцярнёй, браў ручку і выводзіў: «Михаилъ» Мицкевичъ». Напісаўшы, хацеў яшчэ па-заліхвацку крутануць завітушку, як гэта робіць пан ляснічы ў подпісу на асігнаце, але заскрыпела пяро, і на паперы засталася пляма.
— О, якую тата булку пасадзіў! — засмяяўся Уладзік.
— Што ж ты хацеў ад свайго таты!.. У яго ўжо не гнуцца пальцы для такой работы, — адказаў Міхал. — Вось пакажы, хлопча, лепш, як у цябе задачкі выходзяць…
Падыходзіў бліжэй дзядзька Антось, і мужчыны наладжвалі вучням і дарэктару «экзамінт». Пыталіся, як пішацца тое ці іншае слова, правяралі, ці ведаюць Алесь з Уладзікам табліцу множання, як чытае Косцік.
— Малайчына! Чытае, як рэпу грызе, — хваліў малодшага сына Міхал. — Цяпер задачка для ўсіх… Вёз чалавек дровы. Запыніў яго пан і пытаецца: «Куды вязеш, чалавеча?» «Вязу прадаваць», «А колькі ты за іх хочаш?» «20 грошаў», — адказвае чалавек. «На што яны табе?» «Трэба пяць грошаў доўг аддаць, пяць пазычу, пяць у гаршчок пакладу, а пяць у ваду ўкіну». Што гэта значыць? Хто скажа?
Усе маўчалі. Хлопцы пазіралі адзін на аднаго, на Яську, але і той нічога не мог прыдумаць.
— Дзядзечка, а што той чалавек хацеў сказаць? — разбірала цікавасць дарэктара.
— Антось-то ведае, але вы вось памазгуйце, — гаварыў Міхал. — Ну? Ніхто не скажа?.. Слухайце. Доўг аддаць — гэта значыць бацькам даць, пазычыць — дзецям даць, у гаршчок пакласці — на свой пажытак трэба, у ваду ўкінуць — падатак заплаціць…
— О, хітра нехта прыдумаў, — выказаў сваю думку Яська.
— А цяпер хто скажа, для чаго бог стварыў бульбу? — спытаў Міхал.
— Для таго, каб было што людзям есці! — выскачыў дарэктар.
— Так то так! — зорыў вокам бацька.— Але гэта не ўсё!.. Усе дзяруць скуру з мужыка, дык няхай ён хоць з бульбы здзярэ! Вось для чаго на свеце бульба!
Маці дастала лямпу, якую запальвалі на свята, павесіла над сталом. За акном завывала завіруха, а ў леснічоўцы было цёпла і ўтульна.
— Цяпер я дам вам задачку, — сказаў дзядзька Антось. — Ну, Яська і Уладзік… Ляцелі гусі, убачыў іх пастушок і кажа: «Здаровы, сто гусей!» «Нас не сто, — адказваюць гусі. — Калі б было яшчэ столькі, ды яшчэ палавіна гэтага ліку, ды яшчэ чвэртка і ты з намі, то тады б нас было сто»… Колькі ляцела гусей?
Яська адразу ўзяў грыфельную дошку і пачаў вылічваць. Трэба неяк ратаваць сваё дарэктарскае званне! Што падумаюць старэйшыя і вучні? Хлапчук хваляваўся, чырванеў, цёр лоб, прыкідваў так і гэтак.
Задумаўся і Міхал.
— Не, не з маёй граматай, — прызнаўся, нарэшце, ён.
Яська ўздыхнуў весялей: значыць, ніхто не вылічыў!
— Што скажа нам дарэктар? — у вачах Антося скакалі агеньчыкі.— Маўчыць нешта… А ты, Уладзя? I не браўся нават? Эйш, які хітры... Давайце талакою вылічым… Нясі, Ганна, фасолю сюды.
Хлопцы прынялі са стала кнігі, дзядзька сеў на лаву.
— Пачнем рахаваць так. Усе памятаеце ўмову задачкі? Усе! Добра... Вылічым, колькі было чвэртак. Адна чвэртка, у палавіне — дзве… Так ці не, Яська? Значыць, тры. У цэлым статку гусей — чатыры, яшчэ столькі — яшчэ чатыры… Усяго выходзіць адзінаццаць чвэртак…