— Бачыце хату з трыма комінамі? Гэта школа… У прыбудоўцы настаўнік жыве, а там класы, — з выглядам знаўцы і бывалага чалавека тлумачыў малодшым братам Уладзік.
Неяк вярнуўся бацька з Мікалаеўшчыны крыху пад мухай і кажа хлопцам:
— Вучыў вас Яська, але яму з вамі, шэльмамі, цяжка было даць рады… Цяпер няхай трохі памуштруе Корзун. Там вы паскачаце дроздзіка… Дагаварыўся я, што ўтрох пойдзеце ў школу:..
— I я? — адразу насупіўся Уладзік.
— А што ты, цаца вялікая?.. На ўсіх лесніковых пасад, браток, не хопіць. Можа, і бацьку вашага яшчэ выганяць… Трэба, каб грамату зналі, дык тады ў горад ці на чыгунку можна будзе падацца…
У суботу Антось прывёз хлопцаў з усімі манаткамі ў Яўхімаву хату, а сёння яны першы раз ішлі ў школу. Праўда, першы раз ішлі толькі Алесь з Косцікам, а Уладзік ведаў тут усе хады і выхады.
Косцік крыху хваляваўся. Яго даўно ўжо вабіла школа, але бянтэжыла вёска. Ён за свой кароткі век прывык да цішыні і адзіноты, а тут, у Мікалаеўшчыне, гоман, крык, людзі таўкуцца, як у ступе. Няма табе ні таго прастору, ні раздолля, лес далёка. Правёў хлопчык толькі адзін дзень у вёсцы і адразу засумаваў. Часта прыходзіла думка: «Як там дзядзька Антось? Што ён цяпер робіць? Ці прыйшоў з абходу бацька? А маці, мабыць, сястрычак корміць…» I сумна было яшчэ без ляснога гоману і крыку шпачкоў, якія чародамі лёталі над палеткамі…
Ноччу снілася маці, маленькая Аленка, а дзядзька Антось нібыта ўсё чытаў байкі з той кніжачкі, што купіў Кастусю ў Нясвіжы:
Старик-Крестьянин с Батраком
Шёл под вечер леском
Домой, в деревню, с сенокосу,
И повстречали вдруг медведя носом к носу.
— Глядзіце, вунь Мікалай Феафілавіч пайшоў, — перабіў Косцікавы думкі Уладзік.
— А хто гэта? Настаўнік? — у адзін голас запыталі браты.
— Ага, Корзун. У школе так яго трэба называць, — навучаў Уладзік. Калі хлопцы ўвайшлі ў браму, школа ўжо шумела, як устрывожаны пчаліны вулей. Некалькі хлапчукоў у новых кужэльных кашульках і зрэбных портках нясмела стаялі з торбачкамі цераз плячо каля разбуранага ганка.
— Пайшлі! — храбра адчыніў Уладзік дзверы ў клас.
Першае, што кінулася ў вочы Косціку, гэта доўгія нефарбаваныя парты, якія стаялі ў два рады. Між парт гойсалі вучні, кідаліся шапкамі, ля класнай дошкі, як пеўнікі-асеньчукі, падскоквалі адзін да аднаго два дзецюкі.
— Кучка-невялічка, яшчэ аднаго чалавечка! — пераступіўшы парог, адразу рынуўся Уладзік, падмінаючы пад сябе двух навічкоў.
3 многімі вучнямі ён быў ужо знаёмы раней, яго таксама ведалі.
— Гэй, Струк! Стручок! — кінуліся на Уладзіка нейкія хлапчукі. Рослы і дужы Уладзік зваліў у кучку-невялічку яшчэ трох вучняў, асядлаў іх і свіснуў у пальцы. 3 сянец рынуліся сюды дзеці, сцягнулі Уладзіка на падлогу, павалаклі ў кучку нясмелых навічкоў. Падняўся страшэнны крык, плач, нехта балюча выцяў Косціка па галаве торбачкай з кнігамі.
— Настаўнік! Настаўнік! — пачуліся галасы.
***
Косцік памаленьку прывыкаў да школы і жыцця ў вёсцы.
Чытаў ён бегла, пісаў і задачкі рашаў няблага, і настаўнік пасадзіў яго ў другі клас, разам са старэйшымі братамі.
Уладзіку было сорамна і крыўдна сядзець у адным класе з малымі, і ён праз тыдні два ўцёк дахаты ў Альбуць. Там яго бацька адлупцаваў і сказаў:
— Не хочаш, дубіна, вучыцца, сядзі дома! Будзеш свінні пасвіць…
Косцік з Алесем засталіся ўдвух.
Косцік вучыўся добра: ціхенька сядзеў на ўроку, уважліва слухаў настаўніка. Корзун нават некалькі разоў пахваліў хлопчыка.
Аднойчы настаўнік выклікаў да дошкі Петруся Дзямешку і, звяртаючыся да вучняў, сказаў:
— Вы, дзеці, не пішыце пакуль што ў сшыткі. А ты, Пятрусь, слухай…
«В деревне волки церковь съели»,— вывеў крэйдай на дошцы вучань.
Косцік ужо ведаў, што настаўнік любіць задаваць мудрагелістыя пытанні.
— Хто паправіць дзве памылкі? — спытаў настаўнік.
Косцік падышоў да дошкі:
— Слова «волки» трэба напісаць з вялікай літары, а «съели» раздзельна, бо тут ідзе гаворка пра елку…
— Малайчына, Міцкевіч! — пахваліў Корзун.
Аднак настаўнік не толькі хваліў Кастуся, ён хутка і высмеяў яго.
Пісалі апавяданне па малюнку. На дошцы была карціна: змучаныя, абарваныя мужыкі цягнуць баржу. Косцік кідаў вокам на малюнак і старанна пісаў. Мікалай Феафілавіч тупаў па класе, пазіраў, каб вучні не спісвалі адзін у аднаго.